حمید بعیدی‌نژاد سفیر ایران در انگلیس توییتی را منتشر ساخت که با واکنش‌های بسیاری روبه‌رو شد. وی مدعی شده که در فهرست کشورهایی که در حفظ ارزش پول ملی در برابر دلار با بیشترین مشکلات مواجه شدند ایران با وجود فشارها و تحریم اقتصادی، عملکرد بهتری از کشورهایی چون ترکیه، برزیل، روسیه، آفریقای جنوبی و سوئد داشته است.
«در فهرست کشورهایی که در حفظ ارزش پول ملی در برابر دلار با بیشترین مشکلات روبه‌رو بوده‌اند، ایران با وجود فشارها و تحریم اقتصادی، عملکرد بهتری از ونزوئلا، آرژانتین، ترکیه، پاکستان، برزیل، روسیه، سریلانکا، قزاقستان، آفریقای جنوبی و سوئد داشته است.»
توییت سفیر ایران در لندن با واکنش‌های بسیاری مواجه شد. او در ادامه، این توضیح را اضافه کرد: «می‌گویند موسسه تخصصی اشتباه کرده، چون مبنای محاسبه را دلار ۴۲۰۰ تومان قرار داده. قطعا این‌طور نیست. چون همه می‌دانند که در ایران، نرخ آزاد دلار مثلا ۱۱ هزار تومان است، ولی همزمان اختصاص دلار ۴۲۰۰ تومانی برای کالا‌های اساسی هم هست؛ لذا مبنای محاسبه لحاظ نمودن تمامی فاکتور‌های موجود است».
حمید بعیدی‌نژاد همچنین در پاسخ به واکنش علیرضا صلواتی ـ کارشناس مسائل اقتصادی ـ که نوشته بود:«در هیچ نحوه محاسبه‌ای، دلار ۴۲۰۰ تومانی نه واقعیست و نه مفید» مدعی شد: «در یک ارزیابی دقیق، حتما مبنا قرار دادن یک نرخ ارز، علمی نخواهد بود بلکه باید نرخ میانگینی از سبد نرخ‌های مختلف ارز با توجه به ارزش نسبی هر یک از نرخ‌ها در سبد مصرف ارزی مبنا قرار گیرد.»
قیمت دلار در بازار رسمی ایران
۱۴ درصد، حاصل تقسیم عدد نرخ رسمی ارز در زمستان امسال و پارسال است. بر اساس آمار سایت بانک مرکزی ایران، متوسط قیمت رسمی ارز در دی‌ماه ۱۳۹۶، حدود ۳۶۸۰ تومان بوده و از تابستان پارسال قیمت رسمی روی ۴۲۰۰ تومان ثابت باقی مانده است.
حاصل تقسیم این دو عدد نشان می‌دهد قیمت ارز رسمی طی یک سال گذشته ۱۴ درصد افزایش پیدا کرده است.
اما مشکل آنجا است که نه دلار ۴۲۰۰ تومانی تنها ارز رایج در ایران است و نه تمام معاملات رسمی با این نرخ انجام می‌شود.
قیمت دلار در بازار غیررسمی
بر اساس آمار‌های بانک مرکزی، متوسط نرخ ارز آزاد در آذرماه ۹۶، ۴۳۰۶ تومان بوده است.
بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی بانک مرکزی با عنوان متوسط قیمت خرید و فروش ارز در ماه منتهی به دوم بهمن ۱۳۹۷ برابر ۱۰۹۴۰ تومان بوده است. بر این اساس میزان افزایش قیمت دلار در فاصله آذر ۹۶ تا آذر ۹۷، بیش از ۲/۵ برابر بوده است.
سهم دلار ۴۲۰۰ تومانی از کل معاملات ارزی ایران چقدر است؟
بر اساس گزارش گمرک ایران، حجم کل واردات قانونی در ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۷، حدود ۳۲/۶ میلیارد دلار بوده است. در عین حال، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «ارزیابی نتایج اختصاص ارز با نرخ ترجیحی» نشان می‌دهد که طی این مدت ۱۱/۱ میلیارد دلار از واردات ۹ ماهه به کالا‌های اساسی اختصاص دارد، کالا‌هایی که با اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد شده است. در واقع یک سوم واردات رسمی کشور با دلار دولتی ۴۲۰۰ تومانی وارد شده و بقیه با نرخ‌های دیگر وارد شده است. با این حساب سهم کالا‌های اساسی فقط یک سوم کل واردات کشور است.
اما کل ارز مورد نیاز کشور محدود به واردات قانونی نیست. به جز واردکنندگان رسمی، دلار در ایران، متقاضیان دیگری هم دارد که ناگزیر باید از بازار آزاد و غیررسمی، دلار مورد نیاز خود را تامین کنند.
اما کل نیاز ارزی کشور چقدر است؟ اطلاعات دقیق و معتبری در این‌باره وجود ندارد، اما گفته شده نیاز ارزی کشور در طول یک سال ۷۰ میلیارد دلار است. اگر این عدد را مبنا قرار دهیم نیاز ارزی ۹ ماه حدود ۵۲ میلیارد دلار است که ۳۲ میلیارد آن صرف واردات قانونی شده و بقیه به واردات غیرقانونی یا امور دیگر اختصاص یافته است.
با این حساب تقریبا می‌توان گفت که سهم واردات کالا‌های اساسی که با دلار ۴۲۰۰ تومان انجام می‌شود، حدود یک پنجم نیاز‌های ارزی کشور است. ۴۰ درصد، سهم واردات قانونی کالا‌های غیر اساسی است و ۴۰ درصد باقی مانده هم برای واردات غیر رسمی، مسافرت‌های خارجی یا پس‌انداز ارزی افراد، از بازار آزاد تهیه می‌شود.
ارزش میانگین وزنی دلار دولتی و غیردولتی چقدر تغییر کرده است؟
تحقیقات نشان می‌دهد طی یک سال گذشته، نرخ دلار رسمی با وزن ۲۰ درصد از معاملات ارزی، حدود ۱۴ درصد است. از آن سو، قیمت دلار آزاد، با وزن ۸۰ درصدی طی یک سال، بیش از ۲/۵ برابر افزایش پیدا کرده است.
با این حساب حتی اگر میانگین وزنی را مبنای محاسبه قرار دهیم به این نتیجه می‌رسیم که قیمت برابری دلار در ایران در فاصله دی ۱۳۹۶ تا دی ۱۳۹۷ بیش از ۱۲۲ درصد است. با در نظر گرفتن این عدد در رده‌بندی The Spectator Index، ایران نه یازدهمین، بلکه بعد از ونزوئلا دومین کشوری است که بیشترین سقوط ارزش پول ملی را در طول یک سال تجربه کرده است.
کلام پایانی
سفیر ایران در بریتانیا ضمن بازنشر مطلبی مدعی شده ایران با ۱۴ درصد سقوط ارزش پول، عملکرد بهتری از ونزوئلا، آرژانتین، ترکیه، پاکستان، برزیل، روسیه، سریلانکا، قزاقستان، آفریقای جنوبی و سوئد داشته است.
مبنای این صحبت و سخن نسنجیده، نرخ رسمی دلار ۴۲۰۰ تومانی است که در بهترین حالت ۲۰ درصد مبادلات ارزی را در ایران پوشش می‌دهد.
بعیدی‌نژاد در توضیحی که بر گفته خود نوشته تاکید کرده: «در یک ارزیابی دقیق، حتما مبنا قرار دادن یک نرخ ارز، علمی نخواهد بود بلکه باید نرخ میانگینی از سبد نرخ‌های مختلف ارز با توجه به ارزش نسبی هر یک از نرخ‌ها در سبد مصرف ارزی مبنا قرار گیرد».
این توضیح برای اثبات نادرستی ادعای گوینده کافی است، چرا که ۱۴ درصد رشد، تنها نشان دهنده افزایش یک نرخ ارز با دایره تاثیر محدود است، در حالی که قیمت‌ها در بازار تهران بیش از ۲/۵ برابر به نسبت پارسال زیاد شده است. محاسبات نشان می‌دهد که حتی اگر میانگین وزنی نرخ ارز را هم در نظر بگیریم، طی یک سال گذشته قیمت دلار در ایران بیش از ۲/۲ برابر افزایش یافته و در جدول رده‌بندی سقوط ارزش پول ملی، ایران نه یازدهم، بلکه بعد از ونزوئلا در مقام دوم قرار دارد.
حمید بعیدی‌نژاد که واکنش‌ها را نسبت به توییت خود مشاهده کرد، نسبت به عکس‌العمل مردم موضع گرفت و معتقد است برخی از اینکه ایران علی‌رغم تحریم‌ها از کشورهای زیادی که آنها هم با مشکل مواجهند وضع نسبی بهتری دارد عصبانی شده‌اند.
بعیدی‌نژاد و دیگران باید بدانند دوره‌ای که مردم گوش و چشم بسته هر چه به خوردشان می‌دادند را می پذیرفتند، مدت‌ها است که سپری شده است. آنها با دسترسی به اطلاعات، به راحتی قادرند داده‌ها را تحلیل کنند و به سهولت به صحت و سقم گفته‌ها پی ببرند. سفیر اگر می بیند مردم نسبت به توییت وی موضع می‌گیرند و به قول او عصبانی می‌شوند معطوف به گفته‌های نسنجیده بعضی از مسئولین است که به جای مدیریت شرایط فعلی، شعور مردم را به شوخی می‌گیرند و وضعیت ارزش پولی را از کشورهایی چون سوئد مناسب‌تر قلمداد می‌کنند.
در نهایت باید اذعان داشت با توجه به آنچه که بیان شد این گفته سفیر که «ایران در یک سال گذشته در حفظ ارزش پول ملی عملکرد بهتری نسبت به ونزوئلا، آرژانتین، ترکیه، پاکستان، برزیل، روسیه، سریلانکا، قزاقستان، آفریقای جنوبی و سوئد داشته است» به‌طور قطع و یقین نادرست است.