"دیدارنیوز" در گفتگو با غلامعلی دهقان به سراغ اتفاقات دی ماه ۹۶ رفته است؛
دیدارنیوز – رسول شکوهی: اعتراض و تجمع و تحصن یکی از حقوق مردم برای بیان مطالبات و تلاش برای احقاق حقوق خود است. مساله‌ای که نویسندگان قانون اساسی نیز به آن توجه داشته اند و در اصل بیست و هفتم آن را می‌بینیم: «تشکیل اجتماعات و راهپیماییها، بدون حمل سلاح، به شرط آن که مخل به مبانی اسلام نباشد آزاد است.» در مقابل اغتشاش و خشونت و تخریب اموال عمومی در هیچ چارچوب قانونی و منطقی و عقلی نمی‌گنجد و حکومت‌ها و مردم همواره با آن مخالفت می‌کنند.
دی ماه ۹۶ در تاریخ معاصر ایران اتفاقی افتاد که نیاز به تحلیل علمی و جامعه شناختی دارد. اعتراضاتی در کشور شکل گرفت که ابعاد و جنس این اعتراضات با نمونه‌های قبلی آن متفاوت بود و همین موضوع خبر از اهمیت این اتفاق می‌دهد. فارغ از تمام حواشی شکل گرفته پیرامون این ماجرا باید به سراغ آن رفت و از ابعاد مختلف به تحلیل ماجرا پرداخت.
غلامعلی دهقان از فعالان سیاسی اجتماعی کشور است که جدای از فعالیت‌های سیاسی، جزو پژوهشگران تاریخ معاصر نیز محسوب می‌شود. با او به سراغ دی ماه ۹۶ رفتیم و بعد از یک سال به تحلیل این ماجرا پرداخته‌ایم. دهقان نقطه اصلی تحلیل خود را بر مفهوم «شکاف نسلی» می‌گذارد و با تحلیل برخی آمارها، اصلی‌ترین عامل اتفاقات دی ماه سال گذشته را این موضوع عنوان می‌کند.
شکاف نسلی دی ماه ۹۶ را ساخت
یکی از مسائلی که باعث می‌شود اتفاقات سال گذشته مهم باشد، غیرمنتظره بودن و گستردگی ابعاد آن است. اعتراض به گرانی و وضعیت معیشتی که با ساماندهی جریانی خاص در مشهد شروع شد در مدتی کوتاه در سطح کشور گسترده شد و دیگر از چارچوب یک اعتراض قابل انتظار خارج شد. نکته‌ای که دهقان نیز در صحبت‌های خود به آن اشاره کرد.
بر اساس گفته‌های رحمانی فضلی وزیر کشور ابعاد این اعتراضات شامل حدود ۱۰۰ شهر می‌شود که در ۴۲ شهر به درگیری منجر شده است. در جریان اعتراض‌ها حدود ۵ هزار نفر بازداشت شدند. به گفته او در خلال اعتراضات حدود ۹۰۰ نیروی انتظامی مضروب و مجروح می‌شوند. آمار دقیقی از جانباختگان این جریان وجود ندارد، ولی آمار غیر رسمی حدود ۲۰ نفر را اعلام می‌کند. مساله‌ای که بر اهمیت این موضوع می‌افزاید.
رحمانی فضلی وجه اصلی اعتراض‌ها را در مؤلفه‌های غیرمیدانی از جمله «تغییر نسل» و «تغییر سبک زندگی» و متعاقب آن تغییر مطالبات عنوان می‌کند. مساله‌ای که غلامعلی دهقان نیز نکته اصلی بحث خود را به آن اختصاص می‌دهد.
دهقان در این باره می‌گوید: «آنچه در دی ماه ۹۶ گذشت نشان دهنده این بود که جامعه ما دچار یک شکاف نسلی شده است. بر اساس آمار مستندی که وزارت کشور ارائه داد بیش از ۷۰ درصد بازداشتی‌ها متولد ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰ بودند. می‌توان گفت: ۷۰ درصد شرکت کننده‌ها بین سنین ۱۶ تا ۲۶ سال بودند. این امر یعنی اینکه نسل دیگری وارد صحنه شده‌اند».
دهقان با طرح این نکته که این اعتراضات را سیاسی نمی‌بیند بر مواردی که باعث این شکاف نسلی شده تاکید کرد: «نسل قبل نتوانست مفاهیم متعالی انقلاب را با زبان این نسل به خودِ این نسل منتقل کند. البته تلاش‌هایی صورت گرفت اما فراگیر نبود. قطعاً کم و کاستی وجود داشته که این اتفاق رخ داده است. بهتر هم می‌شد عمل کرد. بعضی وقت‌ها تنگ نظری‌هایی را انجام دادیم که نه در شرع بود و نه به لحاظ عقلانی پذیرفته بود. این موارد باعث دل زدگی نسل جوان شد».
این فعال سیاسی که سابقه زیادی در آموزش و پرورش دارد بر نقش این وزارتخانه و آموزش‌های سیاسی در مدرسه تاکید کرد. جامعه پذیری و جامعه پذیری سیاسی می‌تواند ارزش‌های حاکم بر جامعه و نظام سیاسی را به شهروندان منتقل کند و جلوی خشونت‌های احتمالی را بگیرد. همچنین دیگر نکته مهمی که دهقان به آن اشاره دارد نقش احزاب در این فرآیند است. بستری که افراد جامعه می‌توانند هیجانات خود را به آن منتقل کنند و دیگر از طریق آنها به سمت مطالبات خود حرکت کنند. سازوکاری که می‌تواند مانع اغتشاش شده و در جهت مطالبات جامعه حرکت داشته باشد.
دهقان در جمع بندی این بخش از صحبت‌های خود علل ایجاد اعتراضات سال ۹۶ را موارد زیر عنوان کرد: «شکاف نسلی، احساس تبعیض، احساس بی عدالتی، ضعف ما در آموزش‌های سیاسی، ضعف در شکل‌گیری احزاب و فضای رو به جلوی ارتباطی باعث شد حوادثی مانند اتفاقات سال گذشته روی دهد».
یک سوزن به خودت بزن، یک جوالدوز به دیگران
در رابطه با اینکه ریشه این اتفاقات به کجا بر می‌گردد بحث های مختلفی وجود دارد. عده‌ای تمام این ماجرا را به خارج از مرزها و دشمنی‌هایی که با ایران دارند نسبت می‌دهند. عده‌ای دیگر تحلیل اصلی خود بر مسائل داخلی می‌گذارند و نقش عوامل خارجی را پر رنگ نمی‌بینند. دهقان در این رابطه می‌گوید: «پایه اغتشاشات همان شکاف نسلی است. اما وقتی که آن نسل به خیابان می‌آید، عده‌ای از خارج کشور تلاش می‌کنند این موج را مدیریت کنند. لذا به آن دامن می‌زنند».
دهقان به این ضرب المثل قدیمی اشاره می‌کند و بر این باور است که ریشه این مسائل به داخل بر می‌گردد: «بپذیریم که نسل‌های جدید به صحنه آمده‌اند که حرف‌های جدیدی می‌خواهند و خواسته‌های دیگری دارند و حسن نیت هم دارند. باید هم ضعف خودمان را بپذیریم و به آنها حق بدهیم که حرف‌هایشان را منعکس کنند. ضمن اینکه آنها هم باید مواظب باشند که در دام مخالفین انقلاب و نظام نیافتند».
این فعال اجتماعی بر نقش رسانه‌های جدید و فضای ارتباطی نیز تاکید کرد که در اغراق و ایجاد احساس بد نسبت به وضعیت کشور بسیار تاثیر گذارند.
نظام ظرفیت‌های زیادی دارد
دهقان بر این نکته تاکید دارد که نباید صرفا نگاه امنیتی به این ماجرا داشت و تحلیل علمی راهگشا خواهد بود. او به اتفاقی مشابه در انگلیس اشاره کرد که به بازداشت شدگان اعتراضات برگه نظرخواهی دادند تا بی واسطه مسائل اصلی آنها را متوجه شوند و در سیاستگذاری‌های بعدی آن را اعمال کنند.
این فعال سیاسی به اعتراضات اخیر فرانسه نیز اشاره کرد و اعتراض و کمی تا قسمتی خشونت در این اعتراضات را پدیده‌ای جهانی توصیف کرد که حتی در کشورهایی که سابقه زیادی در دموکراسی دارند نیز قابل رویت است.
براساس گفته‌های دهقان باید تحلیلی معتدل نسبت به اتفاقات دی ماه ۹۶ داشته باشیم. به همان اندازه که نباید از اهمیت آن کم کنیم نباید بیش از اندازه آن را بزرگ کرده و تحلیل‌های غیر واقعی ارائه کنیم. دهقان نظام و جریانات فرکی و سیاسی کشور را دارای ظرفیت‌های لازم می‌داند و انتخابات‌ها و مشارکت‌های مردمی در مسائل سیاسی اجتماعی که همواره بالاتر از استاندارد جهانی بوده را نمود قابل لمس آن می‌داند.
او در این باره می‌گوید: «من همچنان معتقدم جریانات فکری و سیاسی کشور ما اگر روزآمد باشند و بتوانند نبض جامعه را درک کنند همانند همین چهار دهه گذشته ما همچنان بدون تردید و قاطعانه نُرم جهانیِ ۵۰ درصد مشارکت کننده در انتخابات را خواهیم داشت».
او در پایان بر تحلیل چند بعدی اتفاقات سال ۹۶ تاکید داشت و عوامل فرهنگی و شکاف نسلی را پر رنگ‌تر از باقی مسائل عنوان کرد. احساس تبعیض و مشکلات اقتصادی دیگر عاملی است که دهقان بر آن تاکید داشت. برای تحلیل هر چه بهتر نیز بر راهکارهای علمی و فهم رسانه‌های جدید و فضای مجازی و استفاده از تجارب دیگر کشورها نیز مسائلی بود که در گفتگو با دهقان مطرح شد.