به نظرم روزی خواهد رسید که ایران هم مثل بعضی از کشورهای اروپایی، قانونمندسازی مصرف مواد مخدر را در شرایط خاصی دنبال کند. در حال حاضر، ما هزینه زیادی صرف مقابله با این موضوع می‌کنیم. به هر حال در حوزه‌های پیشگیری، درمان و مقابله با مواد مخدر، تا الان موفق نبوده‌ایم. شاید مجبور شویم مثل برخی کشورها، قانون را تغییر بدهیم و سیاست‌ها و نوع نگاه و دیدگاه ما نسبت به این موضوع تغییر کند.
دیدارنیوز - قسمت‌هایی از مغز انسان، موادی را به طور طبیعی ترشح می‌کند که باعث شادی انسان می‌شود. اما مواد مخدر، به عنوان عاملی خارجی با تحریک غیرطبیعی این قسمت‌های مغز، موجب شادی کاذب افراد مصرف کننده مواد مخدر می‌شود.
ماده مخدر ماری‌جوآنا که در ایران با نام‌های «گُل» و «عَلَف» شناخته می‌شود، اثرات مخربی بر بدن انسان دارد. اما در مهر ماه سال 1397(2017 میلادی) پارلمان کانادا، لایحه دولت مبنی بر قانونی شدن فروش ماری‌جوآنا در برخی فروشگاه‌های تحت نظارت دولت را به تصویب رساند و مصرف شخصی ماری‌جوآنا مجاز اعلام شد.
کانادا، دومین کشور جهان پس از اروگوئه است که قانونی بودن فروش و مصرف ماری‌جوآنا در آن آزاد شده است. به منظور تحلیل و بررسی علل و عوامل مجاز شدن قانونی مصرف ماری‌جوآنا در اروگوئه و کانادا، با دکتر سعید صفاتیان گفتوگو کردیم.
صفاتیان که مدتی مدیرکل درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر بوده است، مدیر عاملی موسسه دانش اعتیاد و روان‌شناسی ایرسا را به عهده دارد. گفت‌وگوی ما را با این کارشناس و درمانگر اعتیاد می‌خوانید.
دیدارنیوز: در سال‌های اخیر به عنوان رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام، چند بار نسبت به مصرف ماری‌جوآنا اظهار نگرانی کرده و اعلام کردید مصرف ماری‌جوآنا باعث می‌شود در افراد مصرف کننده ماری‌جوآنا، احتمال مصرف هروئین 15 برابر بیش‌تر شود.
مواد مخدری وجود دارد که شدت تخریب مغز انسان با مصرف این مواد، بیش از ماری‌جوآنا هست. چرا شما تا این حد نسبت به ماده مخدر ماری‌جوآنا یا همان علف یا گُل، دغدغه و نگرانی داشتید؟
صفاتیان: مساله اول این است که قابلیت دسترسی به آن در جامعه، خیلی زیاد است. یعنی یک جوان شاید بتواند در کمتر از 10 دقیقه ماری‌جوآنا یا موادی از خانواده ماری‌جوآنا مثل حشیش و گل را تهیه کند.
نکته دوم، قیمت ارزان این ماده است. یک نوجوان می‌تواند با 10 هزار یا حتی 5 هزار تومان، ماری‌جوآنا را به دست آورد و مصرف کند.
نکته سوم، این است که عموماً جوانان با مصرف ماری‌جوآنا وارد جمع و اجتماع می‌شوند. یعنی ماری‌جوآنا را مصرف می‌کنند و به میهمانی یا خیابان می‌روند یا مشغول رانندگی می‌شوند. چون فرد مصرف کننده ماری‌جوآنا با اجتماع و مردم، زیاد سر و کار دارد احتمال ارتکاب جرم و خطر برای این نوجوان و جوان، خیلی زیاد است.
نکته بعدی این است که توهم ناشی از ماری‌جوآنا، یک توهم خطرناک است. افراد زیادی هستند که با چند پُک زدن به ماری‌جوآنا، شروع به خندیدن و مسخره کردن افراد دیگر می‌کنند و یک حالت نشئه شدن [شادی و سرخوشی] اتفاق می‌افتد. این افراد، فوراً حرکات پرخاشگرانه و ستیزه‌جویانه نشان می‌دهند و به سرعت کارشان به دعوا منجر می‌شود.
نکته بعدی این است که ماری‌جوآنا در سن پایین دارد مصرف می‌شود. یک نوجوان 16 یا 17 ساله، به محض این که می‌خواهد به سمت مواد مخدر برود در مرحله اول به سراغ هروئین و کوکائین یا ال‌اس‌دی [روانگردانLSD] نمی‌رود یا تریاک مصرف نمی‌کند. اولین ماده‌ای که سراغ آن می‌رود ماده‌ای مثل ماری‌جوآنا است.
نکته دیگر این است که در جمع‌های نوجوان‌ها، این ماده به وفور دیده می‌شود. خُرده فرهنگ پرقدرتی دارد به وجود می‌آورد که افراد را به راحتی جذب می‌کند.
یک علت دیگر نگرانی من، این است که کسانی که به سمت مصرف ماری‌جوآنا می‌روند احتمال این که دو، سه سال دیگر به سمت مواد مخدر سنگین یا روانگران سنگین‌تر بروند خیلی زیاد است.
دیدارنیوز: مصرف ماری‌جوآنا به افراد مصرف کننده اعتماد به نفس می‌دهد و باعث می‌شود که در اجتماع حضور پیدا کنند. چه سازوکاری وجود دارد که مصرف این ماده، این تاثیر را به جا می‌گذارد؟
صفاتیان: این اعتماد به نفس، اعتماد به نفس واقعی نیست. ماری‌جوآنا تا حدودی افراد را از حالت خجالت بیرون می‌آورد. فرد مصرف کننده، مشکلات را بی‌پروا می‌گوید. وقتی هر چه دلش می‌خواهد می‌گوید احساس می‌کند که قوی‌تر شده یا راحت‌تر می‌تواند موضوعات را بیان کند یا اعتماد به نفس خودش بالا رفته است.
این اعتماد به نفس بالا رفتن نیست. افرادی که ماری‌جوآنا در حد سنگین مصرف می‌کنند حرف‌هایی می‌زنند یا کارهایی انجام می‌دهند که بعداً پشیمان می‌شوند. در حالی که اگر اعتماد به نفس باشد نباید پشیمان شوند.
دیدارنیوز: بدترین ماده شیمیایی که در ماری‌جوآنا وجود دارد اچ‌تی‌سی (تترا هیدرو کانابینول/HTC) است. دقیقاً این ماده چه تاثیری روی مغز و اعصاب انسان بر جای می‌گذارد؟
صفاتیان: علاوه بر مشکلات جسمانی که ایجاد می‌کند، توهم ناشی از مصرف ماری‌جوآنا، بدترین حالتش است. متاسفانه، توهم از جمله توهم تعقیب و گریز، توهم بینایی، توهم شنوایی یا هذیان در افراد مصرف کننده می‌ماند.
دیدارنیوز: به نوعی نگرانی و دغدغه مهمتر شما نسبت به خطر مصرف ماری‌جوآنا در جامعه به خاطر این است که افراد به سمت روانگردان سنگین‌تر می‌روند و خرده‌فرهنگ خطرناکی شکل می‌گیرد؟
صفاتیان: البته این موضوع هم اهمیت دارد. در کشور ما بر اساس تحقیقاتی که ستاد مبارزه با مواد مخدر انجام داد، نزدیک به 22 درصد افراد بالای 15 سال به نوعی نسبت به مصرف مواد مخدر گرایش مثبت دارند. یعنی 22 درصد افراد بدشان نمی‌آید که مواد مصرف کنند.
از این 22 درصد، نزدیک یه 5.5 تا 6 درصد افراد فعلاً مواد مخدر مصرف می‌کنند. همان دو میلیون و 800 هزار نفری که ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرده است. اما 15 درصد از آنها، هنوز به سمت مصرف مواد نرفته‌اند.
سوالی که پیش می‌آید این است که اگر ما مواد روانگردان سبک مثل حشیش را از این افراد بگیریم آیا این افراد به سمت مواد روانگردان و مخدرهای سنگین نمی‌روند؟ این همان تئوری‌ای است که الان در کشورهای اروپایی و چند ایالت آمریکا غالب شده است.
این وضع باعث شده که مصرف ماری‌جوآنا از حالت جرم بودن خارج شود. به این نتیجه رسیده‌اند که نمی‌شود جلوی مصرف این افراد را گرفت و به دلیل ژنتیکی یا به دلیل شخصیتی، اجتماعی یا خانوادگی، کسانی هستند که مواد مخدر مصرف می‌کنند.
دیدارنیوز: اولین کشوری که در سال 2013 میلادی مصرف شخصی ماری‌جوآنا را قانونی اعلام کرد اروگوئه بود که در آمریکای جنوبی است. اما کانادا اولین کشور صنعتی و توسعه یافته است که به صورت قانونی مصرف ماری‌جوآنا را در سال 2017 آزاد کرده است. البته کانادا در سال 1923 مصرف ماری‌جوآنا را با تصویب قانون ممنوع اعلام کرده بود. چرا کانادا در سال جاری میلادی، مصرف شخصی ماری‌جوآنا را آزاد اعلام کرد؟
صفاتیان: در کانادا هم تحقیقاتی در این زمینه انجام شد. البته در هلند هم مصرف ماری‌جوآنا آزاد است. من سه ماه پیش برای شرکت در سمیناری بین‌المللی به هلند رفتم. مغازه‌هایی در آن کشور بود که افراد به آنجا می‌رفتند و در همان جا ماری‌جوآنا مصرف می‌کردند.
دیدارنیوز: در کانادا پارلمان به صورت قانونی مصرف شخصی ماری‌جوآنا را تصویب کرد. آزاد شدن مصرف شخصی ماری‌جوآنا وعده انتخاباتی جاستین ترودو(نخست وزیر فعلی) رهبر حزب لیبرال کانادا در انتخابات سال 2015 بود.
صفاتیان: بله. چند دهه برنامه‌های پیشگیری و درمان اجرا کرده و میلیاردها دلار هزینه کرده بودند اما دیده‌اند فرد مصرف کننده، باز سراغ مواد مخدر می‌رود و قاچاق هم اتفاق می‌افتد.
وقتی قاچاق اتفاق می‌افتد اولاً درآمد به سمت قاچاقچی می‌رود و ثانیاً قاچاقچی مشکلاتی را برای کشور و مردم ایجاد می‌کند. الان هم خیلی از کشورها دارند به سمت قانونی‌سازی مصرف مواد مخدر سبک می‌روند.
دیدارنیوز: در کانادا به طور سالیانه سه میلیارد دلار صرف مقابله با مصرف ماری‌جوآنا می‌شد. از طرفی شما می‌گویید احتمال مصرف هروئین در افراد مصرف کننده ماری‌جوآنا 15 برابر بیش‌تر است. همچنین به اثبات رسیده است که مصرف ماری‌جوآنا بر مغز و سیستم اعصاب انسان تاثیر منفی می‌گذارد. با این حساب، در نهایت مقامات کانادا چگونه خودشان را قانع کردند که مصرف شخصی این ماده مخدر را با تصویب قانون آزاد اعلام کنند؟
صفاتیان: در کشورهایی که مواد مخدر سبک را عرضه می‌کنند اول سعی می‌کنند میزان مصرف افراد مصرف کننده را ثابت نگه دارند. دوم این که با افراد مصرف کننده کار می‌کنند که به سمت مواد سنگین‌تر، نروند.
این طور نیست که این افراد را رها کنند و بر آنها نظارت نکنند. این افراد شناسایی شده و بعد در کلاس‌های آموزشی شرکت می‌کنند.
دیدارنیوز: وزیر امنیت عمومی کانادا اعلام کرده بود که قانونی کردن مصرف ماری‌جوآنا با هدف بالا بردن سطح بهداشت عمومی و حفاظت از جوانان است. شما هم خودتان به عنوان پزشک قاعدتاً اعتقاد به بالا بردن سطح سلامت جامعه دارید. با وجود آسیب زدن مصرف ماری‌جوآنا به مغز و اعصاب انسان، قانونی اعلام کردن مصرف ماری‌جوآنا چگونه توجیه می‌شود؟
صفاتیان: توجیه به این صورت است که مواد مخدری که قاچاقچیان در جامعه توزیع می‌کنند ناخالصی بسیار زیادی دارد. در ادامه اوِردوز (مصرف بیش از حد) و بعد هم مرگ و میر ناشی از آن اتفاق می‌افتد.
به همین دلیل سیستم‌های بهداشتی تمایل دارند با هماهنگی با سیستم‌های قضایی و انتظامی، افراد مصرف کننده را تحت کنترل قرار داده و برنامه مدیریت مصرف را اجرا کنند.
دوم این که وقتی مصرف مواد مخدر به صورت کار خلاف انجام می‌شود، میزان مصرف آن بالا است. یعنی یک جوان می‌تواند در روز 10 تا 15 بار «گُل» مصرف کند. میزان سرانه مصرف روزانه افراد نشان می‌دهد که مصرف کنندگان ایرانی، مصرف‌شان نسبت به اروپایی‌ها خیلی بالاتر است.
جوانان اروپایی یا کانادایی ممکن است به صورت میانگین یک بار یا دو بار حشیش در طول روز مصرف کنند ولی در مورد مصرف کنندگان ایرانی، این عدد در بعضی افراد به 8 بار و 10 بار می‌رسد.
دیدارنیوز: در کشور اروگوئه داروخانه‌ها ماده ماری‌جوآنا را می‌فروشند و هر فرد مصرف کننده مجاز است در هفته 10 گرم خریداری کند. آیا با این روش می‌شود میزان مصرف را کنترل کرد و میزان مصرف را کاهش داد؟
صفاتیان: وقتی مراکز قانونی وجود داشته باشد افراد مصرف کننده به سمت این مراکز می‌روند و از آنجا تهیه می‌کنند. با این کار، سیستم قاچاق تعطیل می‌شود. بعد هم فرهنگ‌سازی می‌شود و تهیه این ماده از طریق قاچاق، یک کار ضدفرهنگ می‌شود.
باید برنامه‌ریزی شود که اگر فردی از طریق قاچاق، این ماده را تهیه کرد دیگران به سیستم گزارش بدهند. البته موفقیت در این عرصه، زمان‌بر است.
دیدارنیوز: در کشور هلند قانونی درباره ممنوعیت یا عدم‌ممنوعبت مصرف ماری‌جوآنا وجود ندارد و در مورد مصرف ماری‌جوآنا سختگیری نمی‌شود. آیا روشی که در هلند در پیش گرفته شده، روش خوبی در مقایسه با روش تصویب قانون است یا نه؟
صفاتیان: ما یک بحث قانونمندسازی داریم و همچنین یک بحث آزادسازی مصرف مواد مخدر. در زمینه قانونمندسازی، قانونگذار به فرد اجازه می‌دهد در شرایط خاصی مواد مصرفی خودش را تهیه و در شرایط خاصی مصرف کند اما در آزاد سازی، به این صورت است که شخص، در هر جا خواست آن را تهیه کند.
البته در آن کشورها این طور نیست که افراد بتوانند در پارک‌ها یا خیابان‌ها حشیش بکشند. اتفاقاً این نوع مصرف را بیش‌تر در ایران می‌بینیم. ما مصرف آزاد حشیش را به صورت غیرقانونی در پارک‌های تهران می‌بینیم.
دیدارنیوز: حشیش از قسمت ساقه گیاه شاهدانه تولید می‌شود که مقدار ماده توهم‌زای اچ‌تی‌سی آن بیش‌تر است. اما ماری‌جوآنا و علف از قسمت‌های برگ و جوانه گیاه تهیه می‌شود که میزان و درصد ماده توهم‌زای آن کمتر است.
در نهایت شما اعتقاد دارید که در کشور ما باید همچنان مصرف ماری‌جوآنا و حشیش ممنوع باشد یا باید به سمت قانونی شدن و کنترل قانونی آن حرکت کنیم؟
صفاتیان: به نظرم روزی خواهد رسید که ایران هم مثل بعضی از کشورهای اروپایی، قانونمندسازی مصرف مواد مخدر را در شرایط خاصی دنبال کند. در حال حاضر، ما هزینه زیادی صرف مقابله با این موضوع می‌کنیم.
به هر حال در حوزه‌های پیشگیری، درمان و مقابله با مواد مخدر، تا الان موفق نبوده‌ایم. شاید مجبور شویم مثل برخی کشورها، قانون را تغییر بدهیم و سیاست‌ها و نوع نگاه و دیدگاه ما نسبت به این موضوع تغییر کند.