چتر ریزگردها بر سر تهران (گزارش از ریزگردها در تهران)

منابع تولید ریزگرد در شهر تهران کم نیستند، منشا این منابع هم داخلی هستند و هم خارجی. در سال‌های اخیر به‌دلیل بی‌توجهی به حفظ باغات، تغییر کاربری اراضی و اقدامات غیرکارشناسی شده که بخشی از آن به‌دلیل اجرای مصوبه برج - باغ بود؛ باغات تهران به تاراج رفته و از این شهر چیزی جز ساختمان‌های بی‌قواره باقی نمانده است. از سوی دیگر تاکنون برای خروج صنایع آلاینده نیز کاری از پیش نرفته است. در این میان برای مهار ریزگردها فقط شاهد اتخاذ تصمیمات مقطعی همچون تعطیلی مدارس و اعلام هشدار در روزهای آلوده بودیم. در این میان از دیگر کانون‌های گرد‌وخاک نزدیک تهران می‌توان به مناطق کم پوشش و بیابان‌های جنوب و جنوب غرب استان و زمین‌های دشت قزوین اشاره کرد. این اراضی به‌دلیل کم آبی و خشکسالی‌های پی در پی در سال‌های اخیر پوشش گیاهی خود را از دست داده و هم اکنون تخریب و مستعد خیزش شده است. در این شرایط گرد وغبار این اراضی حتی با سرعت‌های کم باد نیز برخاسته و در مسیر سامانه‌های جوی به استان تهران می‌رسند.

در میان بحران‌های محیط زیستی کشور، خشکی دریاچه نمک قم نیز بر مشکلات محیط زیستی شهر تهران افزوده شده است. به گفته کارشناسان این مساله محیط زیستی به سمت شهرها، اراضی زراعی و مردم ریزگردهای مسموم پرتاب می‌کند. در روزهای اخیر اسماعیل کهرم، کارشناس محیط‌ زیست به«آرمان» گفت: دریاچه حوض سلطان به مخزن سموم تبدیل شده است. بنده به عنوان یک کارشناس محیط زیست راه چاره‌ای برای این مصیبت محیط زیستی ندارم، چون حوض سلطان تقریبا در مرکز ایران قرار گرفته و میزان تبخیرش فراوان است. همچنین نمک‌ها به میزان فوق اشباع هستند. باید از ورود هرز آب‌هایی که فلزات سنگین و مواد سمی را به داخل حوض سلطان منتقل می کنند جلوگیری شود. همچنین با نصب فیلتر برای کارخانه‌ها و تاسیسات صنعتی از انتقال ترکیبات آلوده به دریاچه حوض سلطان جلوگیری کرد.

یک کارشناس محیط زیست درباره منبع ریزگردهای داخلی در شهر تهران به «آرمان» می‌گوید:‌ در کوه‌های بی بی شهربانو واقع در جنوب تهران شاهد کندوکاو کوه‌ هستیم، همگان کارخانه‌های شن و ماسه را مسبب بروز این گرد و غبار می‌دانند. درضمن در محدوده جنوب غربی تهران به سمت بیرون شهر نیز تعدادی از کارخانه‌های شن و ماسه فعالیت می‌کنند؛ این اماکن را می‌توان یکی دیگر از عوامل بروز گرد و غبار در شهر تهران دانست. از سوی دیگر با بررسی منابع طبیعی تهران باید به این نکته اذعان کرد که پارک سرخه حصار به عنوان پارک ملی می‌تواند بسیاری از مشکلات محیط زیستی شهر تهران را برطرف کند. این در حالی است که تاکنون بارها به مسئولان شهری و مدیران در سازمان حفاظت محیط زیست درباره نگهداری از این پارک تاکید شده است. نرگس روحانی می‌افزاید:‌ بر اساس بررسی‌های انجام شده باید گفت که بسیاری از اقدامات انجام شده در زمینه محیط زیست بدون توجه به آمایش سرزمین انجام می‌شود. در این میان بسیاری از موارد محیط زیستی در تصمیم‌گیری‌ها مورد توجه قرار نمی‌گیرد. به گفته او برای رهایی از بحران‌های محیط زیستی در شهر تهران باید پارک سرخه حصار حفظ شود. اگر پارک‌ها و مناطق حفاظت شده شهر تهران مورد توجه قرار نگیرد، طبیعتا این اراضی بعد از گذشت مدتی فرسوده شده و به منبع تولید گرد و غبار تبدیل می‌شوند. این کارشناس محیط زیست می‌افزاید: مسیر باد در شهر تهران از سمت غرب به شرق است. با بررسی ساخت و سازها انجام شده در حوالی دریاچه خلیج فارس در غرب تهران می‌توان گفت که این ساخت و سازها جلوی سرعت و گردش باد را گرفته است. از سوی دیگر در شهر تهران به ‌دلیل وجود ساختمان‌های مرتفع سرعت چرخش باد کاهش یافته است. بنابراین مشاهده می‌شود که در روزهای آلودگی هوا میزان گرد و غبار در جنوب شرقی تهران بیش از گرد و غبار در شمال غرب تهران است، چون گرد و غبار در جنوب شرقی پایتخت ماندگار است.

 

روحانی با بیان اینکه در کنار تهران تالاب‌های متعدد از جمله تالاب عشق آباد، تالاب قنبر آباد و تالاب بند علی خان وجود دارد، می‌گوید:‌ حقابه تالاب‌های قنبرآباد و عشق آباد رعایت نمی‌شود. در حالی که باید برای احیای محیط زیست پایتخت حقابه این تالاب‌ها مورد توجه قرار بگیرد، چون با پرداخت حقابه تالاب‌ها می‌توان از این مناطق در زمینه گردشگری، تصفیه هوا و... بهره برداری کرد. او درباره تمهیدات اندیشیده شده درباره خروج کارخانه‌های شن و سیمان می‌گوید:‌ در سال‌های اخیر تنها اقدامی که برای مهار آلودگی‌های ناشی از آن انجام شده تعطیلی و هشدار کارخانه‌ها بود. در حالی که برای حل این مشکل محیط زیستی در شهر تهران باید کارخانه‌های تولید شن و ماسه را از شهر تهران به بیرون منتقل کرد. روحانی درباره چگونگی مهارریزگردها در پایتخت تاکید می‌کند:‌ در گام نخست باید در تهران باد ایجاد کرد، همچنین حتی‌الامکان باید ساخت و سازهای غرب تهران را متوقف کرد. در اولین اقدام حداقل تعدادی از این اماکن را به شکل کریدور تخریب کرد. در گام بعدی هم می‌توان منابع ایجاد گرد و غبار را از تهران به سمت بیرون شهر هدایت کرد.

در حوالی محله مسکونی حکیمیه کارخانه شن و ماسه وجود دارد. حسینی یکی از همسایه‌ها به «آرمان» می‌گوید: بیایید و خانه بنده را ببینید همه جا پر از گرد و خاک است. گرد و خاک ناشی از این کارخانه تمامی ندارد. او درباره تمهیدات و اعتراض‌هایی که تاکنون برای مهار این آلودگی انجام داده است، تاکید می‌کند: حتی اعضای شورای شهر نیز برای بازدید به اینجا آمده‌اند، اما تاکنون هیچ اقدام مناسبی برای مهار این آلودگی انجام نشده است. به گفته او در زمان احداث این کارخانه محله مسکونی در این حوالی وجود نداشت و سال به سال نیز به دلیل افزایش جمعیت و گسترش شهرنشینی این قضیه برای ساکنان این حوالی مساله‌ساز شده است. این زن میانسال می‌افزاید: این آلودگی باعث افزایش بیماری‌های ریوی و آسم برای ساکنان این محدوده شده است. در این وضعیت باید بتوان برای مهار این آلودگی کاری از پیش برد.

حمید دیگر ساکن محدوده حکیمیه است. او به خبرنگار «آرمان» می‌گوید: در این محدوده کارخانه‌های فراوان وجود دارد؛ دود ناشی از این اماکن، دود متصاعد شده از تردد کامیون‌ها و دیگر خودروهای سنگین و گرد و خاک ناشی از کارخانه شن و ماسه از یک سوی و وضعیت جغرافیایی شهر تهران و اینکه در جنوب شرقی پایتخت هوا ماندگار است، از سوی دیگر باعث افزایش آلودگی در این محدوده می‌شود. به گفته او برای مهار آلودگی‌های داخلی باید به فکر چاره بود تا بتوان از شدت و حدت مشکلات ناشی از آلودی هوا را کاهش داد.

استان‌های قزوین، البرز، قم و سمنان دارای کانون‌های گرد و غبار با وسعت چندین برابر تهران هستند که بخشی از آنها در امتداد تهران قرار گرفته و پایتخت را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کانون‌های تهران به شکل کمربندی هستند که از جنوب و جنوب شرق و شرق به سمت غرب کشیده می‌شوند و در داخل استان پراکنده هستند؛ شاید مساحت کانون‌های گرد و خاک در تهران در مقایسه با کانون‌های خوزستان و سیستان و بلوچستان زیاد نباشد، اما می‌تواند برای تهران مشکل‌ساز باشد. معاون مرکز پژوهش‌های کاربردی سازمان زمین شناسی کشور یکی از خطرناک‌ترین کانون‌های تولید ریزگرد در تهران را در 20 کیلومتری ورامین عنوان کرد که از دو سال قبل نسبت به فعال شدن آن هشدار داده شده بود. رضا شهبازی خاطرنشان کرد: مطالعه گرد و خاک تهران از دو سال قبل با دقت بیشتری در حال انجام است و کانون‌ها نمونه برداری شده است، البته این مطالعه ادامه‌دار است. به گزارش ایرنا، او تاکیدکرد: بخشی از آلودگی هوای تهران ناشی از گرد و خاک پهنه‌های طبیعی است که این عامل علاوه بر گازهای آلاینده و ذرات معلق ناشی از آلاینده‌های شهری(صنایع و ساخت و ساز) است.

با توجه به اینکه بیش از 80 درصد ریزگردها از کشورهای همسایه به سمت ایران وارد می‌شوند، اما باید گفت که تاکنون اقدامات برای مهار این وضعیت نتیجه بخش نبوده و روز به روز نیز بر شدت کانون‌ها افزوده می‌شود. با وجود تلاش مسئولان کشور باید گفت که حوزه دیپلماسی در کشورهای همسایه، به دلیل شرایط نامناسب تاکنون نتوانسته اقدامات مناسبی برای مهار این مساله داشته باشند. در این شرایط تصمیماتی نیز برای فعالیت کشور ایران در کشورهای همسایه برای مالچ پاشی انجام شده است. در این وضعیت انتظار می‌رود با توجه بیش از پیش به کانون‌های ریزگردهای داخلی و خارجی بتوان میزان بحران‌های محیط زیستی موجود در کشور را کاهش داد. در این میان می‌توان برای کانون‌های ریزگردهای داخلی اقداماتی در زمینه احیای تالاب‌ها، احیای دریاچه‌های نمک قم، ارومیه و... را در اولویت قرار داد. همچنین بها به باغات و صیانت از جنگل‌های کشور یکی دیگر از اقدامات موثر برای مهار ریزگردها است. در این شرایط مهار هر گونه نارسایی محیط زیستی نیازمند اقدامات اساسی از سوی مسئولان امر است. هر چند برای مهار کانون‌های ریزگردهای داخلی نظارت دستگاه‌های ذی ربط می‌تواند موثر باشد.