هر قدر انتخابات بیشتری برگزار شود مسئله کلان و ملی، پررنگ‌تر و نگاه قومی کمتر می‌شود. افغانستان هنوز جامعه سنتی است، ولی به تدریج درحال طی کردن روند‌های مدرن دموکراتیک است. طیف جوان و تحصیل کرده افغانستانی به سمت دموکراتیک کردن جامعه حرکت می‌کنند لذا می‌بینیم که بر خلاف حکومت‌های گذشته که پشتون‌ها در راس بودند و به نوعی زعامت حکومت‌ها را داشتند، فردی مثل عبدالله عبدالله فارس زبان، از قوم تاجیک رای قابل توجهی از مردم افغانستان می‌گیرد. حتی می‌توان گفت عبدالله عبدالله در سال ۹۳ رئیس جمهور واقعی افغانستان بود؛ منتها بنا به مصلحت‌هایی چنین اتفاقی نیفتاد.
دیدارنیوز ـ اسفندیار عبداللهی: کشور افغانستان وارد یک انتخابات دیگر می‌شود. ۱۸نفر به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری از طریق کمیسیون مستقل انتخابات، تایید صلاحیت شده اند و از ۶ مرداد ماه به مدت ۶۰ روز، رسما تبلیغات انتخاباتی این افراد که تعدادی از آن‌ها مستقل و اکثرا نمایندگان احزاب مختلف هستند، آغاز شده است. با وجودی که ساختار‌های سیاسی مدرن و با رویکرد کاملا دموکراتیک برای افغانستان تعریف شده است و تقریبا تلاش می‌شود ارکان نو پای دموکراسی از جمله استقلال قوا، رسانه‌های آزاد، انتخابات و جامعه مدنی شکل و حالتی واقعی و عملی به خود بگیرد
اما گویا افغانستان هنوز زیرساخت‌ها و آمادگی کامل را برای این مفاهیم مدرن ندارد زیرا این کشور از تنوع قومی زیادی برخوردار است و معمولا نگاه قومی و تعصاب متصل به آن بر وجه سیاسی و ملی آن می‌چربد، به همین دلیل به طور کلی انتخابات؛ بخصوص در حوزه ریاست جمهوری، همیشه منشأ اختلاف بوده است.
چهار قوم پشتون (افغان)، تاجیک، هزاره و ازبک به ترتیب بیشترین جمعیت را در این کشور دارند که از نظر سیاسی و جنبه ملی همیشه قوم تاجیک در کنار پشتون زبان‌ها مدیریت کلان کشور را به عهده داشته اند. تا قبل از اینکه انتخابات با سازوکار کاملا دموکراتیک در افغانستان حاکم شود، قوم تاجیک به دلیل دارا بودن تجربه حکومت داری در طول تاریخ و برخورداری از زبان و ادبیاتی کهن و ریشه دار معمولا در رئوس تصمیم گیری این کشور بودند و حتی در دوره محمد ظاهر شاه که اصالتا پشتون بود به دلیل گرایش شاه به زبان فارسی و ریشه داشتن فرهنگ افغانستان در فرهنگ و ادبیات فارسی، با رژیمی فارسی زبان و مدیریتی بر پایه این فرهنگ مواجه بودیم.
رقابت اشرف غنی با عبدالله و دیگران!
آخرین حکومت غیر دموکراتیک افغانستان، طالبان بود که خاستگاه نظری و حکومتی آن‌ها احکام اسلام بر مبنای برداشت اهل تسنن بود که در سال ۲۰۰۱ توسط نیرو‌های بین المللی به رهبری آمریکا ساقط شد. هرچند از همه اقوام افغانستان در حکومت طالبان حضور داشتند ولی به طور طبیعی و تاریخی، پشتون زبان‌ها هم گرایش بیشتری به وجوه اجتماعی و سیاسی حکومت مذهبی دارند و هم در دولت طالبان، مدیریت اصلی را داشتند. بیش از ۵۰ درصد نفوس افغانستان را قوم پشتون (افغان) تشکیل می‌دهد، به همین دلیل پس از سقوط طالبان، حامد کرزای ابتدا رئیس دولت موقت و در سال ۲۰۰۴ رئیس جمهور افغانستان شد. از سال ۲۰۰۱ تاکنون قوه مجریه افغانستان در دست پشتون زبان‌ها بوده است.
«محمداشرف غنی» پشتون زبان در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۸۸ افغانستان در رتبه چهارم و در انتخابات سال ۱۳۹۳ با ۳۷٫۶ درصد آراء در رتبه دوم قرار گرفت و با عبدالله عبدالله فارسی زبان در دور دوم این انتخابات به رقابت پرداخت و در دور دوم توانست ۵۶٫۴۴٪ آراء مردم افغانستان را به خود اختصاص دهد، با این حال اعتراض عبدالله عبدالله به نتیجه انتخابات باعث شد که همه آراء مأخوذه مورد بازشماری مجدد قرار گیرد و سرانجام با امضای توافقنامه تشکیل دولت وحدت ملی میان دو نامزد، اشرف غنی احمد زی به عنوان رئیس‌جمهور جمهوری اسلامی افغانستان و عبدالله عبدالله به عنوان رئیس اجراییه تعیین شدند.
تا کنون این دو نفر که تحت توافق سال ۱۳۹۳ به یک تقسیم کار در قوه مجریه افغانستان رسیده بودند با هم کار کرده اند. عبدالله عبدالله و محمد اشرف غنی در انتخابات امسال نیز رقیب هستند و به نظر می‌رسد مجددا رقابت اصلی بین این دو نفر باشد. محمداشرف غنی، عبدالله عبدالله، گلبدین حکمتیار، محمد حنیف اتمر، رحمت الله نبیل، احمد ولی مسعود، فرامرز تمنا، عبدالطیف پدرام، نورالحق علومی، زلمی رسول، حکیم تورسن، سید نورالله جلیلی، عنایت الله حفیظ، محمد شهاب حکیمی، محمد ابراهیم الکوزی، شیدا محمد ابدالی، غلام فاروق نجرابی و نور رحمان لیوال، ۱۸ نامزد چهارمین دوره انتخابات ریاست جمهوری افغانستان هستند که برای رسیدن به ارگ تلاش می‌کنند.
نگرانی‌های امنیتی در میان مردم و نامزدها، موجب شده است تا مسئولان برگزاری انتخابات، آستین همت را بالا بزنند. وزارت داخله افغانستان طی روز‌های اخیر با صدور اطلاعیه‌هایی تاکید کرد که همه ملاحظات امنیتی را برای برگزاری یک انتخابات همراه با آرامش و امنیت، انجام داده است. این وزارتخانه همچنین یک خودرو زرهی در اختیار هر نامزد و دو معاون او قرار داده است تا طی ۶۰ روز آینده، دغدغه‌های امنیتی آنان را برطرف سازد.
بزرگترین و اصلی‌ترین مشکلی که بر سر راه حکومت افغانستان قرار دارد تفکر و نیرو‌های طالبان است. این نیروی مذهبی مسلح، مناطق زیادی در افغانستان را در تصرف دارد و هفته‌ای نیست که در گوشه ای از این کشور، بمب گزاری نکند. طالبان به حدی مانع بزرگی است که آمریکایی‌ها و دولت افغانستان سال ها است درصدد مذاکره با آن‌ها هستند. این مذاکرات در سال گذشته به طور رسمی تری در قطر شروع شد و تاکنون ادامه دارد.
موضوع مذاکرات صلح میان طالبان و نمایندگان ایالات متحده آمریکا که هفت دور آن در دوحه قطر برگزار شده است، بر چهارمین دوره انتخابات ریاست جمهوری افغانستان سایه انداخته است. تحت این شرایط است که افغانستان کارزار انتخاباتی دیگری را کلید زده است و به صندوق رای و دموکراسی امید دارد.
نوذر شفیعی نماینده مجلس در دوره نهم و کارشناس مسائل افغانستان در گفتگو با دیدارنیوز به آغاز فرایند انتخابات ریاست جمهوری در افغانستان پرداخت و گفت: معمولاً روند شکل گیری انتخابات در هر جایی، تابع امواجی است. در موج اول، تعداد زیادی از افراد شرکت می‌کنند، در موج دوم بسیاری از افرادی که در موج اول شرکت کرده‌اند به هر دلیلی متوجه می‌شوند که شانس ماندن و رای آوری در انتخابات را ندارد و در موج سوم است که رقابت در نهایت بین چند نفر و شاید دو نفر خواهد بود. این رقابت معمولاً بر اساس شکاف‌های سیاسی و اجتماعی به آن مرحله می‌رسد، یعنی تابع شرایط سیاسی جداگانه است و یا اینکه تابع بافت قومی جداگانه است. با وجود تحولات دموکراتیک در افغانستان، هنوز هم شکاف‌های اجتماعی در تعیین مناصب سیاسی از جمله ریاست جمهوری، نقش بسزایی دارد؛ لذا به طور طبیعی در این انتخابات هم که یک طرف آن قوم پشتون و گروه دیگر جریان تاجیک‌ها است روال گذشته حاکم است و این رقابت بین این دو قوم بزرگ افغانستان برقرار خواهد بود.
سخنگوی اسبق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی افزود: ورود دیگر اقوام به عرصه انتخابات و ائتلاف‌هایی که با هر یک از کاندیدا‌های مطرح و نهایی انجام می‌دهند در پیروزی رییس جمهور، مؤثر خواهد بود و معمولاً اقوامی چون هزاره‌ها و ازبک‌ها به گونه‌ای عمل می‌کنند که در نهایت سهمی در قدرت داشته باشند. به عنوان مثال یکی از معاونان پیشنهادی محمد اشرف غنی و عبدالله عبدالله می‌تواند هزاره باشد لذا ترکیب انتخابات به گونه ای خواهد شد که نمی‌توان از الان گفت هزاره‌ها به کدام سمت هستند. به نظرم مانند سابق، هزاره‌ها در هر دو گروه پشتون و تاجیک نمایندگانی خواهند داشت. آقایان خلیلی و محقق، نفوذ زیادی در بین هزاره ها دارند، آقای دانش نیز به همین صورت؛ بنابراین هزاره‌ها بسته به نوع تصمیم و انتخابی که انجام می‌دهند بخشی از قدرت خواهند بود.
این استاد روابط بین الملل در پاسخ به این پرسش که شانس گلبدین حکمتیار و حزب اسلامی او را در انتخابات پیش رو چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: حزب اسلامی (خالص) گلبدین حکمتیار تشکیلات خوب و موثری است ولی در عرصه سیاسی کلان افغانستان، آنچنان تاثیر گذاری ندارد که بتواند در شرایط فعلی، رای آوری داشته باشد. حکمتیار فقط می‌تواند از نواحی قندوز و بخشی از پشتون‌های جنوب افغانستان مقداری رای به دست آورد. حکمتیار در مقاطعی چون دوره مبارزه با شوروی، قدرتمند بود ولی اکنون قدرت و نفوذ اجتماعی گذشته را ندارد لذا حضور او در کنار سایر جریان‌های سیاسی، معنا و مفهوم پیدا می‌کند.
نماینده پیشین مردم در مجلس شورای اسلامی یادآور شد: من معادلات قومی و ائتلاف‌های اقوام باهم را در سرنوشت انتخابات افغانستان و پیروزی فرد نهایی مؤثر می‌دانم.
شفیعی در پاسخ به این پرسش که آیا دولت وحدت ملی در دوره بعدی، امکان حیات سیاسی دارد، گفت: معمولا اینگونه است که برای هر مسئله سیاسی، یک راه حلی پیدا می‌کنند. چون آقای عبدالله عبدالله در دور گذشته آرای خوبی کسب کرده بود و این آرا برای دست اندرکاران انتخابات و کشور‌های خارجی، محرز و مسلم بود و برای اینکه در افغانستان واگرایی سیاسی رخ ندهد و حجم طرفداران دکتر عبدالله عبدالله ناامید نشوند، سعی کردند یکی نهاد دیگری تحت عنوان دولت وحدت ملی شکل دهند که آقای عبدالله را در بخش اجرایی و ریاست اجرایی کار قرار دهند. این اقدام، به عنوان یک نهاد باقی مانده است و می‌تواند در آینده هم ادامه پیدا کند. به هر حال هرچقدر بتوانند در افغانستان نهادسازی کنند انگیزه‌ها و مشارکت قومی در عرصه سیاسی بیشتر می‌شود. در دوره چند ساله، این روند می‌تواند برای استفاده از ظرفیت همه گروه‌های قومی در نظر گرفته شود. هر قدر انتخابات بیشتری برگزار شود مسئله کلان و ملی، پررنگ‌تر و نگاه قومی کمتر می‌شود. افغانستان هنوز جامعه سنتی است ولی به تدریج درحال طی کردن روند‌های مدرن دموکراتیک است. طیف جوان و تحصیل کرده افغانستانی به سمت دموکراتیک کردن جامعه حرکت می‌کنند لذا می‌بینیم که بر خلاف حکومت‌های گذشته که پشتون‌ها در راس بودند و به نوعی زعامت حکومت‌ها را داشتند، فردی مثل عبدالله عبدالله فارس زبان، از قوم تاجیک رای قابل توجهی از مردم افغانستان می‌گیرد. حتی می‌توان گفت عبدالله عبدالله در سال ۹۳ رئیس جمهور واقعی افغانستان بود؛ منتها بنا به مصلحت‌هایی چنین اتفاقی نیفتاد.
وی ادامه داد: دموکراتیزه شدن افغانستان می‌تواند بعد ملی آن را پررنگ کند. به نظرم با تکرار انتخابات و توجه به ابزار‌های دموکراسی، به مرور ابعاد فنی، سیاسی و ملی، جایگزین مسائل و دغدغه‌های قومی می‌شود.
کارشناس مسائل افغانستان در پاسخ به این پرسش که آینده مواجهه دولت افغانستان با طالبان را چگونه ارزیابی می‌کنید، اظهار کرد: این یک چالش جدی در افغانستان است. طالبان معتقدند که قبل از انتخابات و قبل از توافق، یک دولت موقت در افغانستان شکل گیرد که این گروه هم بتواند به عنوان یک جریان سیاسی در انتخابات شرکت کند، ولی دولت این نظر را نمی‌پذیرد و معتقد است که انتخابات باید سر وقت برگزار شود و هر وقت مذاکرات به نتیجه رسید، طالبان می‌تواند در انتخابات بعدی و فرایند‌های سیاسی شرکت کند. بر همین اساس، نظر دولت افغانستان در حال اجرایی شدن است و انتخابات در موعد مقرر برگزار می‌شود. در هر حال طالبان می‌تواند در پروسه انتخابات و روند سیاسی افغانستان، مانع ایجاد کند و حتی بعد از توافق هم می‌تواند زیر آن بزند، زیرا گروهی ایدئولوژیک است و پایبندی سازمانی و تعهد حاکمیتی ندارند. به نظر می‌رسد طالبان چالش‌هایی را در این مسیر ایجاد خواهد کرد و بعید است که در این مدت زمان باقیمانده تا انتخابات، توافقی بین دولت افغانستان و طالبان صورت گیرد و اگر در مدت باقی مانده توافقی داشته باشند انتخابات جاری می‌تواند بخشی از آن توافق باشد. بدین شکل که در این روند مشارکت کنند و به کاندیدای مشخصی تمایل نشان دهند.