ششمین شماره «از میانه آتش» به نخست وزیری نجیب میقاتی در لبنان پرداخته است. نخست وزیری که موقتا در تار عنکبوت فرقه‌ای و سیاسی این کشور به بندبازی مشغول خواهد شد!
دیدارنیوز ـ مریم رنگی طهرانی*: پس از حدود ۱۳ ماه بلاتکلیفی که با اختلافات سیاسی، کارشکنی وشکاف‌های عمیق همراه بود، سرانجام در کاخ بعبدای لبنان، میشل عون رییس جمهور با حضورنبییه بری رییس پارلمان بطور رسمی حکم نخست وزیری نجیب میقاتی را به امضا رساند. این درحالی است که لبنان درشرایط بسیار بدی از نظر اقتصادی و سیاسی قرار دارد.
پیش از میقاتی دو کاندیدای قبلی؛ سعد حریری و مصطفی ادیب نتوانستند در تاریخ مشخص کابینه خود را تشکیل دهند و شکست خوردند. این مدت طولانی و پس از استعفای حسان دیاب، کشور به طورموقت با سرپرستی او اداره می‌شد. در سال گذشته بحران سیاسی و اختلافات بین احزاب سیاسی و فرقه‌ای چنان افزایش یافت که بطور گسترده همه آن‌ها متهم به ترجیح منافع شخصی بر منافع مردم شدند.
در نظام سیاسی لبنان، نخست وزیری سهمِ اهل سنت و رییس جمهوری متعلق به مسیحیان و ریاست پارلمان متعلق به شیعیان است.
نجیب میقاتی میلیاردر لبنانی و یکی از موفق‌ترین تجار لبنانی، متولد سال۱۹۵۵است. میقاتی فارغ التحصیل ام بی‌ای ازدانشگاه امریکایی بیروت است و در آکادمی مدیریت در فرانسه و دانشگاه هاروارد در آمریکا دوره‌هایی را گذارانده است. او و برادرش طا‌ها نخستین بار شرکت M۱ Group را در بیروت تاسیس کردند. سرمایه گذاری آن‌ها در سهامِ مخابراتی آفریقای جنوبی MTN، فرد فروس مد pep Jeans و بخش املاک نیویورک، لندن و موناکو را شامل می‌شود.
درسال ۱۹۸۲ در هنگامه اوج جنگ‌های داخلی لبنان، میقاتی با تاسیس شرکت اینوست کام وارد سرمایه گذاری تلفن‌های ماهواره‌ای شد. این شرکت از بزرگترین شرکت‌های مخابراتی عربی و منطقه‌ای به شمار می‌آید.
نجیب میقاتی دوبار پیش از این در تاریخِ کشور لبنان توانسته نخست وزیر شود؛ دور اول به سال ۲۰۰۵ برمی گردد و دور دوم در سال ۲۰۱۱. بسیاری او را فردی بی طرف در طول تاریخ لبنان در تشکیل کابینه می‌دانستند.
او به جز نخست وزیری سمت‌های دیگر در عرصه سیاسی لبنان داشته است. در سال ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۱ وزیر حمل ونقل و اشتغال عمومی بود، بار اول در دوره دولت سلیم الحص و بار دوم در دولت رفیق حریری. میقاتی در سال ۲۰۰۹ به عنوان نماینده منطقه طرابلس شهر محل تولدش به پارلمان رسید. این سیاستمدارِ ۶۶ ساله مسلمان سنی اکنون برای سومین بار سمت نخست وزیری گماشته شده است. او رهبر حزب جنبش عزم و از موسسین آن است.
از اواخر سال ۲۰۱۹ شرایطِ حاد اقتصادی لبنان با اعتراضات گسترده مردم علیه اوضاعِ وخیم معیشتی همراه بود. پس از انفجار در بندر بیروت که به کشته شدن ده‌ها نفر و صد‌ها مجروح و هزاران نفر آواره منجر شد، این بحران هم عمیق‌تر شد.
یکی از بحران‌های مهم مسئله برق و خاموشی‌های ۲۴ساعته آن است. همین خاموشی بود که باعث شد جلسه هشت ساعته رای اعتماد به دولت در پارلمان با تاخیر یک ساعته برگزار شود و سرانجام او توانست نظر ۸۵ نماینده را جلب کند و ۱۵ نماینده هم به کابینه رای ندادند.
باید توجه داشت که پارلمان فعلی لبنان حزب الله و متحدانش دارای اکثریت پارلمانی هستند و پس از آن‌ها در مجلس، سعد حریری نفوذ دارد، برای همین بسیاری از ناظران، میقاتی را نزدیک به حزب الله می‌دانند. نجیب میقاتی پیش از رای اعتماد بیان کرد «اکنون زمان جنگ و جدل نیست باید همه برای جلوگیری از شدت ناامیدی در کشور تلاش کنند»
او با تاکید برمشکلات اقتصادی گفت: «سوخت نیست، دارو نیست، بانک مرکزی ذخیره ارزی ندارد، اما امیدواریم روند فروپاشی متوقف و لبنان به شکوفایی برگردد» او از تعامل سیاسی با صندوق بین المللی پول و بانک جهانی و درخواست کمک کشور‌های عرب صحبت کرد و گفت: دست خود را به سوی آن‌ها دراز می‌کنیم.
هفته قبل از تشکیل دولت جوزپ بورل رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سفر به بیروت طی دیدار با رئیس جمهور و بسیاری از سیاستمدارانِ لبنانی تهدید کرد که برخی از سیاستمداران مانع تشکیل دولت در این مدت شده اند و برای همین احتمال تحریم از سوی اتحادیه اروپا برایشان وجود دارد. با توجه به وجود نزدیک به سه هزار آواره پس از انفجار که هنوز اسکان دائم ندارند، کرونا و ته کشیدن ذخیره ارزی بانک مرکزی، بی ارزشی پول ملی و کاهش ۹۰درصدی آن در برابر دلار، میقاتی کابینه را در شرایطی بسیار بحرانی تشکیل داده است.
کابینه او شامل ۱۲مسیحی و ۱۲مسلمان است و در بین وزرا فقط نام یک زن دیده می‌شود، اما سهم احزاب و افراد سیاسی در این کابینه با نگاه به لیست به این ترتیب است؛ معاون نخست وزیر سعاده الشامی از حزب سوسیال ناسیونالیست سوریه، باتوجه به اینکه میشیل عون (رئیس جمهوری) رهبر حزب سیاسی جنبش میهنی آزاد ملی است، سهم این حزب یکنفر و وزرای منتخب خود میشل عون ۴ نفر هستند. حزب الله لبنان یکی از احزاب شیعه، ۲ سهم در کابینه دارد. جنبشِ امل حزب دیگرِ شیعه نزدیک به نببیه بری ۳ سهم، سعد حریری و جنبش المستقبل ۳سهم، خودِ نخست وزیر میقاتی ۱ سهم، ولید جنبلات وحزب سوسیالیست مترقی ۱سهم، طلال ارسلان حزب دموکراتیک لبنان ۱سهم، حزب المرداد ۲ سهم، حزب سیاسی ارمنستان در لبنان (داشناک) ۱سهم، و سهمِ مستقلین هم ۲ کرسی است که که یکی از آن دو نفر زن است.
فرانسه مهم‌ترین کشور غربی که بر تحولات لبنان نفوذ دارد تاکنون واکنشی به دولتِ جدید نشان نداده است. اما ند پرایس سخنگوی وزرات خارجه آمریکا از حمایت کشورش از دولت جدید لبنان گفته است و دومینیک راب وزیرخارجه انگلیس هم در پیام توییتری نوشته است: «کشورش از دولت جدید لبنان حمایت می‌کند، اما این پشتیبانی مشروط به انجام اقدام‌هایی هماهنگ است.» او در بخشی دیگرِ پیامش گفت: «دولت جدید لبنان باید اجرای اصلاحات فوری، نتیجه گیری شفاف تحقیقات درباره انفجار بندر بیروت و برگزاری انتخابات در زمان تعیین شده در سال آینده را پیگیری کند.» تا این لحظه دو کشور آمریکا و انگلیس از دولت جدیدِ لبنان استقبال کردند.
ریسکِ پذیرش نخست وزیری با توجه به بحران‌های اقتصادی و سیاسی لبنان برای نجیب میقاتی بسیار بالا است. مطابق قانون اساسی لبنان تصمیمات اساسی در کابینه باید با رای دو سوم اعضا کابینه به تصویب برسد. این امر باعث می‌شود که اتخاذ چنین تصمیماتی بسیار دشوار باشد. احزاب سیاسی و فرقه‌ای هر کدام سهمی در کابینه دارند و در هزارتوی فرقه‌ای و سیاسی لبنان که تعارض منافع در آن بیداد می‌کند، دولت برای گرفتن هر تصمیم اساسی به سرعت و به راحتی فلج می‌شود.
پیش از میقاتی، سعد حریری که به فرانسه و عربستان نزدیک است در تشکیل کابینه شکست خورد. میقاتی، اما با حمایت حزب الله و گروه‌های نزدیک به آن با رای اعتمادی بالا از سد پارلمان گذاشت. اما در شرایطی که طبق اعلام سازمان ملل ۸۰ درصد از مردم در فقر زندگی می‌کنند، شرایط برای میقاتی به شکلی است که هم به کشور‌های منطقه و هم غرب نیاز دارد.
اما آیا او قادر است کشور را از پرتگاه فروپاشی بگذراند و دولتش پایانی برای یک بن بست سیاسی واقتصادی باشد؟ یا عدم موفقیت میقاتی می‌تواند شرایط در لبنان را به بدترین وضعیت حتی پس از جنگ‌های داخلی در این کشور برساند؟ احتیاط او در ترکیب کابینه و صحبت‌های او همه نشان از عزمش برای حل این مسئله دارد، اما موفقیت و عدم موفقیت او به هزارن مسئله در این خاورمیانه امروز و لبنان بحران زده بستگی دارد.
میقاتی البته از همان گروه حاکمی است که سالهاست بر فضای سیاسی لبنان حاکمند. در فضای سیاسی لبنان هزار فامیلِ فرقه‌ای که کشور‌های خارجی زیادی در آن نفوذ دارند به مانندِ یک عنکبوت مدام تار بافته‌اند و در هر فضایی رخنه کرده‌اند و با ثبات مانده‌اند. تار عنکبوتی که با ملاتی محکم از اختلافات مذهبی، فرقه‌ای، سیاسی و مداخلات خارجی بنا شده است. این تار عنکبوت از هر کارکرد مفیدی عاجز است، اما بر سیمای عروس خاورمیانه تنیده شده است. لبنان عروسی است که توری از تارهای عنکبوت بر سر دارد.
لبنان کشوری است که انگار قرار نیست چیزی در آن تغییر کند و خارج از این فضای عنکبوتی کمتر کورسویی از امید در آن وجود ندارد. تار عنکبوتی که در خارج از آن هم چیزی نیست!
*کارشناس مطالعات منطقه‌ای