مهرشاد ایمانی
دیدارنیوزـ تاكيد بر انسجام، وحدت و هويت ملي، تماميت ارضي و همچنين مهار جريان هاي قوم گرا و تجزيه طلب و افراطيون مذهبي، همواره بخشي از دغدغه ها و ضرورت هاي مورد توجه جمهوري اسلامي و سياست گذاران آن بوده است. از طرفي تقويت زبان آداب و رسوم محلي كه همواره در قالب وحدت در كثرت قومي، ديني و مذهبي و تفاوت ها و خرده فرهنگ ها، مورد توجه قرار گرفته، زيرساخت وحدت ملي ايران است. همچنين، بارها و از زبان عالي ترين مقام هاي سياسي و فرهنگي، و محافل دانشگاهي و علمي، از اين تفاوت ها و گرايش هاي زباني و قومي، به عنوان فرصت سخن به ميان آمده است و در مقابل دشمنان اين وحدت و يكپارچگي و انسجام ملي، سعي داشته اند كه اين فرصت ها را تبديل به تهديد كنند.
حجت الاسلام علي يونسي، كه در طول عمر جمهوري اسلامي در سمت هاي مهم امنيتي و قضايي مسئوليت و مديريت كلان داشته، آشنايي كامل و قابل اتكايي به اين مفاهيم و ضرورت ها داشته و همواره در باره اين مهم، به كرات ايده پردازي كرده و سخن به ميان آورده است. و انتخاب ايشان در دولت جديد، به اين مهم، با عنايت به همين ويژگي ها صورت گرفته و اين انتصاب، به شكل موثري سبب جذب اقوام و انسجام ملي شده و دليل آنكه در دور دوم انتخابات رياست جمهوري نيز اقبال عمومي و اقوام، به حسن روحاني، بيش از گذشته بوده و رقباي دولت، موفق به كسب اعتماد اين بخش از جامعه نشدند، با اين موضوع ارتباط نزديكي دارد. در نتيجه با انتصاب يونسي در اين جايگاه حساس، همواره گفتمان انسجام ملي به جديت دنبال شده است.علي يونسي هميشه بر اين نكته تاكيد روشن و موكد داشته است كه تمركز بر انسجام ملي و هويت ملي، مانع از آن نيست كه از هويت محلي و زباني دفاع كرده و غافل شويم. او اين دو مولفه را مكمل هم مي‌داند و نه چيزي مقابل هم و نه آن چيزي كه همواره دشمنان، با هدف ايجاد تضاد قومي و اختلاف و خصومت قومي دنبال مي‌كنند و هيچ زمان نيز سودي از اين اقدامات خود نبرده‌اند. دستيار ويژه رييس جمهوري در مصاحبه اخير خود به همه ابعاد و جوانب مسائل اجتماعي سياسي و فرهنگي اقوام، مذاهب و اديان، پرداخته و بيش از هر چيزي، مباني علمي و تاريخي هويت ملي و انسجام ملي را تشريح كرده است. بعضي از منتقدان، بدون دقت در محتواي اين مصاحبه مبسوط و مهم، با تقطيع بعضي از جملات، بدون توجه به صدر و ذيل و روح گفت و گو، اظهار نظر كرده و كوشيده اند القا كنند كه يونسي در صدد ناديده گرفتن هويت قومي و زباني آذربايجان است. بنابراين بار ديگر به سراغ ايشان رفتيم و درخواست داشتيم كه به چند سوال روزنامه قانون، براي رفع شبهه و اصلاح برداشت اشتباه برخي منتقدان و تبيين دقيق تر اين برداشت هاي غلط، پاسخ دهند كه در ادامه تقديم خوانندگان مي شود.
گفت و گوی پیشین شما بحث و نظرهای مختلفی را برانگیخت. چنانچه برخی از نمایندگان مجلس درباره اين گفت و گو و شخص شما نامه‌اي تهیه و آن را امضا کردند. در حالي‌که مجموعه سخنان مطرح شده در گفت‌وگوی یکم اردیبهشت، معطوف به ضرورت ایجاد وحدت ملی و مبارزه و مقابله با پديده اي شكست خورده به‌نام جدایی‌طلبی بود. دلیل ایجاد چنین حساسيت هايي را چه مي‌دانید؟
گفت‌وگوی پیشین این‌جانب حاوی مطالب مهم و جامعی درباره اقوام و اقلیت‌‌هاي دینی و مذهبی ایران بود. متاسفانه برخی از نمایندگان دقت کامل در متن گفت‌وگو نکرده اند و شاید هم متن کامل را نخوانده اند بنابراين سوءبرداشت از متن سخنان داشته اند. به این دلیل از نمایندگان محترم مجلس و همه منتقدان، تقاضا دارم که پیش از هر انتقادي يا واكنشي، از محتوای موضوع مطروحه، به‌طور کامل آ‌گاه شوند و در فقره اخیر نیز ساعتی را وقت بگذارند و متن گفت‌وگو را كامل بخوانند. من در نظام جمهوری اسلامی ایران تازه‌کار نیستم؛ گرچه مدت پنج‌سال است که در سِمت دستيار و مشاورت اقوام ریاست جمهوری فعالیت مي‌كنم اما سال‌‌هاي سال است که به مبانی علمی، سیاسی و استراتژیک نظام اشراف دارم و آن تعداد از نمایندگان معترض مطمئن باشند که مي‌دانم چه مي‌گویم. بنده خودم از چند نماینده امضاکننده نامه اعتراضی، شنیدم که متن گفت‌وگوی روز یکم اردیبهشت را نخوانده‌اند و هنگامی که به ایشان محتوای گفت‌وگو را توضیح دادم، بسیار متاثر شدند و اظهار کردند که برخی از نمایندگان گفته‌اند که علی یونسی در روزنامه قانون علیه ترک‌ها سخن گفته است.
نمایندگان مردم باید بدانند که بحث اصلی ما در آن گفت‌وگو بازخوانی مولفه‌‌هاي وحدت ملی بود. هم در آن مجال و هم در این گفت‌وگو با صراحت مي‌گویم که ملت ایران نه‌تنها ملتی تازه به دوران‌رسیده نیست بلکه تاریخی باستانی را با خود به همراه دارد. ملتی است که صدها دولت را ایجاد کرده و هيچ‌گاه برآمده از دولت‌‌هاي برساخته نبوده است. مي‌دانیم که بسیاری از ملت‌ها در زمینه مولفه‌‌هاي هویت ملی هنوز به قوام نرسیده‌اند و از همبستگی و یگانگی کامل برخوردار نیستند. ایران با تاریخی چندهزارساله دولت‌‌ها و نظام سياسي متعددی را به خود دیده است. حتی در برهه‌‌هايی از تاریخ دولت‌‌هاي اشغالگر بر این خاک حکمرانی کرده‌اند اما کشور و ملت ایران تمام آن‌ها را هضم و حذف کرده است. براي مثال اشغالگران مغول و متجاوزان يوناني و اسكندر مقدوني، مرعوب فرهنگ غنی ایرانیان شدند و حتی آن‌ها فرهنگ، ادبیات، تاریخ، ادیان و مذاهب ایرانیان را ترویج مي‌كردند.
ایرانیان با پيشينه تاریخی بسیار، حائز یک ویژگی بسیار مهم‌اند. ایشان در عین حال که خود را ایرانی مي‌دانند، دارای کثرت قومی نیز هستند. در حقیقت کثرت در عین وحدت در ایران به وضوح متبلور است. براي مثال، همانند يك فرش نفيس، هنگامی که به اين فرش زیبا نگاه مي‌كنیم، در‌مي‌یابیم که نقش‌ونگارهای مختلف با رنگ‌‌هاي متنوع آن فرش را تشکیل داده‌اند؛ ایران فرشی است که با اقوام متعدد ساخته شده است. تمام مردم ایران عاشق خداوند، خانواده و تمامیت ارضی‌شان هستند و در بزنگاه هاي مهم نشان داده‌اند که از کشورشان دفاع مي‌كنند یا براي نمونه وقتی يك تیم ملی ایران در عرصه‌‌هاي جهانی پيروز مي‌شود، تمام مردم ایران در شرق؛ غرب، شمال و جنوب کشورمان خوشحال و مسرور مي‌شوند یا هنگامی که زلزله يا بلاياي طبيعي پیش مي‌آيد فارغ از هر نوع گرايش مذهبي، قومي و ديني، به عنوان يك ايراني همه مردم به کمک زلزله‌زده‌ها و آسيب ديده هاي از بلايا مي‌آيند. به چنین دلایلی تنوع قومی نه‌تنها برای کشور ایران تهدید محسوب نمي‌شود، بلکه یک فرصت فوق العاده و امتياز است و باید از آن در جهت امنيت و منافع ملي كشور بهره كافي برده شود. اینکه مي‌گویند در ایران یک قوم واحد وجود ندارد، حرف درستی است اما همه اقوام تحت عنوان اقوام ایرانی معرفی مي‌شوند. در بازخوانی قومی هیچ اکثریت و اقلیتی وجود ندارد وهمه فارغ از زبان محلي، ایرانی هستند. زبان‌ها یا لهجه‌ها تفاوت نژادی ایجاد نمي‌‌کنند و همه اقوام ایرانی هستند.
دشمنان ایران تلاش مي‌كنند که به اقوام ایرانی القا کنند که در حق‌شان رفتارهای تبعيض‌آمیز اِعمال مي‌شود یا مي‌گویند که قومی اکثریت ایران را در اختیار دارد و قوم دیگر در اقلیت به سر مي‌برد، در حالی که تمام اقوام ایرانی شاخه‌‌هاي درختی تنومند به نام ایران هستند. این سخن، شعار نیست و یک واقعیت آشکار است که مخالفان باید برای درک دقیق آن مطالعه و تحقیق بیشتری داشته باشند. کسانی که مخالف چنین حرف‌‌هايی هستند، یا از تاریخ ایران اطلاع ندارند یا مردم ايران و مناطق قومی خودشان را نمي‌‌شناسند یا آنکه در پی اهداف دیگری هستند. تفاوت زبان و لهجه حتی در یک روستا یا یک شهر نیز مشاهده مي‌شود و این امری طبیعی است...
یکی از دلایل سوءاستفاده برخی از افراد قوم‌گرای افراطی، به غلط سخن راندن از تبعیض ميان فارس‌ها و سایر اقوام است. در طول مدت تصدی سِمت دستياري رياست جمهوري در امور اقوام چه اقداماتی برای رفع این سوءتفاهم و دفع اين تبليغات ضد وحدت ملي، انجام داده‌ايد؟
تمام همت من و همکارانم در طول این پنج‌سال مبارزه برای از میان بردن واگرايي قومي و حس تحقیر، تبعیض و بی‌عدالتی و افكار مركز گريز، در میان اقوام ایرانی بود. البته قبول داریم که در مناطقی توسعه به قدر کافی نیست اما اینکه برخی از افراد تندرو و افراطی برای نیل به اهداف سیاسی خود توسعه را به گونه‌اي جلوه مي‌دهند که بی‌عدالتی گسترده در حق اقوام ایرانی صورت مي‌گیرد، ظلمی بزرگي كه به ملت و ايران ونظام جمهوري اسلامي مي كنند. دشمنان منطقه‌اي ما که هدفی جز ناامني ایران در سر ندارند. آن‌ها به مردم آذربایجان مي‌گویند که فارس‌ها دشمنان شما هستند و به شما ظلم کرده‌اند، در حالی که چنین ادعایی یک دروغ بزرگ است. در نگاه مسئولان هیچ تفاوتی میان فارس زبان‌ها با دیگر افراد نیست .مثلا خوشبختانه در آذربایجان ایران توسعه به قدر مقدور صورت گرفته است. در جمهوری اسلامی ایران، همواره اندیشه توسعه و تحقق آن، در این مناطق به طور جدي دنبال شده است. هیچ‌وقت مسئولان جمهوری اسلامی ایران از ناحیه آذری‌ها احساس خطر نکرده اند زیرا مي‌دانیم و باور داریم که آن‌ها ایرانی‌‌هاي اصیلی هستند و حتی نقش مهم و اساسی و اصلی در تشکیل ایران جدید داشته اند و خود نیز حافظ آن بوده اند.
شاهد مثال این موضوع تلاش‌‌هاي بی‌وقفه مردم آذری در انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامي یا هشت سال جنگ تحمیلی بود. آذری‌ها تاحدودي به تمام مشاغل عمومی و مدیریتی بالا دست یافته‌اند و هیچ محدودیتی در این زمینه وجود ندارد، چنان‌كه رهبر نظام جمهوری اسلامی ایران، آذری زبان است. تمام این‌ها در حالی است که برخی از افراد برای رسیدن به کرسی مجلس یا مقامات دیگر تلاش مي‌كنند که با القای اختلافات موهوم و ساختگی فارس‌ها و تُرك ها خود را در معرض دید مردم قرار دهند. علاوه بر این افراد، کسانی که از سرویس‌‌هاي خارجی خط مي‌گیرند، جوانان معصوم این مرزوبوم را فریب مي‌دهند تا به هدف خود یعنی اختلافات قومی دست پیدا کنند. نتیجه چنین فریبی، ابراز شعار موهوم خلیج عربی در تبریز توسط عده‌اي بسيار قليل در ورزشگاه بود؛ به گونه‌اي كه با اعتراض شديد بيشتر ايرانيان تُرك زبان رو به رو شد. تردید نکنید که مردم آذربايجان، در مقابل تحریف‌‌هاي تاریخی و تحرکات قوم گرايانه عناصر افراطي، ایستادگی مي‌كنند.
مردم آذربايجان در عين حال كه از حفظ زبان محلي خود دفاع مي‌كنند، به دنبال حفظ ايران بزرگ نيز هستند، نظر شما در باره حفظ هويت ملي ايرانيان با پذيرش هويت قومي چيست و آن را چگونه تعريف مي‌كنيد؟
واژه فارس، اطلاق و شمول به يك نقطه جغرافيايي ندارد و به يك جمعيت خاص هم محدود و منصرف نمي‌شود و به طوركلي در ايران قومي به نام فارس وجود ندارد. در ايران زمين فعلي، قومي به نام قوم فارس نداريم. اطلاق واژه فارس به همه است اما زبان فارسي كه با آن به عنوان زبان ملي تكلم مي شود، زبان همه ايرانيان از اقوام مختلف است كه تركان و آذري زبانان بيش از هر قوم ديگر در ترويج، تثبيت و تقويت و انتشار آن، نقش داشته اند و شخصيت هاي فرهنگي مانند نظامي گنجوي و خاقاني، كه آذري زبان و از افتخارات ايران و آذربايجان هستند و در عصر حاضر نيز، شهريار، نقش اساسي در تقويت زبان و ادبيات فارسي داشته اند و در عين حال، آذري هم بوده اند و زبان تركي آذري كه بخش عمده آذري هاي ايراني به آن تكلم مي كنند، يك زبان تركي ايراني است كه در ارتباط با زبان فارسي تاثير و تاثر تكاملي داشته و تاثير متقابل مثبت داشته اند. تركي آذري يك زبان ايراني است.
به طور مشخص، برنامه اصلي شما از بدو شروع به كار در خصوص توجه به زبان و هويت آذري، به عنوان يك هويت محلي و ايراني چه بوده است؟
برنامه ما از ابتدای فعالیت‌مان، دفاع از هویت و زبان مردم آذربایجان بوده است. ما بارها تاکید کرده‌ايم که وجود اقوام متعدد در ایران یک‌فرصت بی‌نظیر برای ایران است و بابت این سخن هزینه‌‌هاي بسیاری داده‌ايم. ما برای ایجاد امنیت ملی تلاش کردیم که اقوام ایرانی را با وحدت ملی پیش ببریم. در نامه برخی از نمایندگان مجلس آمده است که گفت‌وگوی یونسی با روزنامه قانون، مغاير امنیت ملی بوده است. در حالي كه اگر همكاران عزيز و دلسوز من در مجلس، اندكي به خود زحمت مي دادند و متن كامل مصاحبه را مي‌خواندند، متوجه مي شدند كه تمام نظرات و ايده ها در آن گفت‌وگو تاکید بر امنیت ملی با محوریت وحدت اقوام و تامين و تضمين حقوق برابر شهروندي براي همه اقوام از جمله ايرانيان عزيز آذري بوده است اما متاسفانه عده‌اي به نظر من البته ناخواسته و بدون اطلاع به راحتی همه‌چیز را کنار مي‌گذارند و چنین اتهامی را متوجه می‌کنند. از قضا مشکل مناقشات قومی، مردم شریف در مناطق قومی نشین نیستند، بلکه اشخاصی هستند که بر این اختلافات ساختگی و موهوم دامن مي‌‌زنند. اما نظام، مسئولان و خود بنده نیز بر این باور هستیم که هر فردی که شناسنامه ایرانی دارد، از تمام حقوق شهروندی برخوردار است و هیچ تمایزی به دلیل انتساب به قومی در میان افراد نمي‌‌بینم. خواص سیاسی نباید مسائل قومیت‌ها را وارد رقابت های سیاسی کنند. تقویت قوم‌گرایی خیانت به ملت ایران است. هر نوع ترویج قوم‌گرایی خیانت به امنیت ملی ایران و حرکت‌کردن در جهت منافع دشمنان از جمله رژیم صهیونستی و آمریکاست. دشمنان و رقبای منطقه‌اي ما تلاش مي‌كنند که با ترویج قوم‌گرایی یا افراطی‌گری دینی و مذهبی وحدت ایرانیان را برهم بزنند و عده‌اي نیز آ‌گاهانه یا ناآ‌گاهانه به دام آن‌ها مي‌‌افتند.
گاهی تبلیغات دشمنان ایران، اين است كه در مناطق چند قوميت نشين، اختلاف و تفرقه و دوگاني ايجاد كنند.به عنوان بحث پایانی توصيه شما در اين ارتباط چيست؟
همواره استراتژي جمهوري اسلامي تاكيد بر حفظ وحدت، امنيت و انسجام ملي است و مهار و مديريت تفاوت‌هاي قومي كه از آن با عنوان فرصت ياد مي‌كنيم، امري اجتناب ناپذير است. لازم است تاكيد كنم خوشبختانه مردم ايران، هم در كلان با هم مشكلي ندارند و در سطح محلي هم مشكلي وجود ندارد و استان‌هاي چند قوميت نشيني فراوان داريم و ضريب تمايل مردم به مدارا و همنشيني مسالمت آميز بسيار بالاست و مردم محلي آذربايجان غربي و كرمانشاه يا گلستان و ساير استان ها زندگي مسالمت‌جويانه دارند و همگي دشمن اختلاف و حساسيت هاي قومي و قوم گرايي هستند. كساني كه بر طبل اختلاف و حساسيت بين كُردها و تُرك و ساير اقوام مي‌كوبند، آن‌ها خيرخواه و دوست ملت ايران نيستند.