ایران در شانگهای؛ گذر از هندوکش و هیمالیا!

دیدارنیوز: روزنامه تایوان نیوز در مطلبی به بررسی معنا و تبعات عضویت ایران در سازمان شانگهای پرداخته است. این مطلب که به نوعی تحلیل و ذهنیت تحلیلگران شرق آسیا در مورد این عضویت را بازتاب می‌دهد در ادامه با  ترجمه اختصاصی دیدار تقدیم می‌شود. 

منبع: روزنامه انگلیسی زبان و آنلاین تایوان نیوز
نویسنده: تریدوش سینگ میانی، تحلیلگر امور سیاسی مستقر در دهلی نو
مترجم: حمید رضا بابایی

ورود ایران به سازمان همکاری‌های شانگ‌های نه تنها به این کشور فرصتی جدید می‌دهد تا سیاست خارجه اش را دنبال کند، بلکه برای تهران، پکن و دهلی نو بستری پویا فراهم می‌کند تا مسیر خود را به سمت توسعه و حرکت به جلو، پیش گیرند.

ورود پُرانتظار

نشست سران سازمان همکاری‌های شانگ‌های در روز جمعه ۱۷ سپتامبر (۲۶ شهریور) در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان برای ایران بسیار پراهمیت بود چرا که تهران در تقریبا دو دهه گذشته همواره در حاشیه این سازمان قرار داشت.

ایران نهمین کشوری است که به عضویت دایم این سازمان درآمده است. پیش از آن چین، هند، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، پاکستان، تاجیکستان و ازبکستان اعضای دایم سازمان همکاری‌های شانگ‌های بودند. پیوستن ایران به این سازمان به عنوان عضو دایم، پس از مدت‌ها انتظار صورت گرفته است. تهران از سال ۲۰۰۵ تاکنون عضو ناظر سازمان بوده است.

پس از عضویت رسمی ایران، حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه این کشور در توییتی اعلام کرد: " بسیار خرسندم که اعلام کنم رهبران حاضر در نشست سازمان همکاری‌های شانگ‌های اسناد عضویت دایم ایران را در این سازمان در نشست دوشنبه تایید کردند. این مراسم با حضور رئیس جمهور محترم برگزار شد. "

عضویت دایم ایران با استقبال تمام دیگر اعضا از جمله چین، روسیه و هند مواجه شد.

سازمان همکاری‌های شانگ‌های ابتدا در سال ۲۰۰۱ تشکیل شد و در اصل جانشین گروهی متشکل از پنج کشور چین، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان شد. هدف از تشکیل آن گروه، ارتقاء سطح اعتماد سازی در حوزه نظامی میان پکن و روسیه همچنین سایر جمهوری‌های شوروی بود.

این سازمان در سال‌های اخیر اهمیتی بسیار فراتر یافته است، زیرا رشد اقتصادی در کشور‌های آسیای مرکزی افزایش یافته و طرح‌های مرتبط کننده کشور‌های منطقه نیز با گام‌هایی بلندتر مطرح و آغاز شده است. مهم‌ترین آن‌ها ابتکار جاده و کمربندی چین (BRI) و راهگذر بین المللی شمال جنوب (INSTC) است که ایران را به آسیای مرکزی، ترکیه و اروپا متصل می‌کند. طرح بندر چابهار نیز از دیگر موارد است، پروژه‌ای که هند در جنوب ایران در حال اجرای آن است.

ایران در جایگاه تشریح مواضع

ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران از نشست سران سازمان همکاری‌های شانگ‌های برای تشریح سیاست خارجی تهران بهره برد و از سیاست‌های آمریکا در قبال ایران انتقاد کرد.

وی با اشاره به سلطه رو به افول آمریکا، گفت، "نظم جهانی در حال حرکت به سمت چندجانبه گرایی و توزیع قدرت به نفع کشور‌های مستقل است. "

وی همچنین موضع ایران را در قبال افغانستان آشکارا بیان و بر ضرورت تشکیل دولتی فراگیر در آن کشور تاکید کرد.

رئیسی تصریح کرد سازمان همکاری‌های شانگ‌های نهادی مستقل است و این که BRI که چین مبتکر آن بود، و همچنین سایر طرح‌های مرتبط کننده‌ی کشور‌های منطقه نظیر INSTC می‌توانند زمینه‌های مشترک خود را با یکدیگر پیدا کنند و دیگر لزومی ندارد به آن‌ها از منظر سازمان‌های برابر نگاه کرد.

این مساله مهم است، زیرا هند در حال سرمایه گذاری در بندر چابهار است و از این طریق به دنبال اتصال به نه تنها افغانستان بلکه مرتبط شدن با روسیه و فراتر از آن است که از طریق آسیای مرکزی صورت خواهد گرفت. دهلی نو همچنین پیشنهاد ساز و کار‌های چند جانبه دیگری داده است، نظیر تشیکل گروه کاری چهارجانبه شامل هند-ازبکستان-ایران- افغانستان تا مشترکا از بندر چابهار استفاده کنند.

گذر از مرز هیمالیا

سازمان همکاری‌های شانگ‌های از این منظر نیز اهمیت دارد که به هند و چین این فرصت را می‌دهد اختلافات خود را کنار گذاشته و حتی در بحبوحه تنش‌های موجود، رو به تعامل بیاورند.

در حاشیه اجلاس دوشنبه، سوبرامانیام جایشانکار وزیر خارجه هند و همتای چینی اش، وانگ یی، در دیداری توافق کردند تنش‌های دوجانبه را کاهش دهند.

هر دو طرف توافق کردند اختلافاتشان را بر سر خط کنترل واقعی میان دو کشور موسوم به LAC در منطقه لداخ، بر اساس توافق نامه‌های موجود، رفع کنند.

جایشانکار در توییتی پکن را فراخواند تا روابط خود را با هند، دیگر از منظر کشور ثالث – یعنی آمریکا- ننگرد. زمان نشست سران شانگ‌های هم از اهمیت زیادی برخوردار بود، زیرا چند روز پیش از نشست رهبران چهارجانبه در واشنگتن صورت گرفت. وزیر خارجه چین گفته است با توجه به قدرت اقتصادی این کشورها، هر دو (هند و چین) باید همکاری‌های خود را نزدیک‌تر کنند.

در روند شکل گیری دنیای جدید، منافع متعدد اولویت دارد و بر سیاست خارجی متوازن تمرکز می‌شود. عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگ‌های به آن اجازه می‌دهد سیاست خارجی مستقل خود را به شیوه‌ای بهتر دنبال کنند و به دنبال پیشبرد طرح‌های مرتبط کننده کشور‌ها و همچنین ثبات سازی در افغانستان باشد.

این رخداد، برای هند نیز زمینه‌ای فراهم می‌کند تا روابط خود را نه تنها با آسیای مرکزی گسترش دهد بلکه با پکن نیز به تعامل بپردازد. در شرایطی که هند به سمت نزدیک شدن با آمریکا پیش می‌رود، حضور آن در سازمان همکاری‌های شانگ‌های نشان می‌دهد که گرچه شاید جهت گیری سیاست خارجی دهلی نو تغییر یافته باشد، اما هند مایل نیست که از آن به عنوان قدرتی یاد شود که کاملا در خط سیر واشنگتن قرار گرفته است.