پنجمین شماره ستون «از میانه آتش» به مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق پرداخته است. سیاستمداری که به نظر با هوشمندی به دنبال نقشی میانجیگرانه در سیاست داخلی و خارجی عراق است.
دیدارنیوز ـ مریم رنگی طهرانی*: مصطفی الکاظمی نخست وزیر فعلی عراق درسال ۲۰۲۱ دوران پر از پیچ و خمی را در سیاست کشور گذارنده است. امسال برای الکاظمی وعراق سال سرنوشت ساز است.
خروج نیرو‌های آمریکایی تا پایان سال ۲۰۲۱ بر اساس توافقی پیشین و انتخابات اکتبر عراق با توجه به شرایط خروج نیرو‌های خارجی از افغانستان می‌تواند برای عراق والکاظمی فصل جدیدی باشد.
الکاظمی پس از یک دوره اعتراضات خونین مردمی، فساد‌های مالی و شکاف سیاسی بین احزاب در عراق به جای عادل عبدالمهدی مستعفی بر مسند نخست وزیری نشست. دوران نخست وزیری او همراه با شیوع کرونا در جهان، تنش ایران وآمریکا در دوره ترامپ و کاهش قیمت نفت بود همه این موارد شرایط سختی را برای نخست وزیری او به وجود آورد.
مصطفی الکاظمی با نام اصلی عبداللطیف مشتت متولد عراق و دانش آموخته حقوق است. او ستون نویس و سردبیر بخش عراق در مجله نیوزویک و بخش بین الملل سایت المانیتور بوده است. نام او با نویسندگی کتاب هم عجین شده است و از جمله آثار او می‌توان به کتاب «مسئله عراق؛ آشتی بین گذشته وآینده» اشاره کرد.
او یکی از مخالفان عراقی در دوره صدام و از چهره‌های نزدیک به حزب الدعوة بود که درسال ۱۹۸۰ باصدور حکم اعدام با تبعید اجباری به لندن رفت. نزدیکی الکاظمی به حزب الدعوة منجر به ازدواج او با دختر مهدی العلاق از رهبران این حزب شد.
او را در تبعید به خاطر فعالیت‌ها و تاسیس دو بنیاد «گفتگوی انسان دوستانه از بغداد تا لندن»، «الحواری انسانی» بیشتر یک فعال حقوق بشری می‌شناختند. در بنیاد الحواری انسانی الکاظمی جنایات صدام را مستند می‌کرد. زندگی در لندن و فعالیت حقوق بشری روابط ویژه‌ای با غرب را برای او به ارمغان آورد.
پس از دوران صدام بطور رسمی در سال ۲۰۱۶ وارد سیستم سیاسی کشور شد و با حکم حیدر العبادی نخست وزیر پیشین عراق به ریاست سازمان اطلاعات ملی عراق منصوب شد.
سال‌ها قبل از تصدی این سمت، در سال ۲۰۰۳ الکاظمی در بازگشت به کشور که به خاطر رابطه خوب با دو حزب مهم کُرد (حزب میهنی کردستان، حزب دموکرات کردستان عراق) فعالیت رسانه‌ای خودرا درسلیمانیه شروع کرد. پس از آن با همکاری برهم صالح رییس جمهور عراق در سال ۲۰۰۷ نشریه الاسوعیه را منتشر می‌کرد.
الکاظمی بعد از حضور در سمت رئیس سازمان اطلاعات ملی عراق سعی کرد چهره‌ای میانجی‌گر از خود ترسیم نماید. شاید به همین دلیل در این سازمان بخش‌هایی که توسط آمریکا به وجود آمده بود را حذف کرد از جمله بخش مربوط به ایران. او نقش احزاب سیاسی درسیستم اطلاعاتی عراق را هم کاهش داد.
حضور او در سازمان اطلاعات همزمان با قدرت گیری داعش و نفوذ در کشور عراق است این چهره اطلاعاتی کراوات پوش به واسطه داعش سعی کرد روابط خود را با با همه طرف‌های درگیر در عراق بحران زده دریک سطح نگه دارد و خطر نیرو‌های بنیادگرا و قدرت گرفتن آن‌ها به او در این کار کمک زیادی کرد.
پس از نارضایتی‌ها در عراق فراکسیون‌های عمده شیعه در پارلمان به اجماع برای نخست وزیری او رسیدند و الکاظمی مامور تشکیل کابینه شد. نخست وزیر در عراق پس از صدام در سیستم پارلمانی باید دو سوم از آرای پارلمان را به دست بیاورد.
فعالیت او در سازمان اطلاعات ملی عراق بی سر وصدا و در سایه بود. در آن دوره اسمی از او در مفاسد سیاسی دولتمردان عراق نیست. در دوره پس از صدام، الکاظمی اولین نخست وزیری است که عضو رسمی حزب الدعوه نیست. دولت او، اما با بحران‌های اقتصادی بزرگی مواجه است و درآمد دولت به دلیل شیوع کرونا نصف شده است.
دوره نخست وزیری الکاظمی با دو رییس جمهور آمریکا از دو جناح متفاوت همراه شد. روابط او در این دوران و علی رغم تغییرات سیاسی در آمریکا یک از مشی واحد پیروی کرده و او سعی کرده است که از هر دو رئیس جمهور امتیازاتی بگیرد. ترامپ در دیدار با الکاظمی قول به خروج نیرو‌های آمریکایی داد که بسیاری ازمردم ونیرو‌های سیاسی کشور هم این را می‌خواستند.
رابطه پیچیده او با ترامپ و سیاست‌هایش در قبال ایران مسائلی را با خود به همراه داشت تا آنجا که ترور سردار سلیمانی در فرودگاه عراق و سکوت الکاظمی باعث واکنش طرفداران ایران در عراق شد.
پس از پایان دوران ریاست جمهوری ترامپ جمهوری‌خواه و آمدن بایدن از حزب دموکرات الکاظمی برای خروج نیرو‌های آمریکا برنامه‌هایی دارد. طی دیدار با بایدن در کاخ سفید هر دو از مرحله جدید همکاری نظامی آمریکا با عراق گفتند. خروج نیرو‌های آمریکایی از عراق تا پایان سال میلادی ۲۰۲۱ به توافقی درسال ۲۰۱۱ بر می‌گردد، اما با هجوم داعش این روند کند شد.
امروز حضور به شکل مستشاری نیرو‌های آمریکا چیزی است که آمریکا والکاظمی در آن به توافق رسیدند با این حال خروج شتابزده آمریکا از افغانستان احتمالا الکاظمی را با این واقعیت مواجه کرده است که احتمال وقوع رخدادی مشابه برای عراق هم وجود دارد.
زمان رقابت‌های انتخاباتی در عراق فرا رسیده است و این دوره یکی از طولانی‌ترین دوران‌های رقابت انتخاباتی در عراق است.
منابع نزدیک به الکاظمی مدعی بودند که او رقیب انتخاباتی نیست و از هیچ گروه خاصی حمایت نکرده و شاید در انتخابات هم شرکت نکند این حرف‌ها درتضاد با رفتار او دراین مدت است. با تنش احزاب سیاسی در رقابت‌های انتخابات باوجود شایعات عدم حضور الکاظمی از پیشنهاد او به احزاب تحریم کننده انتخابات و تشکیل یک کمیته برای حل بحران می‌شنویم.
چنین تلاش‌هایی تا این لحظه نشان از گام دوباره برای دور دوم نخست وزیری دارد.
سمت امنیتی سابق الکاظمی در دوران جنگ داعش برای او نزدیکی با سازمان‌های اطلاعاتی اروپا و امریکا را به همراه داشته است.
علاوه بر این نزدیکی او در عرصه منطقه‌ای نیز کوشیده است نوعی سیاست موازنه را بین قدرت‌های منطقه‌ای درگیر در عراق به خصوص ایران و عربستان بازی کند. میزبانی از مذاکرات ایران و عربستان برای کاهش تنش‌ها یکی از اقدامات مهم او در این راستا بوده است.
اما تحرکات الکاظمی محدود به میانجیگری بین ایران و عربستان نیست. سفیر ترکیه در عراق از دیدار الکاظمی و اردوغان در آینده نزدیک خبر داده و در تماس تلفنی الکاظمی با اردوغان از همکاری نظامی و اطلاعاتی وتجاری برای مبارزه با تروریسم گفته شده است. الکاظمی که خواهان برگشت عراق به حالت طبیعی است در دیدار با رئیس مجلس اردن هم در این مورد صحبت کرده است.
چند وقت پیش الکاظمی نشست بغداد را برگزار کرد هدف نشست کاهش تنش با همه کشور‌های منطقه بود دو نکته جالب در دعوت‌های این نشست وجود داشت، اول وجود مکرون بعنوان مهمان ویژه فرامنطقه‌ای شاید نشان می‌دهد که الکاظمی پس از خروج آمریکا نیم نگاهی به فرانسه و اروپا دارد.
دوم عدم دعوت از بشار اسد بود، اما مابقی کشور‌های منطقه از جمله ایران دراین نشست حضور داشتند الکاظمی در این نشست تاکید زیادی برای عدم استفاده از عراق برای منازعات کشور‌ها داشت، و خواست کشورش درگیر روابط متشنج دیگران نباشد.
یک ماه بعد از نشست بغداد الکاظمی با تیم بلند پایه‌ای وارد تهران شد یکی از مهم‌ترین همراهان او مشاور امنیت ملی عراق بود در این دیدار با رییس جمهور ایران حجت الاسلام ابراهیم رییسی به مسئله امنیت واقتصاد پرداختند در دیدار دیگری در همان روز با دبیر شورای امنیت ملی ایران بر سر مسئله اقلیم کردستان و اخراج و خلع سلاح مخالفان کرد صحبت کردند. الکاظمی علاوه بر عربی و انگلیسی به کردی هم مسلط است.
الکاظمی به خوبی دریافته است که با کمرنگ شدن هژمونی آمریکا در جهان، نقش خرده هژمون‌های منطقه‌ای به شدت رو به افزایش است. او می‌داند که عراق میدان برای جدال قدرت‌های منطقه‌ای است و به همین دلیل می‌کوشد با میانجیگری و حفظ روابط مثبت با همه طرف‌ها، وضعیت آینده عراق را در منطقه دچار تنش و آشوب با ثبات کند. او در عرصه سیاست داخلی هم همین رویه را در پیش گرفته است و احتمالا می‌کوشد با دور ماندن از مناقشات سیاسی و انتخاباتی، در سمت نخست وزیری باقی بماند.
روابط با غرب، فعالیت حقوق بشری در کنار فعالیت‌های امنیتی، شیعه بودن و سابقه نزدیکی با حزب الدعوه، تسلط به چند زبان و ... امکانات مهمی را برای این نقش میانجیگرانه برای او فراهم آورده است. با این حال خاورمیانه سرزمین بحران‌ها و آتش‌هاست و عراق در این منطقه پر بحران کانون آتشفشان محسوب می‌شود. جایی که قدرت‌های منطقه‌ای بی محابا با هم در جدالند و سیاست داخلی آن هزارتوی خطرناک احزاب و گروه‌های مختلف است. باید دید الکاظمی می‌تواند در این میدان مین پرخطر، معبری برای خود بگشاید یا باز هم باید منتظر حوادث تازه در همسایه غربی ایران بود.
*کارشناس مطالعات منطقه‌ای