سیدعباس عراقچی در برنامه گفت‌وگوی خبری شبکه دو سیما مدعی شد «بیش از ۲۳ هزار دانشجوی افغانستانی در دانشگاه‌های ایران تحصیل می‌کنند. این آموزش‌ها هزینه دارد که برآورد می‌شود هر دانشجو سالانه ۱۵ هزار یورو هزینه دارد». مطلب پیش‌رو صحت و سقم این گفته را مورد بررسی و نقد قرار می‌دهد.
دیدارنیوزـ مسلم تهوری: سیدعباس عراقچی، معاون وزیر امورخارجه در طی چند روز گذشته، خواسته یا ناخواسته پای ثابت رسانه‌ها شده است. حتما شنیده‌اید که می‌گویند «گنه کرد در بلخ آهنگری/ به شوشتر زدند گردن مسگری» حال و روز این روز‌های عراقچی است. وی در قامت یک دیپلمات وقتی اعلام کرد پرسپولیسی است شاید باورش نمی‌شد مربی تازه‌کار آبی‌های پایتخت در حالتی برافروخته و عصبانی، بعد از آنکه فوتبال ایران را کثیف خواند، وی را عامل نتایج ضعیف تیمش معرفی کند و این موضوع، آنچنان ادامه دار شود تا جاییکه روز دوشنبه ۲۳ اردیبهشت روزنامه پیروزی ـ ارگان هواداری تیم پرسپولیس ـ در حمایت از وی، صفحه اولش را به آقای دیپلمات اختصاص دهد.
اما معاون وزیر امورخارجه در تمام ماجرا‌های این چند روز، این‌طور مبرای از تقصیر نبوده است. تنها چند روز قبل یعنی شامگاه چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ وی در برنامه گفت‌وگوی خبری شبکه دو سیما مطالبی را مطرح کرد که علامت سؤال‌های بزرگی ایجاد نمود. عراقچی عنوان کرد: «مهاجران افغان هزینه بسیاری بر دوش دولت و حاکمیت ایران بار کرده‌اند.» بند بند گفته‌های عراقچی در این‌باره جای بحث و بررسی دارد، اما نقدا به یک جمله اشاره کرده و در حد امکان، صحت و سقم آن را بررسی می کنیم.
وی در قسمتی از سخنانش گفته است: «بیش از ۲۳ هزار دانشجوی افغانستانی در دانشگاه‌های ایران تحصیل می‌کنند. این آموزش‌ها هزینه دارد که برآورد می‌شود هر دانشجو سالانه ۱۵ هزار یورو هزینه دارد».
بنابر این قول، باید مشخص شود اولا چه تعداد دانشجوی افغان در دانشگاه‌های ایران مشغول به تحصیل هستند. ثانیا چه میزان هزینه بر نظام تحمیل می‌کنند. بهترین منبع برای دستیابی به تعداد دانشجویان افغانستانی آمار‌های منتشر شده از سوی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی است.
بر اساس آخرین اطلاعات منتشر شده در این موسسه، مطابق داده‌های جدول شماره ۸ فصل دوم کتاب آمار آموزش عالی در سال تحصیلی ۹۶-۹۵، جمعیت دانشجویان افغانستانی در این سال تحصیلی ۱۳۶۵۱ نفر بوده است. از این تعداد به تفکیک ۷۷۸ دانشجو در مقطع کاردانی، ۱۰۳۷۰ دانشجو در مقطع کارشناسی، ۲۲۴۳ دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد، ۲۳۸ دانشجو در مقطع دکتری حرفه‌ای و ۲۲ دانشجو در مقطع دکتری تخصصی (PhD) مشغول تحصیل بوده‌اند.
همان‌طور که اشاره شد آمار مذکور مربوط به سال ۹۵ ـ ۹۶ است و تاکنون آمار سال ۹۶ و۹۷ اعلام نشده است. البته مجتبی صدیقی رئیس سازمان امور دانشجویان وزارت علوم در گفت‌وگویی که دی‌ماه ۱۳۹۶ انجام داد، اعلام کرد جمعیت دانشجویان افغانستانی در ایران به ۱۷ هزار نفر رسیده است. هر چند این عدد نیز حدود ۶ هزار دانشجو با آمار ارائه شده از سوی عراقچی اختلاف دارد منتهی به احتمال فراوان تعداد دانشجویان افغانی از سال ۹۶ تاکنون رو به افزایش بوده و به رقمی که معاون وزیر امورخارجه اعلام کرده است نزدیک شده باشد؛ لذا به نظر می‌رسد آمار ۲۳ هزار نفری که اعلام کرده به واقعیت نزدیک است.
هزینه تحصیل دانشجویان افغانی در ایران
مهم‌ترین قسمت سخنی که از عباس عراقچی نقل شد هزینه‌ای است که این دانشجویان متوجه دولت کرده‌اند. بار دیگر به جمله عراقچی دقت کنید. وی مدعی است: «.. این آموزش‌ها هزینه دارد که برآورد می‌شود هر دانشجو سالانه ۱۵ هزار یورو هزینه دارد»؛ سوال اساسی این است: آیا تحصیل در دانشگاه‌های ایران برای دانشجویان افغانستانی رایگان است تا دولت مجبور شود سالانه این مقدار هزینه هر دانشجوی افغانی کند؟ علی‌رغم ادعای عراقچی قوانین مدون و رویه حاکم، خلاف گفته‌های جناب معاون است؛ لذا باید به این سؤال پاسخ منفی داد. بر اساس بند و تبصره هفت آئین‌نامه پذیرش دانشجویان خارجی، متقاضیان باید «برای تامین هزینه زندگی و پرداخت شهریه سالانه دانشگاهی» گواهی تمکن مالی ارائه کنند. در تبصره هشتم، دانشجویان بورسیه مستثنا شده‌اند.
در قانون دیگری هم که در سال ۱۳۸۸ با عنوان «ماده واحده ایجاد شرایط تسهیل زمینه‌های ادامه تحصیل دانش‌آموزان و دانشجویان افغانی و عراقی مقیم ایران» به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده اگرچه دولت موظف به تامین بودجه تحصیل دانش‌آموزان افغانستانی و عراقی در مدارس شده، اما اشاره‌ای به موضوع شهریه دانشجویان نشده و صرفا به این بسنده شده که وزاتخانه‌های علوم و بهداشت، زمینه حضور اتباع افغانستانی و عراقی (دارای اقامت) را در دانشگاه‌ها فراهم کنند.
در همین حال برخی رسانه‌ها در ایران گزارش‌هایی را درباره مشکلات دانشجویان افغانستانی منتشر کرده‌اند. در یکی از گزارش‌ها که در روزنامه ایران و خبرگزاری ایسنا منتشر شده، از مدیرکل امور دانشجویان غیرایرانی سازمان امور دانشجویان وزارت علوم نقل شده که «دانشجویان خارجی که در دانشگاه‌های کشور تحصیل می‌کنند، تنها در صورت کسب رتبه‌های تک رقمی و دورقمی در آزمون‌های سازمان سنجش از سوی وزارت علوم بورسیه می‌شوند»؛ بنابراین مشخص است که دانشجویان افغانستانی برای تحصیل در دانشگاه‌های ایران شهریه می‌پردازند، مگر آنکه بورسیه شده باشند. به عبارت دیگر بر اساس قوانین و رویه‌های موجود، اکثر دانشجویان افغانستانی ـ مگر تعداد معدودی ـ برای تحصیل در دانشگاه‌های ایران شهریه می‌پردازند. قاعدتا این شهریه برای تامین هزینه تحصیل این افراد پرداخت می‌شود.
محمد قمی نماینده مردم پاکدشت و عضو کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری در گفت‌وگو با دیدارنیوز عنوان کرد: «دانشجویان خارجی از جمله دانشجویان افغانی باید هزینه تحصیل در دوره دانشجویی را پرداخت کنند». علیرضا سلیمی نماینده محلات و دلیجان نیز در گفت‌وگو با دیدارنیوز ضمن تأیید سخنان قمی معتقد است عراقچی به اشتباه چنین مطلبی را بیان کرده است و از دانشجویان خارجی، هزینه تحصیل دریافت می‌شود.
بنابر آنچه گفته شد مشخص نیست منظور عباس عراقچی از هزینه «۱۵ هزار یورویی» چیست، اما آنچه مسلم است چنانچه ابتدای سخن وی که مدعی شده «بیش از ۲۳ هزار دانشجوی افغانستانی در دانشگاه‌های ایران تحصیل می‌کنند» پذیرفته شود به هیچ روی نمی‌توان قسمت دوم ادعای او مبنی بر هزینه ۱۵ هزار یورویی را پذیرفت. جالب است بدانیم از آنجا که تحصیل اتباع بیگانه در دانشگاه‌های داخلی برای نظام سودآوری ارزی دارد طبق گفته مجتبی صدیقی تا پایان برنامه ششم توسعه، باید ۷۵ هزار دانشجوی خارجی جذب شود، این رقم در سال ۹۶ در مجموع ۲۶ هزار نفر بوده است.
سخن آخر
قرار نیست هر خبط و خطایی که از سوی یک فرد عادی و یا حتی یک مسئول صورت گرفت منجر به گردن زدن وی شود؛ چه در بلخ باشد و چه در شوشتر؛ منتهی وجدان‌های بیدار جامعه از یک مقام مسئول انتظار دارند بیش از پیش دقت کند و بنا بر مصالحی، سخنی خلاف واقع تحویل جامعه داخلی و بین‌المللی ندهند.