دیدارنیوز ـ یافتن راه حل و چاره برای حل مشکل آلودگی هوا بی شک یکی از مهمترین وظایف دولت است، اما هر سال پیداکردن مقصر آنقدر زمان می‌برد که دیگر مجالی برای چاره اندیشی نمی‌ماند و از آنجایی که فصل سرما چندان طولانی نیست، تنها غبار سیاه آلودگی در پایان فصل نصیب مردم می‌شود.
علی رغم اینکه در سال‌های پیش بنزین متهم اصلی آلودگی هوا بود، اما آن طور که مسوولان اعلام کردند افزایش کیفیت بنزین، این فراورده نفتی را از گردونه خارج کرده، اما همچنان احتراق بد خودرو‌های فرسوده و موتورسیکلت‌ها مورد اتهام است، اما بیش از آن آنچه که امسال مورد توجه قرار گرفته مازوت سوزی صنایع و نیروگاه‌ها است.
اما مازوت چیست؟
جست و جو در سایت‌های تخصصی این حوزه نشان می‌دهد مازوت نوعی نفت کوره به شمار می‌آید که کیفیت پایین و ویسکوزیته بالایی دارد و در نیروگاه‌های حرارتی و موارد مشابه از آن استفاده می‌شود. در اروپا و ایالات متحده، ترکیب مازوت شکسته به گازوئیل تبدیل می‌شود. در گذشته، مازوت برای گرم کردن خانه‌ها در شوروری سابق و شرق دور مورد استفاده قرار می‌گرفت چراکه آن‌ها تجهیزات لازم برای تبدیل مازوت به سایر محصولات پتروشیمی را نداشتند. در کشور‌های غربی به کوره‌هایی که از مازوت استفاده می‌کنند، کوره‌های ضایعات‌سوز نیز می‌گویند.
مازوت که به طور عمده توسط کشور‌های روسیه، قزاقستان، آذربایجان، ترکمنستان و ایران تولید می‌شود برای گرم کردن بویلر‌ها (دیگ بخار) جهت تولید بخار مورد استفاده قرار می‌گیرد چراکه این ماده، گرمای سوختن بسیار بالایی دارد. از عوامل مهم در درجه‌بندی این سوخت باید به محتوای گوگرد آن اشاره کرد که متاثر از منبع اصلی آن است. در حمل و نقل مازوت به طور معمول به این سوخت، «نفت کثیف» (Dirty Oil) می‌گویند و از آنجایی که ویسکوزیته بسیار بالایی دارد، پمپ کردن آن به تجهیزات خاصی نیازمند است.
مازوت را می‌توان از جمله ترکیب‌های نفت خام به شمار آورد که حاصل تقطیر جزء به جزء آن به هنگام پالایش نفت خام است و بعد از تبخیر بنزین و سایر فرآورده‌های سبک‌تر، از نفت خام بدست می‌آید.
بر این اساس مازوت نوعی نفت کوره با کیفیت بسیار پایین به شمار می‌آید نفت کوره از جمله فرآورده‌های نفتی است که در بسیاری از موتورها، چراغ‌ها، گرمکن‌ها و کوره‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین به عنوان حلال نیز از آن بهره می‌گیرند. نفت کوره همانطور که گفته شد از نفت خام بدست می‌آید و برای استفاده در کاربری‌های مختلف، آن‌را پالایش می‌کنند.
اثرات ورود مازوت به محیط زیست چیست؟
همانطور که گفته شد، برای گرم شدن بویلر‌ها در نیروگاه‌های حرارتی از مازوت استفاده می‌کنند، اما ورود مازوت و سایر نفت‌های کوره به محیط زیست آثار مختلفی را به همراه دارند، نفت‌های کوره همچون مازوت از مواد شیمیایی مختلفی تشکیل شده‌اند و هریک نوعی مخلوط متفاوت از دیگری به شمار می‌آید. زمانی که این مواد به خاک یا آب‌های سطحی می‌رسند، بخشی از آن‌ها تبخیر می‌شوند برخی دیگر نیز به دلیل نشتی مخازن نگهداری آن‌ها در آب و خاک حل خواهند شد.
مواد شیمیایی تبخیر شده می‌توانند در اثر تابش نور خورشید به ترکیبات دیگری شکسته شوند. این اتفاق در اثر فعالیت‌های قارچ‌ها و باکتری‌های داخل آب یا خاک نیز صورت می‌گیرد. این مواد شیمیایی که در خاک و محیط‌های دیگر وجود دارند می‌توانند تا بیش از یک دهه در محیط زیست باقی بمانند. بنزن، تولوئن و زایلین از جمله این ترکیبات سمی هستند.
امروزه ما به روش‌های مختلفی در معرض فرآورده‌های نفتی از جمله نفت کوره و مازوت قرار می‌گیریم. محتمل‌ترین حالت زمانی است که برای گرم‌کردن خانه‌ها از نفت سفید استفاده شود که در گذشته بسیار رواج داشته است. علاوه بر این، از نفت سفید و سایر ترکیبات نفتی به عنوان حلال و پاک‌کننده نیز بهره می‌گیرند؛ بنابراین در صورت ذخیره و نگهداری این مواد در منزل و تبخیر آن‌ها، احتمال تماس آن‌ها با پوست بسیار زیاد است. علاوه بر این، وجود نیروگاه‌های حرارتی در نزدیکی شهر‌ها و استفاده از مازوت در آن‌ها سبب قرارگیری انسان در معرض ترکیبات حاصل از سوختن ناقص این فرآورده‌ها خواهد شد.
مازوت و سایر سوخت‌ها زمانی که آن‌ها را در هوا تنفس یا اینکه آب و غذای آلوده را مصرف کنید و همچنین به هنگام تماس پوست با این مواد، وارد بدن می‌شوند. همچنین اگر محل کار یا زندگی شما در نزدیکی کارخانه‌ها و نیروگاه‌هایی باشد که از این سوخت استفاده می‌کنند، مازوت و سایر سوخت‌ها وارد بدن می‌شوند.
اثرات استفاده از مازوت بر سلامتی
در اثر سوزاندن سوخت‌های فسیلی حاوی گوگرد همچون مازوت، ترکیباتی موسوم به Sox منتشر می‌شوند که بخش بیشتر آن‌را SO۲ تشکیل می‌دهد SO۲ گازی سمی است که برای سلامتی مضر است. این گاز، وزن بیشتری نسبت به هوا دارد و زمانی که غلظت آن در هوا به بیش از ۵۰۰ppb برسد، بوی بدی خواهد داشت که در این سطح، کشنده خواهد بود.
این گاز در غلظت‌های پایین‌تر، درد قفسه سینه، مشکلات تنفسی، قرمزی چشم و افزایش احتمال بروز بیماری‌های قلبی و تنفسی را به همراه دارد. به طور کلی، غلظت معمول این گاز در اتمسفر کمتر از ۱۰ppb ذکر می‌شود که در این غلظت اثر مخربی بر سلامتی نخواهد داشت.
اثر دوم سوزاندن مازوت و سایر سوخت‌های گوگردی، تشکیل سولفات‌ها و نیترات‌ها به شکل آئروسول یا ذرات بسیار ریز هوا است که «ذرات معلق» (Particulate Matter) موجود در هوا را سبب می‌شوند. این ذرات معلق با تشدید آلودگی هوا خطر آسم و حملات قلبی و تنفسی را افزایش می‌دهند.
اثر سوم سوزاندن مازوت از منبع انتشار آن فراتر می‌رود و در این حالت اکسید‌های گوگرد به دلیل واکنش در اتمسفر و فاز محلول در آب، به اسید تبدیل می‌شوند. این آئروسول‌های اسیدی تحت شرایط خاص هواشناسی به باران اسیدی، برف و مه تبدیل خواهند شد. زمانی که آلودگی هوا ناشی از عملکرد و فعالیت‌های انسانی نباشد، pH باران‌های اسیدی در حدود ۵.۵ خواهد بود که این میزان خاصیت اسیدی به دلیل وجود کربنیک اسید حاصل از واکنش بخار آب با دی‌اکسید کربن است.
این باران‌های اسیدی اثرات مخرب دیگری نیز بر جای می‌گذارند که از میان آن‌ها می‌توان به حل شدن فلزات سنگین در باران‌های اسیدی اشاره کرد و خاک‌ها نیز دیگر توانایی نگه‌داشتن ریشه درختان را نخواهند داشت. در نتیجه با فرسایش خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی، احتمال بروز سیل افزایش می‌یابد.
تمایل نداریم از مازوت استفاده کنیم، اما در نقاطی مجبوریم
موضوعی که بار‌ها از سوی مسوولان در کلانشهر‌ها تکذیب شده است، آنطور که گفته می‌شود هیچ کدام از صنایع و نیروگاه‌های تهران از مازوت استفاده نمی‌کنند، اما این مساله مربوط به کل کشور نمی‌شود و بیژن زنگنه - وزیر نفت روز گذشته اعلام کرد: بی تردید باید میزان مصرف مدیریت شود، تمایل نداریم که از سوخت مازوت استفاده کنیم، اما در نقاطی مجبور به این کار هستیم. گازوئیل هم در حداکثر ممکن تامین می‌شود و بیشتر از این امکان ندارد. ما هر مقدار گازوئیل اضافی داریم می‌دهیم بخشی هم از مخازن باید استفاده شود.
به گفته وی برخی استانداران کشور درخواست می‌کنند که استان آن‌ها از مصرف مازوت مستثنا شود، اما با هر استانی که صحبت می‌شود چنین خواسته‌ای مطرح است. صنایع سیمان از ابتدا قرار بود در فصل زمستان مازوت مصرف کنند و قراری برای مصرف نفت کوره در این فصل نبود.
زنگنه گفته بودکه امروز در دولت تصویب می‌کنیم که قیمت نفت کوره معادل گاز مصرفی شود. برخی از افراد درباره نفتکش‌ها اظهار نگرانی کرده بودند که ما این موضوع را حل کردیم. البته ما روغن و لاستیک به فردی نمی‌دهیم و کاسبی هم راه نمی‌اندازیم. ما مشکلی از نظر نفتکش برای حمل بار به نیروگاه‌ها نداریم چرا که این موضوع با تدابیر خاص حل و فصل شده است. بی تردید نباید تبلیغات درباره مصرف خانگی و کاهش مصرف سوخت ادامه داشته باشد. اگر مصرف برق کاهش پیدا کند مصرف مازوت نیز کاهش پیدا خواهد کرد.
مهمترین خواست وزارت نفت این است که قطع مصرف مازوت از ۱۸۰ میلیون لیتر با تدابیر خاص خود افزایش پیدا نکند. ما نمی‌توانیم این مشکل را حل کنیم و در صورت بروز مشکل، خود آن‌ها نیز با دشواری مواجه خواهند شد؛ لذا از همکاران در صنعت برق می‌خواهیم که با تدابیر لازم این موضوع را رعایت کنند.
همچنین رضا اردکانیان - وزیر نیرو نیز روز گذشته اعلام کرد: ۱۰۰۰ میلیون متر مکعب تولید و مصرف گاز در ایران رقم بزرگی است. ما براساس قرارداد‌ها صادرات برق داریم و هم ما و هم وزارت نفت به طور طبیعی ملاحظات مردم خود را قطعا در چارچوب قرارداد‌ها در نظر گرفته ایم. اما همه مقدار گازی که ما در نیروگاه‌ها استفاده می‌کنیم تا برق تولید کنیم و این برق صادرات شود کمتر از یک درصد تولید گاز کشور است. اگر نفت صادر نکنیم و یا قرارداد‌های خود را متوقف کنیم، از یک درآمد ارزی محروم می‌شویم که صنعت برق ما در این شرایط تحریمی به آن بسیار احتیاج دارد.
وی تصریح کرد: ما در وزارت نیرو با توجه به شرایطی که وجود دارد استفاده از نیروگاه‌های برق آبی را افزایش داده ایم و برای جبران و کمک به نیروگاه‌های حرارتی وارد مدار کرده ایم. هم در یک همکاری نزدیک با شرکت ملی گاز ایران و وزارت نفت سعی خواهیم کرد که کمترین اختلال ایجاد شود، تغییرات نیروگاهی ما به خصوص واحد‌هایی که می‌توانند از سوخت مایع استفاده کنند را نیز تدبیر کرده‌ایم.
با این وجود باید توجه داشت که تعداد نیروگاه‌های فرسوده در ایران کم نیست و عدم نقدینگی موجب شده تا آن طور که باید جایگزینی نیروگاه‌ها صورت نگیرد، در تهران نیز هرچند که گفته می‌شود تا کنون از مازوت استفاده نشده، اما قدمت بالای برخی از نیروگاه‌های تهران آلودگی به همراه دارد که باید برای این مهم فکری اساسی اتخاذ شود.