تهدید و توافق همزمان شاید تنها عنوان برای وضعیت روابط ایران و آمریکا در شرایط فعلی باشد. تهدید از پشت تریبون‌ها در تهران و واشنگتن و توافق پشت میز مذاکرات در وین!
دیدارنیوز: همزمان با آن که مقامات ایران و آمریکا از پیشرفت در مذاکرات وین خبر می‌دهند، تهدیدهای لفظی هر دو کشور ادامه دارد. به راستی در روابط این دو دشمن دیرینه چه می‌گذرد. مطلبی که در ادامه خواهید خواند پاسخ دو روزنامه‌نگار است به این پرسش. بدیهی است که تمام موارد مطرح شده در این مقاله مورد تاییددیدار نیست و تنها جهت اطلاع خوانندگان محترم منتشر می‌شود.
ایران و آمریکا به تازگی یکدیگر را شدیدا تهدید کرده و به هم هشدار داده اند؛ این در حالی است که مذاکرات دیپلماتیک برای احیاء توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، با پیشرفت همراه بوده است.
مجلس ایران به تازگی ۵۱ آمریکایی را که بسیاری از آن‌ها مقامات ارشد سیاسی و نظامی هستند، در اقدامی که عمدتا نمادین به نظر می‌رسد، تحریم کرده است. اتهام این افراد دخالت در "تروریسم" و "نقض حقوق بشر" بوده و این اقدام به تلافی ترور سرلشکر "قاسم سلیمانی" فرمانده ارشد نظامی ایرانی صورت گرفته است. وی دو سال پیش ترور شده بود.
" جیک سالیوان" مشاور امنیت ملی آمریکا، پس از آن هشدار داد اگر ایران به "آمریکایی‌ها از جمله هر یک از ۵۱ فرد تحریم شده حمله‌ای بکند، با عواقبی شدید مواجه خواهد شد. " و مقامات آمریکایی نیز در بیان اوضاع مذاکرات وین در خصوص توافق هسته ای، کاملا محتاطانه عمل کرده اند.
همان روز که تحریم‌ها اِعمال شد، "علی باقری کنی" مذاکره کننده ارشد ایران اعلام کرد اختلافات عمده در توافق هسته‌ای در حال کاهش و مذاکرات در حال پیشرفت است.
تحریم‌های نمادین علیه افراد و بیان الفاظ تند، در روابط متشنج تهران و واشنگتن، مساله جدیدی نیست. اما مبادله این الفاظ در روز‌های اخیر قابل توجه است، زیرا دو طرف درگیر مذاکراتی هستند که هر دو خواستار موافقیت آنند، بدون آن که امتیاز عمده‌ای بدهند.
"دونالد ترامپ" رئیس جمهور سابق آمریکا در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای خارج شد و تحریم‌های شدید اقتصادی علیه ایران اعمال کرد. به دنبال آن تحریم‌ها درآمد‌های نفتی ایران و همچنین مبادلات مالی آن در عرصه‌های بین المللی قطع شد. هدف آقای ترامپ، فشار آوردن به ایران برای کاهش فعالیت‌هایی فراتر از برنامه‌های هسته‌ای ایران بود: محدود کردن فعالیت‌های موشکی بالستیک، تحدید نفوذ سیاسی، منطقه‌ای و همچنین اقدامات نظامی تهران.
دولت بایدن ابتدا قصد داشت به توافق اولیه برجام بازگردد و در عین حال برنامه‌های ترامپ را در خصوص فعالیت‌های موشکی و سیاست خارجی نیز دنبال می‌کرد، اما اکنون نشان داده که آماده است بدون لحاظ کردن آن‌ها به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بپیوندد.
ایرانی‌ها گفته اند که فقط به توافق اولیه بازخواهند گشت، اما ابتدا خواستار لغو تمام تحریم‌های ترامپ و این تضمین هستند که رئیس جمهور بعدی آمریکا بار دیگر از توافق خارج نخواهد شد. اماهمزمان با پیشرفت مذاکرات وین، تهران هم این خواسته‌های خود را تعدیل کرده است.
با وجود تمام این مواضع، انگیزه هر دو برای احیاء توافق برجام بسیار قوی است. دولت بایدن به موفقیت در عرصه سیاست خارجی نیاز دارد به ویژه پس از خروج آشفته آمریکایی‌ها از افغانستان؛ کاخ سفید گفته است در خصوص مناقشه هسته ای، راهکار دیپلماتیک را به تقابل نظامی ترجیح می‌دهد. ایران نیز که از سیاست فشار حداکثری ترامپ دوام آورده، از جنگ به شدت پرهیز می‌کند و مشتاق است برای بهبود اقتصاد بیمار خود، تحریم‌ها کاهش یابد.
آیت سید علی خامنه‌ای رهبر ایران روز دوشنبه در سخنانی به صورت تلویحی مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا را تایید کرد و گفت این که جمهوری اسلامی با دشمن در برخی مقاطع مذاکره می‌کند، به معنای تسلیم شدن نیست.
بله هیچ یک از طرفین ظاهرا اشتیاقی به دادن امتیاز ندارند، زیرا در این صورت ضعیف به نظر خواهند رسید.
"علی واعظ" مدیر امور ایران در گروه بین المللی بحران می‌گوید، "به نظر می‌رسد ایران پشت پرده دیپلماسی مدت دار، در حال خریدن وقت است. شرایط کنونی نمی‌تواند در درازمدت ادامه یابد در غیر این صورت واقعا در مسیر تقابل قرار خواهیم گرفت. "
تقابل اخیر تهران و واشنگتن با دومین سالگرد ترور سردار سلیمانی به دست آمریکا مرتبط است. مقامات ایرانی در سخنرانی‌های متعدد خود از انتقام از آمریکا سخن گفته اند – گرچه ایران در پاسخ به آن، پنج روز پس از حادثه ترور، یک پایگاه نظامیان آمریکایی را در شمال عراق موشک باران کرد.
ژنرال "اسماعیل قاآنی" فرمانده کنونی نیرو‌های قدس تهدید شدیدتری عنوان کرد و گفت، " ما انتقام از آمریکایی‌ها را در هر مکانی تسهیل خواهیم کرد، حتی در خانه هایشان و توسط افرادی که به آن‌ها نزدیک هستند، آن هم در شرایطی که خودمان در آنجا حضور نداریم. "
بلافاصله پس از مراسم سالگرد، شبه نظامیان شیعه تحت الحمایه ایران در عراق و سوریه، حملات خود را به منافع آمریکا تشدید کردند.
در مدت چهار روز، این افراد به یک پایگاه نظامی آمریکا در غرب بغداد و همچنین بخش‌های مسکونی نیرو‌های وزارت خارجه آمریکا در فرودگاه بغداد، با موشک و پهباد در چندین مورد حمله کردند. این خبر را یک مقام نظامی عراقی مرتبط با ائتلاف ضد داعش مستقر در بغداد که اجازه نداشت به صورت علنی صحبت کند، تایید کرده است.
وی گفت سیستم دفاع هوایی آمریکا، تمام موشک‌ها و پهباد‌های شلیک شده به آن پایگاه نظامی و منطقه مسکونی را سرنگون کرد بدون آن که آن‌ها بتوانند تلفات یا خساراتی به بار آورند.
در شمال شرق سوریه نیز یک پایگاه تحت کنترل کرد‌های سوری که مشاوران آمریکایی در آن حضور داشتند، هدف حملات موشکی قرار گرفت. ائتلاف تحت امر آمریکا، از نیرو‌های تحت الحمایه ایران به عنوان عوامل آن حملات یاد کرد.
بله، در زمانی که گروه‌های نیابتی ایران در حال حمله به منافع آمریکا بودند، مقامات ایرانی به صورت شگفت انگیز، در خصوص مذاکرات وین ابراز خوش بینی می‌کردند. این گفتگو‌ها اکنون دور هشتم خود را سپری می‌کند؛ گرچه ارزیابی وزارت خارجه آمریکا از مذاکرات محتاطانه‌تر است.
یک مشاور وزارت خارجه ایران گفته است که به عقیده او، پیش از ماه فوریه، یعنی سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، احتمالا توافق حاصل خواهد شد.
دو منبع مطلع از مذاکرات می‌گویند، مذاکره کنندگان در دولت رئیسی که از "حسن روحانی" به خاطر ملایمت بیش از حد انتقاد می‌کردند، برای تسهیلِ کار امتیازی مهم دادند: آغاز کار بر اساس پیش نویس توافقی که تیم روحانی حاصل کرده بود.
بر اساس این توافق، آمریکا تمام تحریم‌های مرتبط با توافق هسته‌ای را لغو می‌کند (تحریم‌های مرتبط با حقوق بشر و سایر موارد حفظ خواهند شد)، و ایران نیز به تعهدات فنی در برنامه هسته‌ای خود، بر اساس توافق قدیمی، بازخواهد گشت. اما نکات مهم همچنان باقی مانده است، نظیر این که کدام تحریم‌ها لغو می‌شوند و چه زمانی، و در مقابلِ چه اقدامات مشخص ایران، در خصوص اقدامات متقابل تصمیم گیری خواهد شد.
دیدگاه واشنگتن نسبت به تهران، محتاطانه‌تر بوده است. دو مقام وزارت خارجه آمریکا از پیشرفت اندک در مذاکرات خبر داده و گفته اند اوضاع نسبت به شرایط در زمان توقف گفتگو‌ها در ماه ژوئن قدری پیشرفت کرده و رو به جلو بوده است.
اما هر دو مقام بدون اشاره به موارد مشخص تاکید کرند به مسایل مهم باید رسیدگی شود. در هر حال تحمل وزارت خارجه آمریکا روبه پایان است.
"آنتونی بلینکن" وزیر خارجه‌ی آمریکا پیش از سال نو گفته بود، "نمی خواهم محدوده زمانی تعیین کنم و یا این که بگویم چه میزان از مسیر باقی مانده است، اما بله فرصت بسیار، بسیار، بسیار کم است. "
آمریکا همچنان می‌تواند تحریم‌های بیشتری را علیه ایران کاهش دهد، اما به گفته آقای واعظ از گروه بین المللی بحران، مقامات تهران نتوانسته اند مذاکره کنندگان غربی را متقاعد کنند که آن‌ها برای پایبندی کامل مجدد به توافق هسته ای، جدی هستند.
"حسین امیرعبداللهیان" وزیر خارجه ایران بیان کرده است که احتمالا تهران در خصوص لغو تمام تحریم‌های اعمال شده پس از خروج ترامپ از برجام، مواضع اولیه خود را تعدیل کرده است؛ از جمله تاکید بر رفع تحریم‌های مربوط به امور حقوق بشری.
آقای امیرعبداللهیان هفته گذشته در مصاحبه با الجزیره گفت ایران در این مرحله از مذاکرات وین به دنبال "رفع تحریم‌هایی است" که فقط با توافق اولیه برجام مرتبط هستند و انتظار دارد که در آینده، تمام تحریم‌ها لغو شود.
به گفته واعظ، دو طرف به آهستگی به سمت چیزی شبیه راه حل حرکت می‌کنند، لذا در جدیت مذاکرات هیچ تردیدی وجود ندارد.
واعظ گفت، ایران از مدت‌ها قبل تاکید کرده است که در برنامه هسته‌ای خود، مقاصد صلح آمیز را دنبال می‌کند. اما اگر مذاکرات شکست بخورد، تلاش‌های تهران برای غنی سازی اورانیوم که بعد از خروج ترامپ از برجام دنبال کرده، آن را در موقعیتی قرار داده است که به سرعت می‌تواند به سمت تسلیحاتی شدن پیش برود.