مدارس در مهر ماه بازگشایی می‌شوند؟ این یکی از مهم‌ترین سوالات خانواده‌ها در این ماه‌ها کرونا زده است. شروع دوباره آموزش حضوری ضروری است اما آیا تنها در گرو واکسیناسیون عمومی است یا یک برنامه‌ریزی منسجم و همه جانبه؟
دیدارنیوز – رسول شکوهی: از وقتی کرونا پا به این کشور گذاشت مدارس جزو اولین مراکزی بودند که فعالیت خود را به شکل مجازی ادامه دادند. دیگر در سطح شهر‌ها صدای بلندگوی مدارس شنیده نمی‌شود و در خیابان‌ها دختران و پسران بازیگوش و شاداب با روپوش مدرسه و کوله پشتی دیده نمی‌شوند. عدم حضور دانش آموزان در مدرسه یکی از مسائلی بود که کرونا به وجود آورد و نتیجه آن مشکلاتی برای نظام تعلیم و تربیت و زندگی فردی تک تک دانش آموزان و خانواده‌ها بود.
البته در بحران کرونا جان و سلامت جامعه در اولویت قرار گرفت و به همین خاطر مدارس اولین جایی بودند که تعطیل شدند و طبیعتا آخرین جایی هستند که باید باز شوند. در این بین، اما نگاه دیگری نیز وجود دارد. نگاهی به زبان ساده با هزینه و فایده ابعاد مختلف حضور یا عدم حضور دانش آموزان در مدرسه را مورد ارزیابی قرار می‌دهد و در نهایت حضور دانش آموزان با رعایت دستورالعمل‌های ویژه را توصیه می‌کند.
الگویی که این روز‌ها در اکثر نظام‌های آموزشی دنیا در حال اجرا است. در بسیاری از کشور‌ها دانش آموزان در سال تحصیلی به مدرسه رفتند و در مقاطعی به صلاحدید وزارت آموزش و پرورش محدودسازی‌هایی ایجاد شد. رویه کلی حضور دانش آموزان بود، ولی تبصره‌هایی نیز داشت. یک روز در میان کردن، استفاده از فضای باز، تلفیق آموزش حضوری و مجازی و مسائلی از این دست راهکار‌هایی بود که بسیاری از نظام‌های آموزشی آن را دنبال کردند، چون در نهایت به این جمع بندی رسیدند که حضور دانش آموزان خطرات کمتری دارد.
در ایران، ولی به دلیل شرایط خاص کشور در دوره کرونا اغلب زمان سال تحصیلی به صورت غیرحضوری گذشت و این مساله با اینکه تا حدی در حفظ جان و سلامت دانش آموزان و خانواده‌های آن‌ها تاثیر گذار بود، ولی مشکلات مختلف دیگری نیز به وجود آورد. این روز‌ها صحبت از بازگشایی مدارس در مهرماه ۱۴۰۰ است و نگرانی‌هایی برای خانواده‌ها و دانش آموزان و معلمان آن‌ها شکل گرفته است.
قاسم احمدی لاشکی معاون حقوقی و امور مجلس وزارت آموزش و پرورش بازگشایی مدارس به صورت حضوری را اولویت اصلی وزارت آموزش و پرورش برای سال تحصیلی آینده عنوان کرد و گفت: در صورتی که معلمان واکسینه شوند، مدارس برای سال تحصیلی آینده به صورت حضوری با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی بازگشایی خواهند شد. او در این باره خاطرنشان کرد: بازگشایی مدارس بهترین تصمیم برای سال تحصیلی آینده در راستای ارتقای کیفیت فعالیت‌های آموزشی و پرورشی است.
به مانند اکثر کشور‌های دنیا گروهی طرفدار بازگشایی مدارس و گروهی دیگر منتقد این تصمیم هستند. نگاهی به استدلال موافقان و مخالفان بازگشایی مدارس خواهیم داشت تا در نهایت در این فرصت سه ماهه تابستان استفاده کنیم تا در صورت بازگشایی یا عدم بازگشایی برنامه منسجمی برای سال آینده تحصیلی داشته باشیم.
بر اساس آخرین برآوردها، پاندمی ویروس کرونا موجب شده تا بیش از ۱.۶ میلیارد دانش آموز در نقاط مختلف جهان، از آموزش حضوری محروم شوند. آمار دقیقی درباره آموزش مجازی و دسترسی افراد در سطح جهانی به این شیوه از آموزش وجود ندارد، ولی در کشور ما بر اساس افرادی که اپلیکیشن شاد را نصب کرده و از آن استفاده می‌کنند می‌توان گفت که حدود سه میلیون دانش آموز به آموزش مجازی دسترسی ندارند. آماری که در ابتدا توسط وزارت آموزش و پرورش مطرح شد و بعد‌ها آن را تکذیب کردند.
بررسی‌های اولیه در ورود کرونا به کشور‌ها حاکی از این بود که ۹۰ درصد از دانش‌آموزانی که از بسته بودن مدارس متأثر شده‌اند در کشور‌های در حال توسعه زندگی می‌کنند که لوازم یادگیری از راه دور به طور معمول در این کشور‌ها کمتر مهیا است. این موضوع فقط شامل حال مناطق محروم و کمتر برخوردار نمی‌شود و می‌توان در شهر‌ها نیز این موارد را دید. نکته پیچیده‌تر که مشاهدات میدانی نگارنده نیز آن را تایید می‌کند این است که خانواده‌های زیادی وجود دارند که چند فرزند دارند و یک گوشی همراه یا تبلت. این مساله نیز می‌تواند آمار‌های عدم دسترسی به امکانات آموزش مجازی را افزایش هم بدهد.
نکته مورد توجه این است که در حالت عادی، دانش‌آموزانی که بیش از ۱۰ روز از مدرسه غایب می‌شوند، ۳۶ درصد احتمال بیشتری برای ترک تحصیل دارند؛ تجربه قبلی بسته شدن مدارس در آمریکا به دلیل بلایای طبیعی همچون توفان کاترینا درسال ۲۰۰۵ و توفان ماریا در سال ۲۰۱۷ نشان داد که ۱۴ تا ۲۰ درصد از دانش‌آموزان دیگر به مدرسه بازنگشتند.
براساس اطلاعاتی که پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در شهریور سال گذشته منتشر کرد از اواسط ماه ژوئن (اواخر خرداد ۹۹) هشدار‌های تعطیلی مدارس در اغلب مراکز پیش‌دبستانی و مدارس ابتدایی کشور‌های اروپایی برچیده شد. از میان کشور‌های اروپایی، چهار کشور استونی، فنلاند، ایسلند و سوئد هرگز مراکز پیش از دبستان را تعطیل نکردند و تنها دو کشور ایسلند و سوئد هرگز مدارس ابتدایی را تعطیل نکردند.
بررسی‌های چند کشور اروپایی نشان از این نکته دارد که مدارس محیط‌های طغیان انتشار کووید ۱۹ نیستند. در مطالعاتی در فرانسه و ایرلند عنوان شد که بر اساس تعاملات و تماس‌های دانش‌آموزان مبتلا شواهد انتقال ثانویه دیده نشده است. در فنلاند و استرالیا نیز نتایج مشابهی به دست آمده است. در استرالیا از ردیابی ۹ دانش‌آموز مبتلا به کووید ۱۹ در میان ۷۳۵ تماس نزدیک تنها یک مورد مثبت انتشار دیده شده است. در مواردی هم که کووید ۱۹ در کودکان شناسایی شده است و تماس‌ها مورد پیگیری قرار گرفته، هیچ بزرگسالی در نتیجه تماس مبتلا نشده است.
این‌ها بخشی از استدلال‌های موافقان بازگشایی مدارس است. در کنار این مسائل آن‌ها به نکات دیگری نیز اشاره می‌کنند. ناکارآمدی آموزش‌های مجازی نسبت به آموزش‌های حضوری به دلایلی همچون کامل نبودن زیرساخت‌های پشتیبانی در خانه، محیط نه چندان مساعد یادگیری در خانه شامل شرایطی همچون فضای آرام با حداقل حواس‌پرتی، اینترنت پرسرعت، وسایل الکترونیکی غیر اشتراکی و نظارت تحصیلی والدین، مهارت‌های ناکافی معلمان برای آموزش در چنین بستر‌ها و استفاده ناکارآمد از آن از دیگر استدلال‌هایی است که موافقان بازگشایی مدارس مطرح می‌کنند و بسیاری از کشور‌ها بر همین اساس دوباره به آموزش حضوری فکر می‌کنند یا به دنبال روش‌های ترکیبی (حضوری و مجازی) هستند.
حتی در بسیاری از کشور‌ها دروسی که تدریس می‌شود را هم تغییر داده اند. بر اساس نتایج پیمایشی که توسط سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) انجام شد، برخی از کشور‌ها به دلیل کمبود زمان برای پوشش مناسب، دروس اصلی با تمرکز بر ریاضی و زبان آموزی را به عنوان اولویت اصلی انتخاب کرده‌اند، ولی برخی دیگر گستره وسیع‌تری از شایستگی‌های شناختی و عاطفی را درنظر گرفته، ولی مجال کمتری برای تعمیق روی آنان را پیدا می‌کنند.
مخالفان بازگشایی مدارس منحصر به کشور ما نیستند و در اکثر کشور‌هایی که تصمیم به بازگشایی گرفته شد مخالفت‌هایی شکل گرفت. یکی از اتحادیه‌های صنفی معلمان در فرانسه این انتقاد را علیه دولت این کشور مطرح می‌کند که چرا باید در کشوری که در یک مدرسه آن، بیش از ۲۰ دانش آموز به علت ابتلا به کرونا جان باخته اند، بار دیگر شاهد بازگشایی مدارس باشیم؟ دولت فرانسه با چه تفسیر و تحلیلی به دنبال بازگشایی مدارس است؟ آیا شرایط به نحوی بنیادین تغییر کرده اند؟ آیا این گفته نخست وزیر فرانسه که محیط‌های آموزشی در بحث شیوع ویروس کرونا، بیش از مکان‌های دیگر در امان هستند، بنیانی منطقی دارد؟ آیا حملات وزیر آموزش فرانسه به منتقدان و متهم کردن آن‌ها به وسواس داشتن در زمینه حضور دانش آموزان در مدارس، منطقی است؟
منتقدان این نکته را مطرح می‌کنند که دانش آموزان با توجه به شرایط سنی که دارند کمتر مسائل بهداشتی را رعایت می‌کنند و اصرار بیش از حد به آن‌ها برای رعایت این مسائل نیز مشکلات خاص خود را به وجود می‌آورد. آن‌ها بر این باورند که جهش‌های ویروس کرونا به گونه‌ای است که پیش بینی‌های لازم را غیر ممکن می‌کند و شاید شرایط به سمتی برود که کودکان و نوجوانان در خطر بیشتری باشند. آن‌ها همچنین بر این عقیده هستند که بر فرض رعایت مسائل بهداشتی در محیط مدرسه، چگونه می‌توان این تضمین را داد که در رفت و آمد‌ها و ارتباط‌هایی که به وجود می‌آید انتقال صورت نگیرد؟
منتقدان بازگشایی مدارس در کشور ما البته نکات مهم تری را مطرح می‌کنند. آن‌ها بر این عقیده هستند که به دلیل محدودیت‌های مختلف در مدارس ما مانند بودجه و تعداد بالای دانش آموزان و تراکم جمعیت بازگشایی مدارس می‌تواند خطرات زیادی برای کشور به وجود آورد. مدرسه به تنهایی در بازگشایی نقش ندارد و نهاد‌های مختلفی در این بین دخیل هستند و اگر همه این نهاد‌ها با هم هماهنگ نباشند که در عمل این اتفاق رخ نمی‌دهد شاهد مشکلات زیادی برای خانواده‌ها خواهیم بود.
یک نمونه از این مشکلات رفت و آمد به مدرسه است. استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی یا استفاده از سرویس‌های ایاب و ذهاب می‌تواند به انتقال ویروس کمک کند. روند کند واکسیناسیون و عدم اعتماد به واکسن‌های داخلی که هنوز تاییده‌های آن در هاله‌ای از ابهام است نیز اصلی‌ترین نکته‌ای است که منتقدین بازگشایی مدارس در ایران مطرح می‌کنند. در شرایطی که هنوز بخش زیادی از بیماران خاص و افراد با شرایط سنی نتوانسته اند واکسن دریافت کنند واکسینه کردن حدود ۱ میلیون معلم و ۱۴ میلیون دانش آموز کار راحتی نیست. فقط با واکسینه کردن کامل معلمان تا پایان تابستان می‌توان صحبت از بازگشایی مدارس آن هم در شرایط خاص داشت.
قبل از هر چیزی باید این نکته را مدنظر داشت که آموزش حضوری هیچ جایگزینی ندارد و این مساله در دو سال اخیر به خوبی ثابت شد و امروز فرهنگیان و خانواده‌ها و دانش آموزان نیز به این نتیجه رسیده اند. در همین راستا باید همه تلاش‌ها به سمتی هدایت شود که آموزش حضوری هر چه زودتر به نظام تعلیم و تربیت بازگردد. برای رسیدن به این هدف واکسیناسیون عملی‌ترین و نتیجه بخش‌ترین کاری است که دولت فعلی و آینده باید آن را در دستور کار خود بگذارد. این مساله نه فقط در حوزه تعلیم و تربیت که در باقی بحران‌هایی که کرونا به وجود آورده می‌تواند رهایی بخش باشد.
در مرحله بعد داشتن دستورالعمل‌های بهداشتی دقیق و چند وجهی برای شرایط‌های مختلف نیز می‌تواند به مدارس کمک کند. باز گذاشتن دست مدرسه برای برنامه ریزی مانند حضور یک روز در میان دانش آموزان یا استفاده از فضای باز و گروه بندی دانش آموزان نیز می‌تواند به پیش برد اهداف تربیتی کمک کند. مدیریت مدارس از تهران بلایی است که به جان نظام آموزشی ما افتاده و تا این مساله حل نشود بسیاری از مسائل آموزش و پرورش ادامه دار خواهد بود.
تزریق بودجه لازم به آموزش و پرورش برای غربال گری‌های دائمی و تجهیز مدارس به امکانات بهداشتی و تب سنجی و ... بدیهی‌ترین مساله‌ای است که باید در صورت بازگشایی مدارس در دستور کار قرار گیرد. متاسفانه مسائل مالی در آموزش و پرورش همواره مطرح بوده و در این دوره نیز حل بسیاری از مسائل را تحت الشعاع قرار داده است.
آخرین نکته که یکی از ضروری‌ترین مسائل است و در بسیاری از کشور‌ها تجربه شده حضور فرد یا نهادی وابسته به وزارت بهداشت در مدرسه است. خانه‌های بهداشت محلات می‌توانند در این حوزه به کمک مدارس بیایند و با حضور دائم در مدرسه و سنجش معلمان و دانش آموزان به کاهش انتقال بیماری کمک کنند.