گرما زدگی بر اثر افزایش تعریق و به دنبال آن از دست دادن رطوبت مورد نیاز و افزایش دمای بدن بروز می‌کند. تغذیه، لباس مناسب و دسترسی به آب خنک در زمان کار نقش موثری در پیشگیری از گرمازدگی دارند.
دیدارنیوز ـ شرایط آب و هوایی و شدت گرما نقش بسزایی در وضعیت سلامت نیروی انسانی دارد. دمای طبیعی بدن انسان حدود ۰.۵±۳۷ درجه سانتیگراد است اما کار در هوای گرم و تابش مستقیم نور آفتاب سبب ذخیره شدن گرما و افزایش دمای بدن می‌شود. این موضوع می‌تواند عامل بروز مشکلات جسمانی و حتی مرگ کارگران نیز باشد.
گرمازدگی، گرفتگی کرامپ عضلانی، اختلالات عصبی_روانی از عوارض افزایش دمای بدن هستند. کارفرمایان با اقداماتی مثل تغییر ساعات کاری، خرید تجهیزات خنک کننده مثل جلیقه و کلاه‌های مخصوص، تهیه آب و یخ، تعیین زمان تنفس ۱۵ دقیقه‌ای بعد از ۱۵۰ دقیقه کار در ساعات صبح تا ظهر و ۲۰ دقیقه استراحت بعد از ۱۱۵ دقیقه کار در ساعات ظهر تا عصر، می‌توانند نقش بسزایی در جلوگیری از افزایش دمای بدن کار در هوای گرم داشته باشند.
به گفته کارشناسان تغذیه، کاهش یا از دست دادن ۲ درصد آب بدن سبب می‌شود فرد علاوه بر تشنگی، دچار کم اشتهایی و حالت پریشانی شود همچنین از دست دادن ۳ درصد از آب بدن منجر به بروز ضعف و بیحالی شده و غلظت قند خون بالا می‌رود. اگر میزان از دست دادن آب بدن به ۴ درصد یا بیشتر برسد، بدن با حالت تهوع و ضعف عضلانی، عدم تمرکز، اختلال در کنترل درجه حرارت بدن، تنگی نفس، گرفتگی عضلات، افت گردش خون و نارسایی کلیه مواجه می‌شود. گرمازدگی در سه سطح خفیف، متوسط و شدید ایجاد می‌شود که در موارد شدید می‌تواند منجر به مرگ شود.
به گفته شهرام غریب (کارشناس ارشد ایمنی و بهداشت کار)، دومینویِ عواملی مثل شرایط محیطی، خطای انسانی، عمل غیرایمن منجر به بروز حادثه می‌شوند که ثمره‌ی آن، آسیب و مرگ است. هربرت هاینریش در نظریه خود، این فاکتورها را عامل بروز حوادث معرفی می‌کند. گرما جزو شرایط محیطی است که می‌تواند منجر به بروز حادثه کار شود.
این فعال حوزه ایمنی و بهداشت کار توضیح داد: ساعت کار خارج از عرف کارگران در هوای گرم و زیر نور آفتاب می‌تواند سبب برهم خوردن مکانیسم بدنی و دفن نشدن حرارت بدن شود. در این شرایط، نیروی انسانی به بیماری‌های ناشی از گرما مبتلا می‌شود. سردرد، سرگیجه، طپش قلب، تشنگی و بیحالی از نشانه‌های اولیه گرمازدگی هستند.
اگرچه انجام اقدامات پیشگیرانه از وقوع یک حادثه یا بیماری، هزینه‌هایی را بر کارفرما تحمیل می‌کند اما این هزینه‌ها برای حفظ نیروی انسانی و بهره‌وری است. به گفته این وی، غذای مناسب نقش تاثیرگذاری در جلوگیری از گرمازده شدن کارگران دارد اما تصور عمومی بر این است، تنها با آب می‌توان مشکل را حل کرد. اگرچه کارگر باید به صورت منظم و مرتب کار کند اما زمان‌بندی و مدیریت زمان در حین کار، نکته‌ای مهم قلمداد می‌شود. کارفرمایان باید زمان استراحت برای نیروی انسانی درنظر بگیرند. منظور از این موضوع، زمان حضور آن‌ها در استراحتگاه نیست بلکه درنظر گرفتن زمان تنفس برای کارگران در زمان فعالیت روزانه است. محیط کار نیز باید مجهز به سایه‌بان باشد تا در معرض تیغ مستقیم نور آفتاب قرار نگیرند. کارفرمایان می‌توانند با هزینه حداقلی مثل تهیه آب خنک و شربت آبلیمو جلوی گرمازدگی نیروهای خود را بگیرند. مهیا کردن شرایط خواب، استراحت و استحمام برعهده کارفرماست. افراد بالای ۵۰ سال آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به دیگران دارند، بنابراین انتخاب افراد نیز اهمیت فراوانی دارد.
غریب توضیح داد: درآوردن لباس به دلیل گرما در بین کارگران رواج دارد اما کاری غلط است. علاوه بر اینکه بدن او در معرض مستقیم اشعه‌های خورشید قرار می‌گیرد، سرعت تعرق نیز روندی صعودی خواهد داشت. تعریق زیاد به معنای از دست دادن آب بدن و افزایش احتمال ابتلا به گرمازدگی است. این موضوع باید به کارگران آموزش داده شود. اگرچه لباس که به دلیل تعرق زیاد خیس شده چندش‌آور و چسبناک است اما حفظ رطوبت پوست در شرایط کاری زیر نور آفتاب، یک نعمت محسوب می‌شود. گاهی این لباس چندش‌آور می‌شود و به اصطلاح چسبناک می‌شود. رطوبت روی پوست نعمتی برای آن شرایط است. عرق پوست نباید به سرعت تمام شود.
به گفته غریب، یکی از وظایف مسئولان ایمنی تهیه لباس‌های نخی و روشن برای کارگران قرار است اما پارچه‌های ارزان قیمت و از جنس پلاستیک که در حالت عادی نیز دمای بدن را بالا می‌برند برای لباس کارگران استفاده می‌شوند. کارفرمایان موظف هستند هنگام عقد قرارداد با تولیدکننده البسه کارگران، جنس و مرغوب بودن پارچه‌ها را ذکر کنند.
وی با اشاره به قدغن بودن استفاده از لباس‌های پلاستیکی در پروژه‌های نفت و گاز گفت: کارشناسان ایمنی و بهداشت اجازه استفاده از لباس‌های پلاستیک را نمی‌دادند چون امکان جرقه‌زدن و احتمال بروز حوادث مرگبار، بسیار زیاد بود. پیمانکاران تنها به فکر منافع شخصی خود هستند بنابراین ترجیح می‌دهند تا از لباس‌های ارزان قیمت استفاده کنند. اگر کارشناسان ایمنی و بهداشت عملکرد مناسب و آگاهانه‌ای نداشته باشند، کارفرما به اهداف خود می‌رسد.
او ادامه داد: قرارداد زبانی در صنعت و کار از معنا و مفهوم تهی است و در زمان حادثه چون هیچ استناد و استدلالی وجود ندارد، نمی‌توان پیمانکار یا کارفرما را مقصر دانست. بنابراین تمامی قراردادها باید به صورت مکتوب باشد.
به گفته وی، از زمان وقوع حادثه تا هنگام حضور اورژانس، دقایقی سپری خواهد شد که از آن به عنوان زمان طلایی نجات، یاد می‌کنند. کارگران باید درباره نحوه عملکرد در این دقایق آموزش دیده باشند.
غریب ادامه داد: کارگران باید به صورت دسته‌جمعی کار کنند، ممنوعیت اکید تنها کارکردن باید در صنعت لحاظ شود. اگر یک کارگر تنها نیروی انسانی در کارگاه باشد، دیگر توانایی ارائه گزارش حادثه را ندارد. بنابراین باید یک کارگر دیگر در محل حضور داشته باشد تا به وضعیت مصدوم رسیدگی کند. لوکیشن‌های کارگران باید قابل دسترسی و در معرض دید باشد که در صورت بروز حادثه، دسترسی راحت‌تر باشد. نیروی انسانی، بزرگترین سرمایه کار هستند و کارفرمایان با هزینه حداقلی می‌توانند در جهت حفظ آن‌ها گام بردارند.
به گفته این کارشناس، افزایش دما به همراه چندین فاکتور دیگر زنجیوار باعث حوادث کار می‌شوند. بر اساس دیدگاه او، گرما سبب خستگی نیروی کار می‌شود وبه دلیل پایین آمدن انرژی، کارگر برای اتمام کار عجله می‌کند. هنگامی که سرعت انجام یک کار افزایش می‌یابد به تبع آن، دقت کمتر می‌شود، اشتباه نیز ثمره کم‌دقتی است. کم‌دقتی می‌تواند با خطا روبرو شود و خطا در کار به معنای وقوع حادثه است که آسیب، صدمه و نقض عضو را به همراه دارد.
غریب بر اهمیت نحوه برخورد با کارگران تاکید می‌کند. او بر این باور است، برخی از کارفرمایان دیدگاه قرون وسطایی دارند و تصور می‌کنند، کارگران باید از آن‌ها بترسند. برخوردهای غیراصولی باعث می‌شود تا کارگران از لحاظ روحی تحت فشار قرار گیرد. در این شرایط، کارگر به سمت حوادث کار سوق داده می‌شوند اما کارفرمایان از این موضوع آگاهی ندارند.
او توضیح داد: ایمنی درسه کلمه پیشگیری، کنترل و اعلام سریع و رعایت اصول خلاصه می‌شود. ما در آستانه مرحله اول موج گرما قرار داریم، اگر کارفرمایان اقدامی در جهت پیشگیری از حوادث نداشته باشند نباید انتظار داشت که گرما منجر به حادثه نشود.
با این وجود در شرایط کاری کشور اغلب تدابیری برای کار در محیط‌های گرمسیر و سردسیر درنظر گرفته نشده است. همچنین زیرساخت‌هایی که از کارگران در مقابل گرما حفاظت می‌کنند، در دسترس نیست؛ حتی کارفرما به پیمانکار اجبار نمی‌کند که در گرمای بالای ۴۰ درجه، فعالیت کارگاه را متوقف کند یا کار دیگری را انجام دهد. پیمانکار هم که صرفا می‌خواهد کار را بدون تاخیر و طبق زمان‌بندی انجام دهد تا به موقع صورت وضعیت خود را دریافت کند، با گرمازدگی کارگر کاری ندارد. این شرایط سبب می‌شود تا کارگران شرایط طاقت‌فرساتری را در ماه‌های گرم سال تجربه کنند.
گزارش از علی خسروجردی