دیدارنیوزـ مرضیه حسینی: حق زنان بر بدنشان یا انتخاب مادری در طول تاریخ جنبش زنان، سابقه دیرینه ای دارد. آنها تلاش داشتند دولت ها را به اعمال سیاست های جمعیتی وادار کنند. در طول موج دوم، حق زنان بر بدنشان و انتخاب مادری، در ارتباط با مفهوم شأن انسانی زن قرار گرفت. ایران هم مانند سایر کشورهای دیگر از این مطالبه متأثر شد. با غیر قانونی اعلام کردن سقط جنین در ایران، پدیده ای به اسم سقط غیر قانونی به وجود آمد که به لحاظ بهداشتی، پیامدهای منفی و آسیب زایی برای زنان داشته و دارد.به دلیل گسترش تعداد زنانی که با عوارض سقط جنین غیرقانونی در کشور مواجه هستند، به نظر می رسد راهکاری عاجل باید برگزید و از ادامه این روند، کاست.
دیدار نیوز در خصوص سقط جنین و تبعات غیرقانونی بودن این موضوع برای مادران، با سیمین کاظمی جامعه شناس و پزشک به گفتگو نشسته است.
مداخله دولت ها در سیاستهای جمعیتی
سیمین کاظمی در پاسخ به سوالی در رابطه با چگونگی اعمال سیاستهای کنترل جمعیت از حیث تاریخی و تاثیر این سیاستها بر حیاط اجتماعی زنان گفت: اعمال سیاستهای بارداری، سابقه طولانی دارد. مداخله دولتها در کنترل جمعیت، پدیده عصر جدید نیست. ما در دوران باستان هم در برخی از کشورها شاهد این سیاستهای کنترل جمعیت بودیم. البته در آن زمان، چون مرگ و میر بیشتر بود، این سیاستها بیشتر با هدف افزایش جمیعت انجام میشد.
وی افزود: در دوره معاصر به خاطر پیشرفتهای پزشکی و بهداشتی و افزایش سطح تغذیه، جمعیت رو به افزایش نهاد؛ به گونه ای که جمعیت کره زمین بیشتر از منابع اقتصادی بود، بنابراین برخی از دولتها تصمیم گرفتند سیاستهای کنترل جمعیت را اعمال کنند. در کنار این مسئله، با پیشرفتهای پزشکی در امکان کنترل بارداری، زنان درصدد برآمدند تا ظرفیت های باروری را کنترل کنند.
دکتر کاظمی ادامه داد: اولین گام در راه کنترل زنان بر بدن خود، استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری بود. در ابتدا دولتها این ایزار را در اختیار زنان قرار نمی‌دادند، مثلاً در سال ۱۹۲۰ در فرانسه، حق استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری و سقط جنین ممنوع بود. به مرور بعد از چند سال، این حقوق؛ مخصوصاً حق استفاده از روشهای کنترل بارداری، قانونی شدند.
وی گفت: در ایران هم در دهه ۶۰ با افزایش جمعیت، سیاستمدار‌ها به این نتیجه رسیدند که باید سیاستگذاری جمعیتی داشته باشند تا بتوانند جمعیت را کنترل کنند. در این زمینه با کمک پرسنل بهداشتی توانستند نتایج درخشانی بدست آورند و کنترل جمعیت به خوبی انجام شد، ولی به تدریج در سالهای دهه ۹۰ دولتمردان به این نتیجه رسیدند به خاطر پدیده سالمندی و پیری جمعیت، این سیاستها باید تغییر کند. جدای از ضرورت یا عدم ضرورت این مسئله، نوع اجرا کردن این برنامه و پیاده کردن آن به صورت ناگهانی، تبعات منفی را به دنبال داشت.
سیمین کاظمی در این رابطه توضیح داد: تا آن مقطع، وسایل پیشیگری از بارداری در مراکز بهداشت، در اختیار زنان قرار داده می شد و به آنان آموزش‌های لازم، ارائه می گردید، اما با خارج شدن تمام وسایل پیشگیری از بارداری از دسترس زنان، مخاطراتی برای آنها به وجود آمد. البته بعداً به این نتیجه رسیدند که باید در بعضی نواحی روستایی صعب العبور و بعضی نواحی حاشیه نشین شهری، این وسایل به صورت محدود و بر اساس شرایطشان در اختیار زنان قرار گیرد.
جسم و روح زنانه؛ دستخوش سیاستهای مردانه
سیمین کاظمی، پزشک و جامعه شناس اجتماعی در بخش دیگری از صحبت هایش گفت: سیاستهای افزایش جمعیت و تشویق به باروری، بر زندگی روزمره گروه‌های زیادی از زنان تاثیر گذاشت. به عنوان مثال، بسیاری از زنان در بازه سنی ۱۵ تا ۴۹ سال، شرایط باردار شدن را نداشتند، اما با جمع آوری وسایل جلوگیری از بارداری، این افراد؛ گروه هدفِ باردار شدن قرار گرفتند. این امر موجب شد این زنان با مشکلات و تنگنا‌های زیادی مواجه شوند، لذا بسیاری از آنان دست به سقط جنین زدند و سقط جنین غیرقانونی مشکلات بیشتری برای آنها ایجاد کرد.
وی در خصوص خطرات جسمی و روحی که بارداری ناخواسته برای زنان دارد، به نقش عاملیت در سقط جنین اشاره کرد و گفت: این عاملیت تنها از جانب مادر نیست و در بسیاری از موارد، مرد‌ها هم موافق ادامه بارداری همسران خود نیستند. یک مطالعه در این رابطه نشان میدهد در ۷۱ درصد از سقط‌ها، هر دو والد، حاضر به ادامه بارداری نبودند. در یک مطالعه دیگر، حدود ۸۰ درصد با موافقت یا تشویق همسران، سقط جنین را انجام داده بودند.
کاظمی در ادامه به مساله نقش اجتماعی زنان و مخاطراتی که بارداری ناخواسته در این ارتباط برای آنها ایجاد میکند اشاره کرد و گفت: پذیرش نقشهای اجتماعی از طرف زنان، مادری اجباری را برای آنها دشوار کرده است، در واقع برای بسیاری از آنها، مادری در تضاد با ایفای نقش های اجتماعی قرار میگیرد و این تضاد، فکر سقط جنین را در ذهنشان تقویت میکند. برخی از زنانی که به من مراجعه می کردند، بسیار درمانده بوده و به مرز اضطراب و افسردگی رسیده بودند، چون نمی دانستند چه باید بکنند و دنبال راهی برای سقط بودند.
کاظمی اضافه کرد: در مورد سقط، این موضوع که شخص متعلق به کدام طبقه اجتماعی- اقتصادی باشد، گزینه های مختلفی پیش رویش قرار می گیرد. زنهای طبقه بالاتر مشکل خاصی ندارند و این کار را در یک محیط بهداشتی انجام میدهند. با تجاری شدن پزشکی و رشد بخش خصوصی در پزشکی، این اتفاقات بیشتر رخ میدهد، ولی زنانی که متعلق به طبقات اقتصادی- اجتماعی پایینتر هستند با مشکل اساسی مواجه اند. با توجه به اینکه سرمایه اجتماعی و اقتصادی کمتری دارند، هم در پیدا کردن پزشک و ماما و هم در تأمین هزینه های سقط جنین با مشکل مواجه هستند، لذا به روشهای سقط جنین غیر بهداشتی متوسل میشوند.
مرگ سالانه ۶۸ هزار زن به دلیل سقط غیرقانونی
سیمین کاظمی افزود: علاوه بر اینکه حاملگی ناخواسته، پیامد‌هایی دارد، سقط جنین‌های غیر قانونی هم تبعات زیادی دارد. در سقط جنین غیر بهداشتی، ممکن است خونریزی یا عفونت اتفاق بیفتد یا بقایای جنین در رحم بماند و مادر را به سمت مرگ ببرد. در یک مطالعه، مشخص شد که ۱۰ درصد موارد مرگ و میر مادران، ناشی از سقط جنین غیر قانونی است. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۵ از ۲۱۱ میلیون بارداری، حدود ۴۶ میلیون با سقط خاتمه پیدا کرده اند که در بیشتر از ۱۸ میلیون به روش ناسالم انجام شده است. سقط جنین غیر ایمن، سالانه موجب مرگ ۶۸ هزار مادر در جهان میشود و در رده سوم یا چهارم علل مرگ مادران قرار میگیرد. مجموعه اینها از عوارض سقط جنین غیرقانونی است.»
کاظمی در توضیح ضرورت پیشگیری از آسیب‌هایی که از سقط غیراصولی و غیرقانونی جنین، متوجه زنان است گفت:: بهترین راه پیشگیری از سقط جنین غیر قانونی، جلوگیری از بارداری ناخواسته است. آموزش باید در راستای روشهای پیشگیری از بارداری باشد. علی رغم اینکه روشهای پیشگیری از بارداری از دسترس عموم زنان خارج شده، اما خود زنان می‌توانند اقداماتی انجام دهند، اما مشکلی که هست این است که تقریبا همه روشهای پیشگیری از بارداری، رد شده است و زنان نسبت به استفاده از آنها بدبین شده اند. مثلاً در مورد عوارض استفاده از قرصها و «آی یو‌دی‌گذاری»، خیلی اغراق میشود و این مسئله موجب ترس زنان میشود. آقایان هم از منظر دیگری حاضر به استفاده از وسایل پیشگیری نیستند. همه این عوامل و برداشته شدن آموزشها باعث میشود موارد حاملگی ناخواسته رخ دهد و در نتیجه سقط جنین را افزایش دهد. کاری که باید انجام شود این است که روشهای پیشگیری از بارداری را هدفمند در اختیار زنان قرار دهیم. یعنی اینکه زنانی که واجد شرایط بارداری نیستند - مانند زنان زیر ۱۸ سال و بالای ۳۵ سال یا زنانی که تعداد بچه کافی دارند و... - به صورت آگاهانه و فعالانه وسایل بارداری را در اختیارشان قرار داد و به آنان آموزش داد.
وی افزود: دولت می‌بایست برای حفظ سلامت زنان به عنوان شهروند، سیاستی برای سقط های غیر بهداشتی داشته باشد. شعار سازمان بهداشت جهانی در مورد سقط جنین این است که باید موارد سقط را نادر، سالم و رایگان کرد. یعنی هم پیشگیری عمل آید و هم در شرایط سالم انجام شود و هم رایگان و در دسترس باشد و همه زنان به آن دسترسی داشته باشند.
مطالبه سقط، بیشتر مربوط به ازدواج های مشروع و قانونی است
یکی از دلایل مخالفان سقط جنین این است که بعضی از درخواست کنندگان، زنانی هستند که خارج از ازدواج شرعی، باردار شده اند و سقط میتواند راه ادامه این روابط را تسهیل کند. سیمین کاظمی در توضیح این مساله گفت: آمار و اطلاعات موجود، چنین چیزی را تایید نمی‌کند، زیرا پژوهش‌ها نشان داده که طالبان سقط، بیشتر از دسته‌ای هستند که ازدواج کرده اند و همسر قانونی دارند. در بیشتر اوقات، مردان نیز به شدت مخالف بارداری بوده اند. پژوهشی که خود وزرات بهداشت انجام داده نشان میدهد ۴۶ درصد از بارداری‌های ناخواسته، مربوط به کسانی است که در مقطع حاملگی، سه بچه یا بیشتر داشته اند.
کاظمی افزود: بر اساس مطالعه دیگری که در مهاباد انجام شده ۳۶ درصد زنان سابقه سقط جنین داشته اند که ۳۴.۵ درصد، عمدی بوده است. از بین این افراد ۳۶.۵ درصد بعد از حاملگی دوم و ۴۲ درصد بعد از حاملگی سوم اقدام به سقط جنین کرده اند.
وی ادامه داد: ولی کسانی که از رابطه تعریف نشده در قانون، باردار میشوند نیز به عنوان انسان، از یک حقوقی برخوردار هستند و باید به شرایط بهداشتی سقط دسترسی داشته باشند. از طرفی اینها بیشتر از زنانی که قانونی باردار شده اند، برای سقط در اجبار هستند. هیچ حقی برای بچه هایی که محصول روابط غیر قانونی باشند، در جامعه تعریف نشده است و یک آینده تیره و تار برای آنها ترسیم شده است و از حقوق شهروندی هم بی بهره اند.
قدرت، چگونه بدن زنان را تحت سلطه می گیرد؟
کاظمی در توضیح ممنوع شدن عمل های پیشگری از بارداری برای زنان و مردان به دو نوع از این عمل ها اشاره کرد و گفت: دو نوع عمل وجود دارد؛ یکی وازکتومی است که مخصوص آقایان است و دیگری توبکتومی است که برای زنان جهت پیشگیری از بارداری انجام میشود. بعد از تغییر سیاستهای جمعیتی در مجلس، یک قانونی تصویب شد که این عملها ممنوع هستند و برای تیم پزشکی که به این کار اقدام کند مجازات در نظر گرفته شد.
کاظمی در پایان، در رابطه با چگونگی تبدیل شدن حق سقط جنین قانونی برای زنان به عنوان یک مطالبه اجتماعی به آرای فوکو و مفهوم «زیست قدرت» اشاره کرد و با بیان اینکه قدرت، بدن زنان و زندگی آنها را کنترل می کند، گفت: یکی از ابزارهای زیست قدرت برای کنترل و مدیرت زندگی و اداره بدنها، همین سیاست های جمعیتی هستند. این سیاستها یک بار مبنای افزایش جمعیت است و گاهی مبنای کاهش جمعیت است که فشار آن بر زنان تحمیل میشود.
وی افزود: این مفهوم زیست قدرت که اینگونه بر بدن زنان حکمرانی میکند در شرایط سرمایه داری است که مجال بروز پیدا میکند و به عنوان یک ابزار به کار میرود، برای اینکه در شرایط سرمایه داری، سیاستهای جمعتی بر مبنای اقضائات اقتصادی است و چون زنان به عنوان ماشین تولید مثل در نظر گرفته میشوند و میتوان کنترلشان کرد، برای همین ممکن است که اقتضائات اقتصادی ایجاب کند که سیاست جمعیتی اعمال شود.
سیمین کاظمی اضافه کرد: اینکه چگونه این را باید وارد جامعه کرد باید گفت اکنون یکی از موضوعاتی است که جان و سلامت زنان را در معرض تهدید قرار داده و مسائل زیادی برای آنان ایجاد کرده است و آگاهی نسبت به این قضیه در سطح سیاستگذاری وجود دارد. اما مسئله این است که راه حل درست و اندیشیده ای برای آن طراحی شود. اینکه زنان خودشان بخواهند مطالبه کنند، واقعیت این است که در مواجهه با این مسئله که میتواند یک مسئله اجتماعی تلقی شود بیشتر راه حل ها راه حل فردی هستند و هر کسی بنا بر سرمایه ها و حمایت اجتماعی که دارد می تواند تصمیم بگیرد که چه کاری انجام دهد، ولی این فشار هنوز از طرف زنان به صورت عمومی مطرح نشده است. شاید به خاطر اینکه ساز و کاری برای مطرح کردن این قضیه وجود نداشته است. من فکر میکنم سقط جنین قانونی حق همه زنان است و این مسئله را باید در سیاستگذاری های مختلف مد نظر قرار دهیم.