فاضلاب تهران در جنوب این شهر واقع شده و به همین دلیل چنین احتمالی وجود ندارد. همه فاضلاب تهران در نهایت به جنوب تهران می‌رود و وزش باد از سمت جنوب به شمال نیست و برعکس است.
دیدارنیوز ـ بوی نامطبوعی که در روزهای گذشته در بخش اعظم شهر تهران استشمام شد به یک معمای پیچیده تبدیل شده است. به همین دلیل نیز گمانه‌زنی‌های مختلفی در این زمینه به وجود آمده است. برخی عنوان می‌کنند منشأ بو فاضلاب میدان انقلاب یا مترو ملت بوده که زیاد عقلایی به نظر نمی‌رسد و به همین دلیل نمی‌توان به این فرضیه‌ها اتکا کرد. این در حالی است که خبری دیگر در این زمینه مطرح شد که منشأ بو در عمق منفی۲۱ متری ساختمان فروریخته پلاسکو بوده که با فشاری قوی به هوا متصاعد شده و پس از۴۵ دقیقه فروکش کرده است. ادعایی که مورد تأیید سازمان محیط زیست قرار نگرفته و این سازمان این ادعا را منطقی ندانسته است. نهادهای امنیتی و اجرایی از روز وقوع این اتفاق به دنبال منشأ این بو هستند و کار حتی به جلسه ستاد بحران نیز کشیده شده است. با این وجود هنوز هیچ اطلاع دقیقی از ماهیت و منشأ این بو به دست نیامده و هیچ مقام رسمی در این زمینه با افکار عمومی سخن نگفته است. به همین دلیل و برای بررسی این موضوع آرمان با پروفسور پرویز کردوانی چهره برجسته علمی کشور و پدر علم جغرافیای ایران گفت وگو کرده است. پروفسور کردوانی در این زمینه معتقد است: «منشأ این بو در دوردست و احتمالا از سمت کرج بوده است. اگر این منشأ بو در نزدیکی تهران بود قطعا تا به این اندازه فراگیر نمی‌شد و بخش اعظم شهر تهران را در بر نمی‌گرفت. به همین دلیل مسئولان باید مسیر غرب به شرق تهران را بررسی کنند که چرا چنین بویی در سطح شهر تهران استشمام شده است. اگر بو در نزدیکی تهران قرار داشت بخش اعظم شهر را در بر نمی‌گرفت و تنها در یک منطقه محدود متوقف می‌شد. نکته دیگر اینکه این اتفاق در شب رخ داده و به دلیل اینکه در دوردست رخ داده در روز به تهران رسیده و سطح شهر را در برگرفته است». در ادامه متن گفت‌وگوی «آرمان» با پروفسور کردوانی را از نظر می‌گذرانید.
انتشار بوی نامطبوع و فراگیر در تهران باعث گمانه‌زنی‌های زیای در این زمینه شده است. به نظر شما منشأ این بوی نامطبوع چه بوده است؟
بو به دلیل اینکه فراگیر بوده و بخش اعظمی از شهر تهران را آلوده کرده قطعا از طرف غرب تهران بوده و احتمالا از یک کارخانه بزرگ آغاز شده که تا به این اندازه گسترش پیدا کرده است. در برخی خبرها آمده که این بو ممکن است از فاضلاب باشد که چنین چیزی امکان ندارد و عقلایی نیست. به نظر می‌رسد این بود ناشی از کارخانه‌ای در غرب تهران بوده که به وسیله باد که از غرب به شرق در حال وزیدن است به سمت تهران آورده شده است. به همین دلیل نیز مسئولان باید به دنبال منشأ بو در غرب تهران باشند.
از نظر طبیعی چطور ممکن است بو در بخش اعظمی از شهر استشمام شود؟
منشأ این بو در دوردست و احتمالا از سمت کرج بوده است. اگر این منشأ بو در نزدیکی تهران بود، قطعا تا به این اندازه فراگیر نمی‌شد و بخش اعظم شهر تهران را در بر نمی‌گرفت. به همین دلیل مسئولان باید مسیر غرب به شرق تهران را بررسی کنند که چرا چنین بویی در سطح شهر تهران استشمام شده است. اگر بو در نزدیکی تهران قرار داشت بخش اعظم شهر را دربر نمی‌گرفت و تنها در یک منطقه محدود متوقف می‌شد. نکته دیگر اینکه به احتمال زیاد این اتفاق در شب و در دوردست رخ داده و در روز به تهران رسیده و سطح شهر را دربرگرفته است.
آیا در گذشته موارد مشابهی از این مسأله در شهرهای دیگر جهان و حتی ایران مشاهده شده است؟
خیر؛ به این شکل که در تهران وجود داشته تاکنون در هیچ کجا مشاهده نشده است. البته احتمال تعمدی بودن این مسأله نیز وجود دارد. برخی مقامات در این زمینه با بنده تماس می‌گیرند که آیا احتمال اینکه کشورهایی مانند آمریکا بتوانند در اکوسیستم ایران تأثیر منفی بگذارند وجود دارد یا خیر؟ به نظر می‌رسد در این زمینه چنین اتفاقی رخ نداده و این مسأله ریشه داخلی دارد و باید پاسخ آن را در محیط پیرامون خود پیدا کرد. حتی برخی از مقامات از بنده سوال می‌کردند که آیا احتمال اینکه زلزله توسط آمریکا در ایران اتفاق بیفته وجود دارد که بنده پاسخ منفی می‌دادم و عنوان می‌کردم زلزله ریشه در محیط طبیعی ایران و مناطق زلزله زده دارد و نمی‌تواند عامل بیرونی در آن دخالت داشته باشد. در مورد اخیر و انتشار بوی نامطبوع استدلال بنده این است که به دلیل اینکه مسیر وزش باد در تهران از غرب به شرق است، باید در غرب تهران دنبال منشأ بوی منتشر شده بود. در کشورهای صنعتی دلیل اصلی آلودگی هوا کارخانه‌ها و مراکز صنعتی هستند این در حالی است که در ایران دلیل اصلی شهرهای آلوده خودروهایی هستند که در درون شهر تردد می‌کنند. منشأ این بو قطعا در دوردست و در شعاع چهل یا پنجاه کیلومتری غرب تهران بوده که موفق شده به بخش اعظم شهر سرایت کند. احتمال دیگری که این بو توانسته بخش اعظمی از شهر را درگیر خود کند، این است که فرض کنیم منشأ آن از سمت شمال به سمت جنوب تهران در حال حرکت بوده است. در این شرایط بو می‌توانسته بخش اعظم شهر را درگیر کند.
تاکنون فاضلاب میدان انقلاب، متروی ملت و فاضلاب ساختمان پلاسکو به‌عنوان منشأ بو مطرح شده است. آیا منشأ بوی فراگیر منتشر شده، می‌توانسته چنین مکان‌هایی باشد؟
خیر؛ به هیچ وجه چنین امکانی ندارد که منشأ بو از چنین مکان‌هایی باشد. اگر منشأ بو از چنین مکان‌هایی بود تنها به بخش محدودی از شهر خلاصه می‌شد و بخش اعظم شهر تهران را دربر نمی‌گرفت. از سوی دیگر اگر چنین اتفاقی رخ می‌داد باید بوی نامطبوع به سمت جنوب حرکت می‌کرد نه اینکه در بخش اعظمی از شهر گسترش پیدا کند. حدس بنده این ست که منشأ این بو یا کارخانه‌ای در غرب تهران بوده یا اینکه چیزی در حال حرکت از شمال غرب تهران به سمت جنوب غرب تهران بوده و این بو از وی متصاعد می‌شده و به دلیل وزش باد از سمت غرب به شرق در بخش‌های وسیعی از شهر گسترش پیدا کرده است. به همین دلیل مسئولان باید تحقیقات خود را از غرب تهران و حتی از کرج آغاز کنند و از مردم سوال کنند که چه بویی و از کجا استشمام می‌کرده‌اند. اگر این اتفاق رخ بدهد احتمال اینکه منشأ واقعی بو مشخص شود وجود خواهد داشت. البته احتمال خرابکاری نیز وجود دارد. با این وجود این فرضیه باید دنبال شود و سپس به نتیجه قطعی برسد. در شرایط کنونی و بدون تحقیقات لازم نمی‌توان به صورت قطعی اظهار نظر کرد. یکی از احتمالات منطقه غرب تهران، بزرگراه آزادگان است که از شمال به جنوب امتداد دارد. تصور اینکه در شب، ماشین یا ماشین‌هایی در بزرگراه آزادگان از شمال به جنوب در حال حرکت و منشأ این بو بوده‌اند، وجود دارد.
تهران از نظر طبیعی دارای چه ویژگی‌هایی است که این اتفاق در این شهر رخ داده است؟
تهران شهر حساس و دارای موقعیت استراتژیک است. به همین دلیل اگر قرار باشد خرابکاری صورت بگیرد تهران یکی از کانون‌های اصلی خواهد بود. در شرایط کنونی که کشور با کم‌آبی مواجه شده و اغلب آب‌های اطراف تهران به دلیل حساسیت و اهمیت موضوع به تهران منتقل می‌شود. به هر حال تهران پایتخت کشور است و از اهمیت بالایی برای مدیریت کشور برخوردار است و البته پس از تهران دیگر کلانشهر‌های کشور نیز اهمیت بالایی دارند.
به چه میزان احتمال این مسأله وجود دارد که منشأ این بو در شبکه فاضلاب تهران باشد؟
فاضلاب تهران در جنوب این شهر واقع شده و به همین دلیل چنین احتمالی وجود ندارد. همه فاضلاب تهران در نهایت به جنوب تهران می‌رود و وزش باد از سمت جنوب به شمال نیست و برعکس است. جهت وزش باد معمولا صبح‌ها از کوهستان به دشت است و در شب‌ها از سمت دشت به کوهستان است. به همین دلیل نیز آلودگی هوا ممکن است از شهرری از کوه بی‌بی شهربانو دور بزند و به سمت شمیرانات حرکت کند. البته این اتفاق درشرایط کنونی که در فصل زمستان قرار داریم به سختی رخ می‌دهد. دلیل آن نیز این است که زمین سرد و سخت است و به همین دلیل گردش هوا به راحتی جریان پیدا نمی‌کند. در تمام طول سال منشأ گرما در تهران زمین است و هنگامی که خورشید به زمین می‌تابد انعکاس پیدا می‌کند و مردم احساس گرما می‌کنند. با این وجود در اواخر پاییز ممکن است هوای معکوس در تهران جریان پیدا کند. دلیل این مسأله نیز این است که زمین سردتر است و هوای آلوده نمی‌تواند به سمت بالا حرکت کند. در تابستان آلودگی هوا به خوبی در سطح شهر مشهود است، اما در فصل سرما آلودگی هوا در دماغ شهروندان است. این وضعیت مانند چتری است که آن را برعکس کرده‌اند. در چنین شرایطی تنها باد و باران می‌تواند سبب جابه‌جایی معمولی هوا شود و باید توجه داشت که بارندگی در این فصل ممکن است هوا را اسیدی کند.
آیا نهادهای علمی باید به دنبال منشأ بوی نامطبوع تهران باشند؟
به نظر من در شرایط کنونی نهادهای امنیتی باید پیگیر این قضیه باشند. البته نهادهای علمی نیز باید در این زمینه به نهادهای امنیتی کمک کنند. به هر حال احتمال خرابکاری در اکوسیستم تهران وجود دارد. این نهادها باید همه احتمالات را در نظر بگیرند و با سرنخ‌هایی که به دست می‌آورند علت اصلی این بو را مشخص کنند. احتمال زیاد این بود به صورت متحرک در بزرگراه آزادگان در حال حرکت بوده و باد آن را به سمت تهران آورده است. از سوی دیگر نهادهای امنیتی باید به مناطقی مانند یافت‌آباد سر بزنند که آیا بو در این منطقه بیشتر بوده یا اینکه احتمال دارد که منشأ بو در منطقه بوده باشد یا خیر. نکته دیگر اینکه باید مشخص شود که بو در کدام سمت تهران بیشتر استشمام شده است. آیا بو در قسمت‌های جنوبی شهر بیشتر بوده یا در قسمت‌های شمالی؟ همه این مسائل باید مشخص شود و سپس نتیجه به افکار عمومی اعلام شود.
شبکه فاضلاب تهران دارای چه ویژگی‌هایی است؟ آیا شبکه فاضلاب تهران از استاندارد کافی برخوردار است یا اینکه دچار پوسیدگی و فرسودگی شده است؟
وضعیت فاضلاب در تهران به شکلی است که هنگامی که شیر آب در هر کجای تهران باز می‌شود به فاضلاب تبدیل می‌شود. در اکوسیستم تهران هیچ رودی وجود ندارد اما به اندازه سه رود فاضلاب تولید می‌کند. نکته دیگر اینکه دو نوع فاضلاب سطحی و زیرزمینی وجود دارد. فاضلاب سطحی همان است که در سطح شهر مشاهده نمی‌شود. با این وجود فاضلابی که زیرزمین است آلوده و البته خطرناک است. سه رود فاضلابی که در تهران جاری است نیز بسیار بزرگ است و اگر انسان در آن بیفتد در آن غرق خواهد شد. امسال نسبت به سال‌های گذشته بارندگی بیشتری در تهران رخ داده است. با این وجود نباید با این بارش‌ها دچار اشتباه شویم. شرایط در تهران به شکلی است هر چه بارش‌ها بیشتر شود آب شیرین ما کاهش پیدا می‌کند و در مقابل آب شور افزایش می‌یابد. فاضلاب‌های شهرها و به‌خصوص تهران انسان را دچار بیماری‌های بیولوژیک می‌کنند. فاضلاب تهران سلامت شهروندان را به بیماری‌هایی مانند وبا، حصبه و اسهال خونی تهدید می‌کند. از سوی دیگر آلودگی صنایع تهران بیشتر شیمیایی است و اثرات شیمیایی با خود به همراه می‌آورد. در شرایط کنونی در اغلب شهرهای کشور تلاش می‌شود از آب‌های زیرزمینی استفاده شود. این در حالی است که آب‌های زیرزمینی در حال نیتراتی و سرطان‌زا شدن هستند و به همین دلیل آلوده شده‌اند. امروز در همه خانه‌ها مواد شیمیایی زیادی مصرف می‌شود که نفوذ آن به خاک سبب آلوده شدن خاک می‌شود.
سه رود فاضلابی تهران در چه مناطقی وجود دارد؟
تهرانی که حتی یک رود نیز ندارد، به اندازه سه رود فاضلاب تولید می‌کند. این سه رود فاضلاب شامل سرخه حصار، فاضلاب مرکزی شهر که در منطقه جوانمرد قصاب جمع می‌شود و دیگری رودخانه کن است. نکته مهم این است که در منطقه‌ای که این رودهای فاضلاب جریان دارد سبزی کاشته می‌شود و در نتیجه سبزی‌ها با خاک و آب آلوده پرورش پیدا می‌کنند. برخی عنوان می‌کنند اغلب آب‌ها توسط کشاورزان مصرف می‌شود. در حالی که در واقعیت وضعیت به این شکل نیست و این مسأله متعلق به گذشته است. در گذشته کشاورزان آب بیشتری مصرف می‌کردند اما در شرایط کنونی مصرف آب در شهرها بیشتر از کشاورزی شده است. سدها محاسن زیادی از نظر طبیعی دارند. با این وجود سدها در کشور ما به خوبی مدیریت نمی‌شود. نکته دیگر اینکه به دلیل گرم شدن سطح زمین میزان بارش باران وضعیت بی‌نظمی پیدا کرده است. به عنوان مثال بارانی که باید در طول سال ببارد به یکباره در10 روز می‌بارد. این اتفاق در سال جاری رخ داده است. این بارش‌های بی‌نظم نیز سیلاب درست می‌کند و در نتیجه مزارع کشاورزان را خراب می‌کند. خطر دیگری که وضعیت آب را در کشور تهدید می‌کند سدها هستند که در کنار حفر چاه‌ها شرایط را برای آینده سخت‌تر می‌کنند. در سال‌های آینده اغلب سدها از گِل پُر می‌شود و شرایط سدها سخت‌تر خواهد شد. به عنوان مثال در شرایطی که مردم کرج و ورامین آب ندارند، آب این شهرها را به تهران داده‌اند و به همین دلیل این شهرها از آب زیرزمینی استفاده می‌کنند. در نتیجه باید سدها را مدیریت کرد و شرایطی را به وجود آورد که مردم هر شهر به اندازه کافی از آب سدها بهره‌مند شوند.
راهکار شما برای حل این مشکلات چیست؟
در این زمینه باید دو اقدام اساسی صورت بگیرد. نخست اینکه در کوهستان‌ها باید آبخیزداری صورت بگیرد و در دامنه کوه جوی‌هایی درست کنند که آب‌های سرازیر شده در مسیر این جوی‌ها حرکت کنند. این مسائل به وزارت کشاورزی ارتباط پیدا می‌کند. از سوی دیگر هر رودی باید دو سد داشته باشد که این مسأله از جمله وظایف وزارت نیرو است. یکی از این سدها باید در منطقه کوهستانی رودها زده شود تا اگر شدت باران در کوهستان زیاد بود و جوی‌های کنده شده در دامنه کوهستان نتوانست جلوی آب را بگیرد، این آب‌ها در نهایت در پشت سدها جمع شود. با این وجود اگر شدت آب زیاد بود اقدام دیگری باید صورت بگیرد که این اقدام مختص دشت‌هاست. این اقدام نیز باید قبل از وقوع سیلاب و بارندگی انجام شود و تمهیدات لازم از قبل اندیشیده شود. باید در مسیری که سیلاب‌ها حرکت می‌کند چاه و استخر زد تا آب جاری وارد زمین شده و به آب‌های زیرزمینی تبدیل شود. در چنین شرایطی هم خطر سیلاب‌ها از بین می‌رود و هم اینکه از آب استفاده صحیح و بهینه صورت گرفته است. بدون شک اگر این اقدامات انجام نشود سیلاب‌ها سبب خرابی‌های زیادی در مسیر خود خواهند شد.
منبع: آرمان/ احسان انصاری/۱۵ دی ۹۷