شهرنشینی یکی از دلایل اصلی تغییرات محیط زیستی در کره زمین است. ۵۰ درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی می‌کنند. به طور کلی شهرنشینی با ایجاد تغییرات در سطح انرژی و تعادل آب در تعاملات بین سطح زمین و جو در مقیاس فضایی و زمانی تاثیرات متفاوتی دارد.
دیدارنیوز ـ یک پدیده مهم جوی که در فضای کم و به ویژه در دره‌های کوهستانی یا محیط شهری شکل می‌گیرد، وارونگی هوا است. به صورت عادی درجه حرارت در اتمسفر با افزایش ارتفاع کاهش می‌یابد، به این معنی که هرچه بالاتر روید هوا سردتر است. این در حالی است که با وقوع پدیده وارونگی، با افزایش ارتفاع دما هم افزایش می‌باید. وارونگی دما زمانی رخ می‌دهد که مواد آلوده کننده زیادی در هوای شهری وجود داشته باشد. وارونگی هوا بر شدت آلودگی هوای شهری تاثیر می‌گذارد چرا که باعث تغییر و کاهش پویایی حرکت هوا می‌شود. گرمایش سطحی ناشی از وسایل نقلیه، آتش‌سوزی و فعالیت‌های صنعتی موجب شکل‌گیری وارونگی هوا می‌شود. علاوه بر این هیدروکربن‌ها و اکسیدهای نیتروژن موجود در آلودگی‌ها باعث ایجاد اوزون نامطبوع شده و تله‌ای برای نور خورشید می‌سازد. به گزارش ساینسیگ، وارونگی هوا باعث تشکیل مه دود در سطح شهر می‌شود. دامنه و شدت تاثیرگذاری وارونگی هوا که موقت یا طولانی مدت، ملی یا فراگیر باشد در سطح جهانی تاثیرگذار است.
میزان آلودگی هوا با شاخص کیفیت هوا اندازه‌گیری می‌شود. کره زمین سیستمی باز است که مواد می‌توانند وارد آن و از آن خارج شوند. این جریان در طول زمان می‌تواند تغییر کند و تحت تاثیر بسیاری از عوامل، اکوسیستم‌ها تغییر می‌کنند. تاثیر میزان آلودگی بر اکوسیستم‌ها نیز قابل ردیابی است. تحقیقات نشان داده است که آلودگی خودروها نسبت به نیروگاه‌ها تاثیر بیشتری بر پدیده وارونگی هوا می‌گذارد. وارونگی هوا به دلیل ایجاد هوای با کیفیت کم می‌تواند موجب نگرانی‌هایی برای سلامت انسان‌ها شود. لایه گرمتر به عنوان روپوش عمل می‌کند و آلاینده‌ها در نزدیکی سطح زمین به دام افتاده و شاخص کیفیت هوا را افزایش می‌دهد. به گزارش داپونت، وارونگی هوا می‌تواند همچنین موجب آثار دیگری مانند چند برابر کردن اصوات شود. اگر انفجار یا صدای بزرگی نزدیک سطح زمین ایجاد شود، موج صدا به سطح بالایی گرم می‌رسد و به زمین باز می‌گردد، مسیری طولانی‌تر از آنچه باید را می‌پیماید.
رد اعتبار برای خرید فیلتر اتوبوس‌ها
آلودگی هوا یکی از مشکلات شهرهای ایران است. دراینباره رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به تاثیر آلودگی‌های زیست‌محیطی بر ابتلا به انواع سرطان، سوخت را یکی از مهمترین عوامل آلودگی هوا دانست و گفت: وزیر نفت به صراحت اعلام می‌کند که نمی‌توانیم گازوئیل با استانداردهای مورد نظر محیط زیست تامین یا تولید کنیم و او با این گفته جامعه را در شرایط سختی قرار می‌دهد؛ چون این اظهارات وزیر نفت در حالی مطرح می‌شود که طبق قوانین استاندارد، گازوئیل نباید بیش از PPM ۵۰ گوگرد داشته باشد اما گازوئیل‌هایی که در کشور توزیع می‌شود گاهی بین ۱۰ هزار تا ۷۰ هزار PPM گوگرد دارند. عیسی کلانتری با تاکید بر ضرورت تامین سوخت استاندارد برای خودروهای دیزلی گفت: برای خرید و نصب فیلتر دوده روی وسایل نقلیه دیزلی چندین میلیون تومان هزینه می‌شود اما چون سوخت، نامناسب است این فیلتر در عرض ۲۴ ساعت از بین می‌رود و در شرایط حاضر گازوئیل توزیعی در مشهد و اصفهان غیراستاندارد است، بنابراین وقتی وزارت نفت نمی‌تواند گازوئیل استاندارد تولید کند اصلا نباید گازوئیل تولید کند. این در حالی است که دوم دی در شورای شهر تهران لایحه انتشار سه هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت برای توسعه حمل و نقل، مورد بررسی قرار گرفت و اعضای این شورا به « تخصیص اعتبار از این محل برای خرید فیلتر دوده» برای اتوبوس‌ها رأی منفی دادند و مخالفت کردند. لازم است بدانیم که از مجموع ذرات معلق تولیدی در شهری مثل تهران، ۲۳ درصد سهم کامیون‌ها، چهار درصد سهم مینی‌بوس‌ها، ۱۲ درصد سهم اتوبوس‌های شرکت واحد و ۱۸ درصد سهم سایر اتوبوس‌ها است، بنابراین با توجه به دیزلی بودن این ناوگان‌ها می‌توان نتیجه‌گیری کرد که «خودروهای دیزلی» عامل مهمی در آلایندگی شهر تهران هستند. معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست دراینباره گفت: از همه سیاست‌گذاران و مجریان در همه سطوح دعوت می‌کنیم که عطف به تجارب موفق جهانی، اسناد متعدد بالادستی و ضرورت توجه به حفظ سلامت مردم به ویژه در این ایام آلوده اقداماتی انجام دهند که در راستای سیاست‌ها، مصوبات و قوانین کشور باشد. به گزارش ایسنا، مسعود تجریشی افزود: بدیهی است اگر در اجرای این موارد خلاف قانونی صورت بگیرد، سازمان حفاظت محیط زیست بر اساس قانون «هوای پاک» الزام دارد که موارد را به قوه قضائیه ارجاع دهد.
ساختمان‌سازی سرعت باد را کاهش داد
آلودگی هوا هر ساله با فرارسیدن فصل سال افزایش می‌یابد و پدیده وارونگی هوا آن را به حداکثر می‌رساند، با اینکه بارها برای حل این مساله بحث و بررسی صورت گرفته است، اما هنوز موفق به جلوگیری از تکرار آن نشده اند. یک فعال محیط زیست به «آرمان»می‌گوید: الان اصفهان بدترین وضعیت را از نظر آلودگی هوا دارد بعد از آن به ترتیب اراک، مشهد، تهران، تبریز و روزهایی اهواز، شیراز، زابل و کرمانشاه آلوده هستند. محمد درویش با اشاره به اینکه ما فکر می‌کنیم برای بهبود آلودگی هوا باید کیفیت سوخت را بهبود دهیم، ادامه می‌دهد: ماجرا این است که برای حل بحران آلودگی هوا بر بهبود سوخت و کاربراتور خودرو و موتور سیکلت‌ها تمرکز کرده‌ایم در صورتی که در دیگر کشورها به این نتیجه رسیده اند که با بهبود کیفیت سوخت خودرو یا بهبود سوخت و ساز خودرو نمی‌توان مشکل آلودگی هوا را حل کرد و اگر می‌توانستند حل کنند الان در اتحادیه اروپا که استاندارد خودرو و سوخت‌ها یورو 6 است نباید انسان‌ها در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست دهند. این کنشگر محیط زیست با ارائه مثالی از بریتانیا ادامه می‌دهد: همان‌طور در سال 2018 در بریتانیا 50 هزار نفر در اثر آلودگی هوا کشته شده اند. مساله اینجاست که آنها هم به این نتیجه رسیدند که مردم باید از خودروی شخصی و وسیله موتوری کمتر استفاده کنند. ما هم اگر می‌خواهیم مشکل آلودگی هوای خود را حل کنیم باید به این مساله توجه کنیم و به سمت بهبود کیفیت وسایل حمل و نقل عمومی مانند اتوبوس، مینی‌بوس، ون و مترو حرکت کنیم و مسیرهای خاص برای دوچرخه‌سواری را در سطح شهر بسازیم به این ترتیب می‌توانیم مشکل آلودگی هوا، ترافیک و آلودگی صوتی و کم تحرکی را توامان حل کنیم. در تهران و دیگر شهرها بعد از سال‌ها تجربه آلودگی هوا، اقدامی که بتواند کیفیت زندگی مردم را بهبود دهد، به نتیجه نرسیده است. درویش با بیان اینکه بعد از وقوع پدیده وارونگی هوا اقدامی برای کوتاه کردن آن نمی‌توان انجام داد، توضیح می‌دهد: معماری شهرها باید به صورتی باشد که در مسیر کریدورهای غالب باد، برج‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه نسازیم. اشتباه فاحشی که در معماری تهران شکل گرفته است این است که در منطقه 22 که باد غرب به شرق تهران را داریم ساختمان‌سازی‌های بلند مرتبه‌ای داریم و خود این مساله باعث شده متوسط سرعت باد بسیار کاهش یابد. این در حالی است که ما انسان‌ها تنها جاندارانی نیستیم که در شهرها زندگی می‌کنیم، آلودگی هوا روی پوشش گیاهی و حیات سایر جانداران تاثیر مخربی دارد؛ درویش در اینباره می‌گوید: پرندگان آسیب‌پذیرتر از انسان‌ها و حیات وحش هستند. روزانه ده‌ها لاشه پرنده و حیوانات دیگر را شهرداری تهران جمع می‌کند که ناشی از آلودگی هوا و مسمومیت از زباله‌هایی که می‌خورند به وجود آمده است.
آلودگی هوا پدیده چند مجهولی است
تکرار آلودگی هوا در شرایطی رخ می‌دهد که به گفته نایب رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس در سنوات گذشته قانون هوای پاک در راستای کاهش آلودگی هوا و مسائلی از این دست به تصویب رسیده است. عبدالکریم حسین‌زاده در اینباره به «آرمان» می‌گوید: جلسات متعددی با سازمان محیط زیست، شهرداری تهران، وزارت راه و مجموعه دستگاه‌ها و ارگان‌های زیر مجموعه آلودگی هوا داشتیم. این پدیده تک مولفه نیست بلکه چند مجهولی و چند مولفه است که وزارت صنعت، معدن و تجارت باید روی این مساله کار کند چرا که امروزه بخش اعظمی از آلودگی ما ناشی از خودرو و اتومبیل‌ها است. شهرداری و حمل و نقل درون شهری تهران، بحث جدی تعداد سرنشین در تهران و افزایش حمل و نقل عمومی در شهرها و افزایش آن را بررسی کرده است. به گفته نایب رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس از راهکار‌های جلوگیری از تکرار پدیده وارونگی هوا بحث پیشگیری و پایان دادن به پروژه‌های بزرگ مقیاس و بهبود وضعیت مترو است. حسین‌زاده ادامه می‌دهد: نوسازی حمل و نقل تاکسی کلانشهرها و هیبریدی کردن هم راهکار دیگر است که به لحاظ شخصی گران قیمت به نظر می‌رسد اما از نظر شهری اگر وسایل را به سمت هیبریدی شدن ببریم باز هم به نفع ما خواهد بود که روی سلامت شهروندان تاثیرگذار خواهد بود.این در حالی است که تحقیقات نشان داده اند خودروهای هیبریدی هرچند در سطح شهر آلودگی ایجاد نمی‌کند، خود باعث آلودگی بیشتر برای محیط زیست خواهند بود. چراکه منبع سوخت خودروهای هیبریدی از اهمیت بالایی برخوردار است. منبع سوخت خودوهای هیبریدی می‌تواند از منابع تجدیدپذیر یا تجدیدناپذیر مانند زغال سنگ یا سوخت‌های فسیلی دیگر باشد. در ایران درصد کمی از تولید برق با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند باد، خورشید و... به‌دست می‌آید. از سوی دیگر باتری‌های لیتیومی خودروهای برقی خود منبع آلودگی محیط زیست هستند چراکه در زمان استخراج آسیب جدی به محیط زیست وارد می‌کنند.
هدر رفتن زمان مردم در ترافیک
حسین‌زاده دلیل به نتیجه نردسیدن اقدامات مجلس را نبود چشم‌انداز کوتاه مدت برای اجرای برنامه‌ها اعلام می‌کند و ادامه می‌دهد: به منظور ایجاد زمینه‌های سرمایه گذاری اگر چشم‌انداز عملکرد داشته باشیم و برای خود افقی تعریف کنیم مانند افق پنج ساله‌ای که برخی کشورها برای خود تعریف کرده اند، تا درصد پیشرفت فیزیکی در کاهش آلودگی هوا را بررسی کنند می‌توان امید داشت که به اهداف خود برسیم، اما اگر ما برنامه میان مدت پنج ساله نداشته باشیم موضوع حل کردن مساله محیط زیست کلانشهرها به عقب خواهد افتاد. این نماینده مجلس با اشاره به اینکه کارکرد و فعالیت‌ها برای فرهنگسازی سازمان‌ها باید مشخص شود، می‌گوید: سازمان‌های نظارتی باید بر کار دیگر سازمان‌ها نظارت کنند تا بتوان به نتیجه مطلوب رسید. اگر بتوانیم به این صورت پیش برویم موفق خواهیم بود و گرنه کارها در کلام باقی خواهدماند. حسین‌زاده با تاکید بر اینکه این مساله نیازمند مدیریت استراتژیک است که باید اهداف در آن مشخص باشد و هر ساله رصد شود، توضیح می‌دهد: در حالی که ما الان باز خورد منفی داریم و تعداد اتومبیل را افزایش می‌دهیم،اتوبان‌ها را گشاد و ترافیک شهری را بیشتر می‌کنیم. بزرگترین فرصت هستی مردم که زمان است را از آنها می‌گیریم. مردم به این سمت می‌روند که بتوانند در کمترین زمان ممکن به فضای کار و فعالیت خود برسند اما به بدترین شکل می‌رسند. امروز در شهرها سه کارکرد اصلی کار، فعالیت و زندگی دارد و مردم بالاترین هزینه را برای دسترسی به اینها می‌دهند که همان زمان است. این زمان با هیچ بهایی قابل برگشت نیست را از دست می‌دهند؛ به این مساله بیماری‌ها، زندگی ناسالم و ضایع شدن حقوق شهروندی را اضافه کنید.
منبع: آرمان/آیدین پورخامنه/۹ دی ۹۷