سردار ابویی: اگر با قبل از انقلاب مقایسه کنیم توفیق داشته‌ایم اما آنچه به خاستگاه جمهوری اسلامی مربوط است ما نه در مبارزه و نه در اعتیاد موفق نبودیم.
دیدارنیوز ـ بحث‌های زیست محیطی، هسته‌ای، اقتصادی، بیکاری و سرانجام بحث مواد مخدر و قاچاق. مهم‌ترین بحث‌های جامعه امروز ایران است. معضل اعتیاد و قاچاق مواد مخدر مسئله بسیاری از افراد و خانواده‌ها است. کمتر فردی را می‌توان یافت که در خانواده خود و یا بستگانش فردی مبتلا به این معضل نباشد. جمهوری اسلامی در چهار دهه از حیات خود هزینه‌های بسیاری داد اما هر چه بیشتر تلاش کرد کمتر به نتیجه رسید. اینکه چه عامل و یا عواملی باعث عدم توفیق نظام در این حوزه شده است موضوع مهمی است که پیرامون آن با دو تن از افرادی که سابق بر این دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر بوده‌اند و از جمله صاحب‌نظران این حوزه به شمار می‌روند به گفت‌وگو نشستیم. قسمت اول این میزگرد را پیش‌روی‌تان قرار می‌دهیم.
ـ ضمن تشکر و خیر مقدم از دکتر هاشمی به عنوان مقدمه و ورود به بحث تقاضا می‌کنم مختصرا برآیندی کلی از سیاست‌های نظام جمهوری اسلامی در حوزه مواد مخدر را بیان کنند.
دکتر علی هاشمی: با سلام و درود به ارواح طیبه شهیدان به‌ویژه شهدای مبارزه با مواد مخدر، پدیده مواد مخدر پدیده جهانی است. چهار صنعت بزرگ پول‌ساز دنیا عبارت است از اسلحه، مواد مخدر، نفت و توریسم. منتهی فرق بزرگی است بین پول‌هایی که از مواد مخدر به حاصل می‌شود و پول‌هایی که از آن سه صنعت دیگر به دست می‌آید. بالای ۹۰ درصد پول‌های مواد مخدر پول‌های کثیف و غیر قانونی است که از دل آن ده‌ها جرم دیگر به‌وجود می‌آید. مواد مخدر هم در داخل و هم در سطح جهانی نگران کننده و دارای اهمیت است. نگرانیم که مبادا روزی انفجار اتمی رخ دهد، اما مواد مخدر هر روز دارد در دنیا منفجر می‌شود. طبق آمار ۲۴۸ میلیون مصرف کننده رسمی در دنیا داریم حداقل ۱۰ میلیون تو شبکه قاچاق و توزیع فعال هستند. این آمار وحشتناکی است که جهان را با خودش درگیر کرده است. افغانستان اول انقلاب ۲۱۰ تن تولید داشته الان به صورت غیر رسمی بالای ۱۰ هزار تن و به‌صورت رسمی ۶۵۰۰ تن تولید دارد. در مجموع بخواهیم حساب کنیم افغانستان تا سال گذشته ۱۲۶ هزار تن تولید تریاک خالص داشت. ما نزدیک ده و نیم درصد را کشف کردیم؛ البته ۳۸ تا ۴۰ درصد این کشفیات ترانزیت بوده که ما برای جامعه جهانی داریم هزینه می‌کنیم.
از سال ۱۳۴۷ به این طرف رژیم قبل در مقابله با عرضه، یک استراتژی رسمی داشته که همان برخورد با قاچاقچی‌ها است. در یک دهه چیزی نزدیک ۱۱۲ تن کشفیات داشته و چیزی حدود ۱۱۶ هزار نفر را دستگیر کرده‌اند. اما این آمار خوشبختانه یا متأسفانه عملکرد سه ـ. چهار ماهه جمهوری اسلامی است. رژیم گذشته با تولید، عرضه را مهار می‌کرد و مدیریت مصرف را از قاچاقچی می‌گرفت و ایران جزو ۷ـ۸ کشوری بوده که مجوز کشت خشخاش را گرفته بود. استراتژی نانوشته رژیم پهلوی ترانزیت مواد مخدر بود و با مافیای جهانی همدست بود و خود رژیم با ۳۵ هزار هکتار کشت خشخاش به صورت کوپنی تریاک را توزیع می‌کرد. تقریبا آماری که در سال ۵۶ داریم دو میلیون و چهارصد تا دو میلیون و پانصد هزار نفر معتاد داشتیم. اولین آمار مربوط به سال ۱۳۳۲ است که حدود یک میلیون و چهارصد تا پانصد هزار نفر معتاد داشته‌ایم. این مختصری از وضع گذشته ایران بود.
بعد از انقلاب چند مرحله داریم: دوره جنگ، دولت سازندگی، دولت اصلاحات، دولت احمدی‌نژاد و دولت روحانی. تا شهریور ۵۹ توزیع کوپن تریاک و سیاست کشت را داشته‌ایم. شورای انقلاب شهریور ۵۹ مصوب می‌کند کشت ۳۵ هزار هکتار به سرعت تمام نابود شود. آن موقع افغانستان حدود ۲۷۰ تن تولید داشت. این کار به دست ما و به نظر من با هدایت مافیای مواد مخدر انجام شد تا بازار را از دست ما بگیرند. معتقدم این کار اگر ۱۰ تا ۱۵ درصد ضرر داشت بقیه‌اش فایده بود. مافیای داخلی و خارجی دست به دست هم دادند و تدبیر امور را از دست ما درآوردند. خدمت مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی گفتم که تصمیم شورای انقلاب نتیجه‌اش این شد که می‌بینیم و ایشان با سکوت‌شان تأیید کردند.
در زمان جنگ، چون اولویت اول جنگ بود نمی‌توانستیم خیلی برای مبارزه با مواد مخدر هزینه بکنیم. هر چند نگاه کلان و استراتژیک امام راحل چیز دیگری بود. ایشان فرمودند: نجات معتاد نجات یک فرد نیست، نجات جامعه و حتی نجات اسلام است. آخر جنگ امام سران سه قوه را می‌خواهند و می‌فرمایند اولویت اول کشور حل معضل مواد مخدر باشد. سران سه قوه هم بعد از آن جلسه‌ای می‌گذارند و قانونی که وجود داشته را اصلاح می‌کنند و تصمیم کلیدی هم می‌گیرند با این نگاه که مواد مخدر منتج از عوامل مختلفی از قبیل سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، امنیتی، اقتصادی، بین‌المللی و ... است. ستادی تشکیل می‌شود به ریاست قوه مجریه به نام ستاد مبارزه با مواد مخدر که با این معضل مقابله بشود و قرار می‌شود که در عرض ۳ تا ۴ سال مشکل مواد مخدر حل شود که عمر این ستاد الان نزدیک به ۳۰ سال شده است.
ستاد که در دوره جنگ شکل گرفته بود در دوره سازندگی به‌طور جدی فعال شد و ۱۲ عضو اصلی دستگاه‌ها را شامل شد. برای اولین بار ۲ـ۳ نهاد مدنی بزرگ تشکیل شد و آخر امر در آن دوره ۳۷۰ سازمان غیردولتی در این کار آمده بودند. همچنین از دوره سازندگی تعامل بین‌المللی آغاز شد. گسترش تفاهمات بین‌المللی در این دوره انجام شد. در حقیقت دیپلماسی مواد مخدر را راه انداختیم.
البته در این دوره هم نگاه مجرمانه متأسفانه وجود داشت یعنی معتاد‌ها را دستگیر می‌کردند و به زندان می‌فرستادند. نهایتا در این دوره ۸۰ درصد به عرضه و ۲۰ درصد به تقاضا توجه می‌شد، یعنی کفه ترازو به سمت عرضه سنگین بود.
در دوره اصلاحات چند اتفاق افتاد. مهم‌ترین اتفاق اولویت دادن در بعد نظری به تقاضا به جای عرضه بود. در این دوره بحث مجدد کشت خشخاش شروع شد. خیلی از مراجع و سازمان‌ها و مردم در این‌باره حرف داشتند ولی در نهایت به اینجا رسیدیم که با بالاترین رأی به کشت خشخاش در مجمع تشخیص مصلحت نظام رأی دادند. این اتفاق بسیار بزرگی بود. ما می‌خواستیم با تولید خشخاش خودکفا بشویم و داروهای نگهدارنده و درمان کننده را بسازیم.
دو اتفاق منفی هم در دولت احمدی‌نژاد افتاد. یکی آنکه مدیریت ستاد زیر نظر فرمانده نیروی انتظامی قرار گرفت و پس از آن زیر نظر وزارت کشور رفت. این خلاف بیّن بود و متأسفانه در دوره روحانی نیز این خلاف انجام شد. کار دومی هم در دولت نهم اتفاق افتاد و تمام اقدامات را تخریب کرد. ۵ جلد برنامه جامع مدیریت ملی اعتیاد را نوشته بودیم و تصویب شده بود و آماده اجرا بودیم، ولی متأسفانه ابتر ماند. در آنجا آمار معتادان خردادماه ۱۳۸۳ رسما در آمده بود که ۳ میلیون و ۷۶۲ هزار مصرف کننده داشتیم یعنی ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر مصرف کننده رسمی بودند و بقیه به صورت تفننی مصرف می‌کردند.
ـ در اخبار آمده بود شیوع‌شناسی در سال 90 هم انجام شده بود.
دکتر هاشمی: بله در آن سال هم آمار در آمده بود. توسط دکتر یاوری بالای ۴ میلیون درآمده بود اما رسما دبیر کل وقت که وزیر کشور بودند تأکید کرده بودند که باید آمار بایگانی شود و رئیس‌جمهور وقت اجازه پخش این آمار را نداده بودند. من سه ماه در دوره احمدی‌نژاد مسئول بودم و در وسط اجلاس دو روزه بین‌المللی که در تهران داشتیم، عزل شدم. روز‌های آخر از آمار خبر داشتم. اول سال ۸۵ دوستان ستاد نقل کردند رئیس‌جمهور گفته آمار چقدر است؟ وقتی آمار را گفتیم ایشان آمار را قبول نکردند و گفتند ۴۰۰ هزار نفر بیشتر نیست. بعد چانه زدیم آمار را به ۷۰۰ هزار نفر رساندیم و رئیس‌جمهور گفتند همین را اعلام کنید و زیر بار نرفتند و بعد خود رئیس‌جمهور ۸۰۰ هزار نفر اعلام کردند. آمار بسیار بی‌ربط بود. در این مقطع در مجمع تشخیص مصلحت کار بزرگی انجام شد یعنی نهایی شدن تصویب سیاست‌های کلی و اصلاح قانون توسط مجمع انجام شد.
اتفاق بزرگ و منفی دولت احمدی‌نژاد راجع به کشت شقایق است. با تمام زحمتی که کشیده شد و جزو قانون شد اما این امر اجرا نشد چون مواد مخدر صنعتی هجوم آورده بود و ما می‌دانستیم اما نگذاشتند شقایق کشت شود. وقتی بنده از این مسئولیت می‌رفتم معتادان به مواد مخدر صنعتی 7هزار نفر بودند با قیمت کیلویی ۱۷۰ میلیون و زمانی که آن‌ها می‌رفتند و دولت را به روحانی تحویل می‌دادند ۳۳۵ هزار مصرف کننده شیشه و با قیمت ۹ میلیون تومان تحویل دادند.
ـ سردار! لطفا شما هم ارزیابی کلی خودتان از سیاست‌های نظام در 40 سال گذشته را بیان کنید.
سردار مهدی ابویی: ابتدائا لازم است عرض سلام و ارادت بکنیم به تمام شهدا و امام شهدا. در مقدمه باید به این نکته تأکید کنم که موضوع مواد مخدر و اعتیاد مهم‌ترین معضل نظام اسلامی است و در صدر معضلات اجتماعی ما قرار دارد. از بُعد امنیتی بعد از جنگ تحمیلی مهم‌ترین تهدید امنیتی برای نظام موضوع مواد مخدر بوده و هست. در مورد اعتیاد و مواد مخدر باید به یک درک ملی برسیم اینکه ما چرا به اهداف‌مان نرسیدیم به خاطر این است که به این درک و باور ملی در این‌باره نرسیدیم.
ـ این باور تنها در میان مردم شکل نگرفته یا شامل حال مسئولین نیز می‌شود؟
سردار ابویی: وقتی می‌گوییم ملی یعنی هم مردم و هم مسئولین. نگاه دشمنان جمهوری اسلامی به پدیده مواد مخدر از ابتدا تا الان نگاه براندازی است. یعنی تهی کردن نظام از درون. دشمنان ما برای اینکه نظام را از درون تهی کنند از اهرم مواد مخدر به شدت استفاده کردند و می‌کنند.
چون موضوع بحث ارزیابی از سیاست‌ها است باید این ارزیابی را در چند حوزه تقسیم کنیم. یکی در تنظیم سیاست‌ها؛ دوم تنظیم قوانین و مقررات؛ سوم اقدام به اجرا در حوزه کنترل و پیشگیری است؛ همچنین اقدام و عمل در حوزه مبارزه با قاچاق مواد مخدر.
سیاست‌های نظام در حوزه قاچاق و اعتیاد سیاست‌های خوبی بوده است و نظام خوب عمل کرده است. سیاست‌ها منطبق با اسلام و قانون اساسی بوده است. سیاست‌ها همچنین عقلی بوده و منطبق با شرایط جهانی و منطقه بوده است. البته این نشأت گرفته از دیدگاه امام است. امام اواخر سال 58 فرمودند شما به این سادگی نگاه نکنید که در مملکت ما عده‌ای مشغول تولید تریاک شده‌اند و عده‌ای آن را پخش می‌کنند و آن توطئه دشمنان اسلام است که بر این ملت تحمیل کردند. من معتقدم این کار توطئه انگلیس است. از اواخر صفویه تا پهلوی انگلیس با تریاک ما را در بدترین حالت نگه داشت.
ـ معتقدید نظام در تنظیم سیاست‌ها خوب عمل کرد. نمونه‌های آن را به صورت عینی می‌توانید بیان کنید؟
سردار ابویی: یکی صحبت امام است که منطبق با واقعیت‌های جهان و منطقه است. امام یک جمله هم در مورد اعتیاد دارند می‌فرمایند: نجات یک معتاد نجات یک فرد نیست، نجات یک جامعه است. این بهترین سیاست و نگاه است. این مبنای نگاه جمهوری اسلامی است. معتاد را باید نجات داد و نگاه جمهوری اسلامی این است.
ـ در طول 40 سال زمانی اعتیاد را جرم‌انگاری و زمانی دیگر جرم زدایی کردیم. شما اکنون معتقدید باید به چشم بیمار به معتاد نگاه کرد؟
سردار ابویی: سیاست‌ها خوب تبیین شده است اما اینکه در عمل چه کرده‌ایم بحث دیگری است. سخنان امام تکلیف مسئولین را روشن کرد. شورای انقلاب قوانینی را تصویب می‌کرد که مهم‌ترین موضوعات روز جامعه است. قانون شورای انقلاب منطبق با آن سیاست است. در تنظیم سیاست اشکال ما این است که تأخیر داریم. ما باید در دهه اول انقلاب بر اساس مبانی امام سیاست‌های کلان نظام را می‌نوشتیم، کاری که در نیمه اول دهه 80 انجام شد. این کار را باید حداقل بعد از جنگ انجام می‌دادیم، همان زمانی که امام بعد از جنگ فرمود حالا دیگه بروید سراغ این داستان.
در حوزه قوانین، قوانین ما در مبارزه خوب بودند چه قانون شورای انقلاب و چه قانون مجمع تشخیص مصلحت قانون خوبی بود اما در حوزه اعتیاد با اشکال و ضعف مواجه بودیم. قوانین در مبارزه با خود قاچاق خوب بوده اما در حوزه اعتیاد خوب نبوده است.
اواخر دهه ۸۰ قرار شد که دیگر معتاد را مجرم ندانیم. ارزیابی ما در حوزه اعتیاد این است که اصلا موفق نبودیم. در مبارزه مجموعا موفق بودیم اگر مقایسه با قبل از انقلاب بکنیم. آمار رژیم پهلوی در سال ۵۵ این است که ۴۰ هزار هکتار زمین زیر کشت خشخاش بود و ۱۰ هزار هکتار به طور غیررسمی زیر کشت خشخاش بود. این ۱۰ هزار هکتار در کنترل دولت نبود. ما قبل از انقلاب مجوز کشت خشخاش از سازمان ملل داشتیم برای تأمین دارو. الان ۵ کشور مجوز دارند که یکی از آن‌ها ترکیه است. رژیم پهلوی از این مجوز سوءاستفاده می‌کرد. مبدأ تولید قاچاق ایران بود. جنوب غرب آسیا معروف به هلال طلایی بود اما ۸۰ درصد مواد را ایران تأمین می‌کرد. واقعا قبل از انقلاب ما افغانستان آن روز‌ها بودیم. ما بعد از حدود ۲۰۰ سال یعنی از زمان ناصرالدین شاه خشخاش را کشت می‌کردیم. انگلیسی‌ها آن را وارد ایران کردند.
ـ تریاک زمان صفویه از کجا تأمین می‌شد.
سردار ابویی: در آن زمان از انگلیس می‌خریدیم. خشخاش در هند شرقی تولید می‌شد و ما از آنجا وارد می‌کردیم. دولت قاجار هزینه وارد کردن تریاک را نداشت و خودمان شروع به تولید کردیم. در همان سال‌های اول انقلاب و همزمان با جنگ، کشت خشخاش را حذف کردیم و این محصول کار خوب آقای خلخالی بود و سخت‌گیری خلخالی در حوزه اعتیاد هم جواب داد. وقتی می‌گفتند خلخالی می‌آید بافورها را از بین می‌بردند. دو ونیم میلیون نفر در سال ۵۵ اعلام کردند که معتاد داریم آن هم با جمعیت ۳۶ میلیونی آن سال‌ها، اما الان با جمعیت ۸۰ میلیون نفری نهایتا سه و نیم میلیون معتاد داریم. امسال اعلام کردند بین سن ۱۵ تا ۶۰ سال ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر معتاد داریم، ولی آمار واقعی این است که حداقل سه و نیم میلیون نفر معتاد دائمی و یک و نیم میلیون نفر معتاد تفننی داریم. به عبارت دیگر حدود ۵ میلیون نفر درگیر بحث اعتیاد هستند. اگر با قبل از انقلاب مقایسه کنیم توفیق داشته‌ایم اما آنچه به خاستگاه جمهوری اسلامی مربوط است ما نه در مبارزه و نه در اعتیاد موفق نبودیم.
ادامه دارد