حسن امین: اخذ مالیات نباید تولیدکننده را ناامید کند/ شفافیت و عدالت مالیاتی موجب ارتقای فرهنگ پرداخت مالیات در کشور می‌شود

دیدارنیوز ـ اسفندیار عبداللهی: در قسمت اول گفت‌وگو با «دکتر حسن امین» استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه کلدونین گلاسگو به تاریخ مالیات و خراج پرداختیم که وی به نمونه‌هایی از الگوهای موفق در دنیا مانند سیستم مالیاتی انگلیس نیز اشاره کرد. همچنین به نقش کارشناسان خارجی مانند مورگان شوستر در دوره مشروطه در جهت نظم بخشیدن به سیستم مالیاتی اشاره شد و در این خصوص، دکتر امین تاکید کرد که در حوزه مالیات مشکل قانون در کشور نداریم اما فرهنگ مالیات است که باید اصلاح شود تا شهروندان پرداخت مالیات را به مثابه یک ارزش بنگرند. وی معتقد است اعتماد مالیات دهنده به دستگاه حاکم، مهمترین عامل موفقیت در این خصوص است. در بخش دوم و پایانی، دکتر امین به نقش مهم شفافیت در کنار اعتماد عمومی برای حصول درآمد مالیاتی و تعامل صنف های مختلف با دولت برای پرداخت مالیات اشاره کرد و بر اتصال سیستم مالی کشور به سیستم اقتصاد جهانی برای افزایش مقابله با فساد مالیاتی تاکید کرد. وی معتقد است اولویت با تقوای مالی افراد است تا اصلاح ساختار معیوب در اقتصاد و مالیات کشور.

 

 

 

 

در ادامه می توانید بخش دوم و پایانی این گفتگو را بخوانید.

 

 

امین: احتیاجی به مورگان شوستر نداریم. ما به اندازه کافی استادان و مشاوران متخصص در زمینه مالیه عمومی در کشور داریم. اقتصاددانان و حقوق دانان متخصص فراوانی داریم. ما می‌توانیم از این افراد که هم تجربه زندگی در خارج از ایران را دارند و هم از نظر تجربه و تخصص با سیستم‌های مختلف موفق جهان آشنایی دارند، درس بگیریم؛ بدون اینکه آن‌ها را به عنوان مشاور به کشور خود بیاوریم. مثلاً یک الگو می‌تواند ژاپن باشد. ژاپن هیچ گونه منبع زیرزمینی ندارد. تمام سرمایه، تولید، کار و ثروت به وسیله افراد و شرکت‌ها است و توانسته است یک کشور موفقی باشد. ایران هم می‌تواند به این رستاخیز علمی، فرهنگی و اقتصادی برسد. همان طور که حضرت علی(ع) می‌گوید: «در خانه‌ای که فقر وارد شد، ایمان از آن خانه می‌رود»، شکم گرسنه ایمان ندارد؛ بنابراین من در مصاحبه دیگری گفته ام اگر این اقتصاد مدیریت نشود، نه هنر خلق می‌شود نه اخلاق می‌تواند محفوظ بماند و نه ما می‌توانیم داعیه دین داری و ایمان معنوی داشته باشیم، بنابراین حتی برای حفظ دین و معنویت هم باید معیشت مردم تأمین شود. باید منافع و مصالح عامه مردم، اولین هدف حاکمان زمان باشد.

امین: مشکل همان نگاه افرادی است که منافع شخصی خود را بر مصالح عمومی جامعه ترجیح می‌دهند.

 

امین: من فکر می‌کنم افراد هستند که در ساختار‌ها اخلال ایجاد می‌کنند. در مجموع به عقیده من اگر مجریان، عاملان و کارگزاران، صالح باشند در اکثر ساختار‌ها می‌توانند کار صحیح انجام دهند. یعنی اگر ما شهروندان خوبی باشیم و اگر همه سالم باشند؛ ولو ساختارمان زیاد خوب نباشد، می‌توانیم با همین قوانین موجود، حداکثر بهره برداری را به نفع جامعه داشته باشیم. ساختار را هم می‌توانیم اصلاح کنیم و عوض کنیم اما صرف تغییر ساختار هم در صورتی که کارگزاران در ساختار جدید ناسالم باشند به نتیجه نخواهد رسید بنابراین ساختار به این مرتبط است که ما یک قانون اساسی خوب، یک پنل خوب و یک تشکیلات خوب داشته باشیم اما اگر عوامل و مجریان آن فاسد باشند، تغییر ساختار هم کارساز نخواهد بود. پس مهم‌تر این است که تقوای مدنی ایجاد شود، صلاحیت‌ها بر اساس منافع عام باشد و تبعیضی وجود نداشته باشد. به این ترتیب من فکر می‌کنم اگر اشخاص خوب باشند، هم جامعه به طرف رشد و ترقی می‌رود و هم آن‌ها موجب تغییر عملی ساختار خواهند شد. یعنی شما می‌توانید حتی با قوانین موجود یک جامعه‌ای داشته باشید که حداقل ۷۰ درصد بهتر از وضع موجود باشد. من مکرراً گفته ام که ما همین قانون اساسی که این همه به آن انتقاد داریم را اجراء نمی‌کنیم. اگر ما همین قوانینی را که در قانون اساسی خودمان است را اجرا کنیم، ۵۰ درصد وضعمان بهتر خواهد شد اما همین قانون اساسی و قانون مالیاتی فعلی اجرا نمی‌شود، چون کسانی که مجری و تصمیم گیرنده هستند منافع فردی و گروهی خود را بر منافع و مصالح اکثریت مردم، رجحان داده اند.

 

 

 

 

امین: کاملاً صحیح است. همانطور که در مسائل فردی، همیشه یک اصطکاکی بین منافع فرد و گروه وجود دارد، در مسائل جمعی و اجتماعی هم یک تضاد منافع و اصطکاک منافعی بین گروه‌های اجتماعی با اکثریت جامعه و گروه‌های فرا گروه وجود دارد. مثلاً اعضای نظام پزشکی، منافعی دارند و می گویند که پزشکان، این همه درس خوانده اند و باید درآمد، فرصت و احترامشان در این حد باشد. کانون وکلاء یا کانون کارشناسان دادگستری و هر یک از این گروه‌های مدنی در حقیقت جمع شده اند تا منافع صنف خودشان را داشته باشند. در یک جامعه مدنی منسجم، از وجود این گروه‌ها باید استفاده شود، به این ترتیب که این گروه‌ها منافع گروه خودشان را نمایندگی کنند و در مقابل منافع عام جامعه که توسط قوای مقننه، مجریه و قضاییه به عنوان نمایندگان همه اقشار و طبقات، نمایندگی می شود و از یک سطح بالاتری به مسائل نگاه می‌کنند، این‌ها بینابین با هم مذاکره کنند و به یک حدی از اعتدال و توافق برسند که نه حقوق این اصناف متشکل محترم تضییع بشود و نه اینکه تشکل آن‌ها به حدی دارای قدرت باشد که منافع این گروه را بر حقوق کسانی که طرف مقابل آن‌ها هستند ارتقاء ببخشد؛ بنابراین این اصناف از قدیم الایام حائز اهمیت بودند. حتی در دوره قاجار هم یکی از گروه‌هایی که در صف اول مبارزه برای مطالبه مصلحت خانه و عدالت خانه بود همین گروه تجار و بازرگانان بودند که تشکل خاص خود را داشتند، امین التجار و رئیس التجار داشتند، محکمه خاص خود را داشتند و می‌توانستند در مجلس نمایندگی کنند، چون اولین دوره انتخابات مجلس شورای ملی هم صنفی بود. لذا این بخش از گروه‌های اجتماعی متشکل از آن زمان وجود داشته است. حالا این بیشتر شده و جامعه مدنی عملاً دارد شکل می‌گیرد. اما حضور جامعه مدنی باید به این ترتیب باشد که در تعامل با حکومت گران بتوانند به گونه‌ای عمل کنند که هیچ کدام متضرر نشوند. هم پزشک موقعیتش محترم تلقی شود و نظام پزشکی منافعش را تأمین کند و هم دولت در مقابل آن، حقوق شهروندان را مطالبه کند؛ بنابراین حاکمیت اعم از قضاییه، مجریه و مقننه باید با این گروه‌های مدنی به یک نتیجه‌ای برسند. به طوریکه اگر می‌خواهند برای پزشکان از جهت مالیاتی، یک مقررات و آیین نامه خاص و معافیت مشخصی معین کنند باید نظام پزشکی با کمیسیون خاص قوه مقننه در تعامل باشد. در نتیجه حرف‌های آن‌ها قبل از تصویب قانون به گوش قانون گذار برسد. قانون گذار هم از طریق هیات مدیره نظام پزشکی، دغدغه‌های خود را به پزشکان منتقل کند. به این ترتیب است که کشور می‌تواند یک جامعه مدنیِ متشکلی داشته باشد که حقوق همه به جای خودش و منصفانه محفوظ بماند.

 

دیدارنیوز: در شرایط کنونی تحریم، مؤدیان مانند بنگاه‌های تولیدی اذعان می‌دارند که ما گردش تولیدی نداریم، با دنیا ارتباط مالی نداریم، استقبال داخلی هم برای کالاهایمان نداریم، اما در مقابل، دولت هم برای مالیات دادن فشار می‌آورد. در این شرایط، مؤدیان که تولید کننده هستند و اتفاقاً انتظار جامعه اقتصادی و دولت نیز از آن ها است، چه باید بکنند؟ آیا در این شرایط باید تقویت شوند و یا باید مالیات بپردازند؟

امین: آنچه مسلم است باید در مرحله اول با فساد مالیاتی جداً برخورد شود. دوم اینکه ما باید منافع دراز مدت جامعه را در نظر بگیریم. اگر فشار روی تولیدکنندگان به اندازه‌ای باشد که افرادی که سرمایه خودشان را به خطر می‌اندازند و در چرخه تولید قرار می‌دهند احساس کنند که زحمت و مطالبات مالیاتی از این‌ها به نحوی است که بهتر است سرمایه خود را از تولید خارج کنند، آنگاه به نوع دیگری از سرمایه خود استفاده می کنند که بدترین آن تبدیل به ارز و فرار به کشور‌های دیگر است. یکی از مشکلات عمده ما در حال حاضر این است که تولید کنندگان ممکن است کارخانه خود را تعطیل کنند و زمین خودشان را بفروشند و آن پول را از اینجا خارج کنند و در کشور‌های دیگر ملک یا زمین بخرند و یا حتی در آنجا کار اقتصادی را شروع کنند. این بدترین ضربه را به ما می‌زند. چون هم سرمایه را از ایران خارج می‌کند؛ در حالی که ما به جذب سرمایه نیاز داریم و هم تعداد زیادی از شهروندان ایران را بیکار می‌کند؛ بنابراین باید شرایط ایجاد شود که نه به تولید کننده آنقدر سخت گرفته شود که از تولید منصرف شود و پولش را از چرخه تولید و اشتغال زایی خارج کند و نه اینگونه باشد که فرار مالیاتی یا فساد مالیاتی بتواند حق جامعه را تضییع کند؛ بنابراین یک حالت تعادلی می‌خواهد. باید همه شهروندان در حد و حدود خودشان، حقوقشان حفظ شود.

 

همان طور که کانون وکلاء، کانون سردفتران، نظام پزشکی و کانون کارشناسان اتحادیه اصناف، نمایندگی گروه خود را می‌کنند تولید کنندگان هم چه از طریق اتاق بازرگانی و چه از طریق اصناف و چه از طریق نمایندگانی که به هر حال وجود دارند و به آن‌ها رای داده شده و به مجلس رفته اند، نیاز‌ها و دغدغه‌های خود را به آن‌ها منتقل کنند. این ظرافت باید هنگامی باشد که در مرحله اول، اعتماد و حسن نیت بین حاکمان و شهروندان به وجود بیاید. متاسفانه یأس از حاکمیت به جایی رسیده که مردم امیدی ندارند با حسن نیت با نمایندگان مجلس، قوه مجریه و نهاد ریاست جمهوری تعامل کنند و خواسته‌های خود را بگویند و انتظار داشته باشند حرفشان ترتیب اثر داده شود. نمونه بارز آن هم مسئله انتخابات اخیر بود که دیدیم مشارکت به حد بسیار پایینی نزول کرد.

امین: البته بر مالیات تأثیر بسیار زیادی خواهد گذاشت. برای اینکه باید شفافیت مالیاتی، اقتصادی و مالیه عمومی کاملاً مشخص باشد. پولی‌هایی که انتقال داده می‌شود کاملاً شفاف خواهد بود. وصل شدن به سیستم بانکی و مالی جهانی قطعا در توسعه منصفانه مالیاتی مؤثر خواهد بود اما چون من نگاه تطبیقی دارم باید بگویم یکی از بدترین کشور‌هایی که در جهان وجود دارد که از این مسائل استفاده سودجویانه می کند کشور سوئیس است. تمام کسانی که از گذشته می‌خواستند فرار مالیاتی داشته باشند و پول خود را به گونه‌ای پنهان کنند که دولت متبوع خودشان از آن اطلاع نداشته باشد و مالیات ندهند، در بانک‌های سوئیس قرار می‌دادند. حتی تا همین ماه‌های اخیر، فرانسه یک لیست بلندی از مؤدیان مالیاتی داخل کشور فرانسه که مقیم فرانسه هستند استخراج کرد که پول هایشان را در بانک‌های سوئیس قرار داده اند. منافع زیادی هم از آن حاصل می‌کنند، ولی به هیچ وجه پولی به کشور متبوع خودشان که فرانسه باشد، نمی‌دهند.

 

 

 

امین: اخیراً توانسته اند این کار را کنند. البته همیشه نه به طور قانونی. برای اینکه آن‌ها می‌گویند بانک‌ها حق ندارند این را افشا کنند؛ بنابراین در مورد فرانسه یک تبعه فرانسه که برای یکی از بانک‌ها ـ احتمالا  یو بی اس یا کردیت سوئیس ـ کار می‌کرده این لیست را افشا کرده است. حالا دولت فرانسه این لیست را آورده است که بر اثر همین، دادگاه‌های اتحادیه اروپا مکرر بانک‌های سوئیس را به این دلایل محکوم کرده اند و جریمه‌های سنگینی بر آن‌ها وارد کرده اند. منظور من این است که این منحصر به کشور‌های نفت خیز مثل ایران نیست. کشورهای اروپایی هم آنچنان متعهد نیستند، برای اینکه بشر نوعا خودخواه است و بنابراین کسانی که مدیران بانک‌های بزرگ بین المللی در سوئیس هستند نگاه نمی‌کنند که منافع ملت فرانسه یا منافع ملت بحرین در چیست؟ آن‌ها منافع خودشان به عنوان یک نظام حقوقی  برای افزایش سود آوری را در نظر می‌گیرند؛ بنابراین این اصطکاک منافع در آنجا هم وجود دارد.

 

من فکر می‌کنم در مجموع، ما بسیار منتفع خواهیم شد از اینکه به سیستم بانکی جهانی وصل شویم، چون دیر یا زود هماهنگ نبودن با جهان ما را به مرحله‌ای می‌رساند که ضعیف‌تر بشویم. اگر ما قصد جذب سرمایه خارجی را داریم آن شرکت‌ها و مؤسساتی که بخواهند در ایران سرمایه گذاری کنند، احتیاج دارند که یک شفافیتی در منابع مالی کشوری که در آن سرمایه گذاری کرده اند وجود داشته باشد، وگرنه برای آن‌ها ریسک است. آن‌ها یک گروهی دارند که بررسی می‌کنند سرمایه شان در جا‌های مختلف چقدر ریسک پذیر است. خب در مرحله اول سرمایه شان را به جا‌هایی می‌برند که ریسک کمتری داشته باشد؛ بنابراین اگر وضع مالیاتی خود و نظام مالی خود را با دنیا هماهنگ نکنیم و به شبکه جهانی متصل نشویم از این امکان محروم خواهیم بود و این چیزی است که با افت قیمت و تولید نفت، روز به روز وضع مان از جهت مقایسه با نظامات مالی  و اقتصادی جهان رو به نزول خواهد رفت

امین: صداقت و شفافیت و رعایت عدالت مالیاتی. عدالت مالیاتی موجب خواهد شد مؤدیان وظفیه خود بدانند به دولت، مالیاتی را که قانون تعیین می‌کند، بپردازند. شفافیت موجب می‌شود که مالیات به جای خودش اخذ و به جای خودش صرف شود.