دیدارنیوز – رسول شکوهی: دوره امتحانات برای ما انسان‌هایی که در دوران تحصیل اکثر مواقع شب امتحان به سراغ درس می‌رفتیم دوران عذاب آور زندگی بود. هنوز از بسیاری از هم نسلانم می‌شنوم که برخی شب‌ها کابوس می‌بینند که امتحان دارند و درس نخوانده اند یا به جلسه امتحان دیر رسیده اند و این کابوس هنوز با آن‌ها هست. نمره و امتحان بخش اصلی نظام تنبیه و پاداش مدارس و خانواده‌ها را می‌ساخت و جمع کردن ۲۰های پیاپی هدف بچه درس خوان‌ها و حسرت درس نخوان‌ها بود.
چندین دهه از تاریخ نظام تعلیم و تربیت باید می‌گذشت که ماجرا‌های امتحان و نمره و ... در دبستان‌ها کنار گذاشته شود، ولی در نهایت در دهه ۸۰ بود که نظام نمره دهی در مقطع دبستان جای خود را به ارزشیابی توصیفی داد. هر چند که ارزشیابی توصیفی نیز مشکلات خاص خود را دارد و هنوز ایراداتی به این سازوکار جدید نیز وجود دارد، ولی بهتر از آن است که کودک دبستانی درگیر ماجرای نمره و امتحان شود و در سنین مهمی که قرار دارد اضطراب بخش زیادی از زمان او را ببلعد.
تلاقی فصل امتحانات و کرونا نیز در بسیاری از نظام‌های تعلیم و تربیت به مانند دیگر مسائل مربوط به کرونا تبدیل به چالش شد. نظام آموزشی ما در برگزاری کلاس‌های آنلاین و استفاده از نرم افزار شاد و به صورت کلی آموزش مجازی دچار شوک شد، چون برنامه ریزی و بستر پیشینی وجود نداشت. در کوتاه‌ترین زمان ممکن (حدود یک ماه) شبکه شاد راه اندازی شد و با همه مشکلاتی که داشته و دارد بخشی از مسائل آموزشی دانش آموزان را حل می‌کند و باقی نیاز‌ها با سایر برنامه‌ها رفع می‌شود.
اما نظام تعلیم و تربیت فقط برگزاری کلاس‌ها نیست و یادگیری و سنجش یادگیری هم بخشی از مسائل مهم در یک نظام با اهداف تربیتی محسوب می‌شود. نظام‌های ارزشیابی به صورت سنتی همین شکلی است که همه آن را تجربه کرده ایم. سوالاتی پیش روی دانش آموزان قرار می‌گیرد و آن‌ها در مدت زمان مشخص باید به آن پاسخ دهند.
نظام‌های آموزشی، اما تنها به این شیوه متکی نیستند و از روش‌های گوناگونی مانند ارزشیابی در طول سال (آن چیزی که ما تحت عنوان مستمر از آن یاد می‌کنیم)، ارزشیابی کیفی و ارائه گزارش کار و طرح سوالات کیفی و تحقیقی استفاده می‌کنند. در دوره کرونا اکثر مدارس و دانشگاه‌های دنیا این اختیار را به گروه‌های آموزشی داده اند که بر اساس صلاحدید خود و متناسب با شناختی که از دانش آموزان دارند ارزشیابی را انجام دهند.
ارزشیابی‌های شفاهی جایگزینی است که برای ارزشیابی‌های کتبی در نظر گرفته شده و در برخی از موارد متناسب با شرایط بیماری در آن شهر با توجه به رعایت دستورالعمل‌ها اجازه امتحان حضوری داده شده است. برخی معلمان و استادان دانشگاه به این سمت رفته اند که یک پروژه کلی تعریف می‌کنند و در نهایت پایان ترم یا پایان سال تحصیلی دانشجو یا دانش آموز موظف است که نتایج پروژه خود را تحویل دهد.
برنامه‌های پیشرفته‌ای هم در حال حاضر در سطح دنیا در حال استفاده است که امکانات زیادی برای برگزاری کلاس‌ها و ارزشیابی‌ها در آن در نظر گرفته شده و امکان تقلب یا هرگونه تخلف دیگر در آن کاهش یافته است. مرکز همکاری‌های علمی بین المللی دانشگاه صنعتی اصفهان در گزارشی که اردیبهشت ۹۹ منتشر شده است درباره نحوه برگزاری امتحانات در دوره کرونا توضیحات مفصلی ارائه کرده است. با اینکه این گزارش چند دانشگاه بین المللی را بررسی کرده، اما نکات بسیار مهمی در این گزارش درباره وضعیت ارزشیابی یک نظام آموزشی وجود دارد.
ارزشیابی‌های دانشگاه‌ها در کشور ما اکثرا به صورت مجازی و با صلاحدید استاد و گروه آموزشی صورت می‌گیرد. اما در مدارس شرایط متفاوت است. همانطور که در چند ماه گذشته دیدید نظام آموزشی ما به گونه‌ای است که هیچ راهی جز برگزاری کنکور آن هم به صورت حضوری برای ورود به دانشگاه ندارد. اعتراضات عمومی و حمایت برخی نمایندگان مجلس هم فرقی در اصل ماجرا ایجاد نکرد و کنکور برگزار شد، هر چند با کمی تاخیر. این وضعیت برای امتحانات نهایی مدارس نیز وجود دارد. در خرداد سال ۹۹ امتحانات نهایی به صورت حضوری برگزار شد و در دی ماه هم امتحانات نهایی به صورت حضوری برگزار می‌شود.
با اینکه نظام آموزشی ما در چند سال اخیر به وضعیتی رسیده است که برای جذب دانشجو صرفا نیازی به کنکور نیست، ولی برای برخی رشته دانشگاه‌های پر طرفدار وضعیت همان است که بود. مثلا برای جذب دانشجوی پزشکی که در یک دهه اخیر اقبال به این رشته‌ها افزایش داشته هیچ راه دیگری وجود ندارد. این وضعیت برای امتحانات نهایی هم که در ورود به دانشگاه تاثیرگذار هستند نیز وجود دارد. وقتی بنا می‌شود که از امتحانات نهایی در امتیازات ورود به دانشگاه استفاده شود هیچ راهی جز برگزاری حضوری این امتحانات وجود ندارد. به همین خاطر است که هیچ اعتراض یا صحبتی درباره عدم برگزاری این امتحانات نمی‌بینیم، چون همه قانع شده اند که کار دیگری نمی‌توان کرد.
در این زمینه ورود به دانشگاه و مسائل وابسته به آن باید تغییر وضعیت دهد و تا زمانی که این ساختار تغییر نکند نمی‌توان هیچ تغییر عملی در این زمینه صورت داد. در ادامه این سیاست‌ها است که پدیده‌ای مثل مافیای کنکور و موسسات آموزشی خاص و ... به وجود می‌آید. تا زمانی که شکل ورود به دانشگاه‌ها اینگونه است در زمینه ارزشیابی‌های کیفی عقب می‌مانیم و در دوره‌هایی مانند کرونا هم هیچ راهی جز آزمون حضوری نیست. امیدواریم با توجه به تجربه برگزاری امتحانات نهایی و کنکور‌های مختلف برای امتحانات نهایی پیش رو تمهیداتی در نظر گرفته شود که سلامت فرزندان کشور با خطر کمتری روبرو شود.
بر اساس مصوبه شورای عالی آموزش‌وپرورش و آیین‌نامه‌های ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و به‌منظور نظم و برنامه‌ریزی برای فرآیند ارزشیابی پیشرفت تحصیلی نیم سال اول دانش آموزان دوره‌های تحصیلی مدارس روزانه، داوطلبان آزاد بزرگ‌سالان، آموزش از راه دور و ایثارگران، از سوی مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی شیوه‌نامه امتحانات تمامی دوره‌های تحصیلی به ادارات کل استان‌ها ابلاغ شد. متن کامل این شیوه نامه را
اینجا بخوانید.
بر اساس این شیوه‌نامه، در شرایطی که امکان حضور فیزیکی دانش آموزان (در همه دوره‌های تحصیلی)، فراهم باشد ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مطابق آیین‌نامه‌های مربوط به دوره‌های تحصیلی و با رعایت کامل شیوه نامه‌های بهداشتی انجام می‌شود. از ظاهر امر بر می‌آید که نه تنها شرایط حضور فیزیکی دانش آموزان فراهم نیست، خانواده‌ها هم از این شیوه ارزشیابی استقبال نمی‌کنند و مدارس باید به همان روش‌های مجازی اکتفا کنند و خوب است که روش‌های خود را متنوع کنند و در سطح امتحانات پایان ترم نمانند.
نکته دیگری که این شیوه نامه دارد پیشنهادی است که رضوان حکیم زاده معاون ابتدایی آموزش و پرورش داده است. بر اساس این پیشنهاد در دوره ابتدایی، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و تربیتی نوبت اول، از دانش آموزان پایه‌های اول و دوم ابتدایی در دروس فارسی (خواندن و نوشتن) و ریاضی، آزمون عملکردی به‌صورت حضوری در مدرسه، با گروه‌بندی دانش آموزان و رعایت کامل شیوه‌نامه‌های بهداشتی برگزار می‌شود.
بسیاری از کارشناسان آموزشی از وضعیت آموزش سال‌های اول ابتدایی در دوره کرونا ابراز نگرانی کردند. این سال ها، چون برای سوادآموزی دانش آموز از اهمیت بالایی برخوردار است نیاز به حضور دانش آموز و پیگیری‌های لازم و تمرین و تکرار دارد. دغدغه حکیم زاده در این رابطه کاملا قابل فهم است، ولی آیا امکان این وجود ندارد که در دوره بعد از کرونا آموزش و پرورش و مخصوصا این معاونت برنامه‌ای جداگانه برای سواد آموزی دانش آموزان داشته باشد؟
قطعا کیفیت آموزش حضوری به مراتب بهتر و بالاتر از آموزش مجازی است و در اکثر پایه‌های آموزشی این وضعیت که دانش آموزان مطالب را به خوبی یاد نگرفته اند دیده می‌شود و باید برای دورانی که امکان حضور در مدرسه وجود داشته باشد، برای آن فکری کرد. اما همگان به خوبی می‌دانند که مدارس در دوره‌هایی مانند کرونا اولین جایی هستند که بسته می‌شوند و آخرین جایی هستند که باز می‌شوند. کرونا خطر کمتری برای کودکان ایجاد می‌کند، ولی به تعبیر پزشکان کودکان ناقلان خاموشی هستند که اگر در این رفت و آمد‌ها مبتلا شوند امکان انتقال ویروس را بالا می‌برند. همچنین در دوران کودکی رعایت دستورالعمل‌ها کمتر است و کودکان به این خاطر که شاید فهم درستی از مسائل ندارند امکان دارد فاصله‌ها و استفاده از ماسک را کمتر رعایت کنند و مشکلات پسینی زیادی به وجود خواهد آمد.
رضوان حکیم زاده و همکارانش در معاونت ابتدایی بهتر است بخشی از وقت و تمرکز خود را برای دوران بعد از کرونا بگذارند تا در آن دوران با برنامه‌ای مشخص به سمت جبران مسائل آموزشی این دوره حرکت کنیم.