"مسعود پزشکیان، یک چهره اصلاح‌طلب، خواستار روابط گرم‌تر با غرب با هدف پایان دادن به تحریم‌ها است. اما قدرت او به شدت محدود است."
دیدارنیوز: این مطلب را با ترجمه اختصاصی دیدار بخوانید با این توضیح که لزوما مطالب درج شده در این مقاله مورد تایید دیدار نیست و تنها جهت اطلاع خوانندگان منتشر شده است.
نویسنده: لارا جِیکس، خبرنگار سیاسی نیویورک تایمز در دفتر واشنگتن
مترجم: حمید رضا بابایی
با انتخاب مسعود پزشکیان به عنوان رئیس جمهوری ایران، این کشور احتمالا شاهد کنار گذاشته شدن رویکرد مطلق‌گرایی در سیاست خارجی باشد و حتی شاید فرصتی برای گشایش‌های جدید دیپلماتیک فراهم شود. این را مقامات سابق و کنونی و همچنین کارشناسان آمریکایی می‌گویند.
پزشکیان، جراح قلب، نماینده مجلس و وزیر بهداشت سابق ایران، تجریه مستقیم چندانی در سیاست خارجی ندارد. اما وعده داده است برای پیش بردن دستور کار مدنظر خود در سیاست خارجی، از دیپلمات‌های نخبه و باتجربه استفاده خواهد کرد، این سخنان امید به گرم‌تر شدن روابط ایران را با غرب، افزایش داده است.
دنیس راس، دستیار ویژه باراک اوباما رئیس جمهور سابق آمریکا و مذاکره کننده پُرسابقه آمریکا امور خاورمیانه، می‌گوید، آقای پزشکیان "در قبال مسایل داخلی و بین‌الملل، بیشتر نماینده رویکرد عمل‌گرایی است تا تقابل گرایانه. "
با این حال راس می‌گوید پزشکیان در عرصه بین‌الملل قدرتی بسیار محدود خواهد داشت.
اغلب اختیارات رئیس جمهور محدود به مسایل داخلی است. این رهبری ایران است که به عنوان ارشدترین مقام سیاسی و دینی کشور، در خصوص مسایل مهم سیاسی تصمیم می‌گیرد، به ویژه درباره امور خارجی و برنامه هسته‌ای ایران.
قدرت برجسته دیگر در نظام ایران، سپاه پاسداران است که بر تمام امور نظامی نظارت می‌کند. سپاه و رهبری ایران روابطی مستحکم دارند، و در خصوص زمان و نحوه استفاده از قدرت نظامی تصمیم گیری می‌کنند. این کار یا از طریق به کارگیری گروه‌های نیابتی در عراق، سوریه، لبنان و یمن و یا با تهدید اسرائیل صورت می‌گیرد.
به گفته دیپلمات‌ها و تحلیلگران، سیاست خارجی ایران در سال‌های اخیر به شدت تندروانه شده است، و این روند شاید در دوران ریاست جمهوری آقای پزشکیان نیز ادامه یابد. تقویت ائتلاف با کشور‌های خودکامه – از جمله روسیه که به آن موشک و پهباد داده است تا در جنگ اوکراین استفاده شود – و یا نمایاندن خود به عنوان قدرتی که نباید نادیده گرفته شود، چه در خاورمیانه و غرب، آن هم با وجود مشکلات داخلی و بحران اقتصادی، از جمله اقداماتی است که می‌توان از ایران انتظار داشت.
به گفته تحلیلگران، آیت‌الله سید علی خامنه‌ای رهبر ایران به شدت نسبت به آمریکا بی‌اعتماد است و محدودیت‌هایی در عرصه سیاست خارجی برای پزشکیان وضع خواهد کرد.
رای تاکیه، کارشناس امور ایران در شورای روابط خارجی آمریکا به تازگی در تحلیلی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ایران نوشت، "عملکرد محور مقاومت ایران آنقدر موفق بوده است که دشوار بتوان تصور کرد، فردی بخواهد سیاستی را نقض کند که به تهران اجازه داده است بدون نگرانی از برخورد دیگران، (در عرصه‌های مختلف) قدرت نمایی کند. "
تعامل با دنیا
به گفته تحلیلگران، بیشترین تاثیرگذاری در حوزه بین‌الملل، در این خواهد بود که پزشکیان سیاست‌های ایران را به چه شکل به دنیا عرضه خواهد کرد. این کار عمدتا از طریق دیپلمات‌هایی صورت می‌گیرد که او انتخاب می‌کند. اختلاف نظر میان پزشکیان و رقیب ضد غرب و به شدت محافظه‌کار او، سعید جلیلی، در این خصوص، کاملا آشکار است.
در دوران ریاست جمهوریِ تندروانه محمود احمدی‌نژاد، اقای جلیلی صراحتا با توافقی که به ازای کاهش تحریم‌های گزنده، به محدود شدن برنامه هسته‌ای ایران می‌انجامید، مخالفت کرد. کارشناسان اندیشکده استیمسون (در واشنگتن) در ماه ژوئن اعلام کردند، وی به جای چنین توافقی با غرب، برنامه هسته‌ای ایران را در مسیر افزایش سطوح غنی‌سازی اورانیوم، تا حد تسلیحاتی، سوق داد.
علی واعظ، مدیر بخش ایران در گروه بین‌المللی بحران می‌گوید، "این رویکرد، به انزوای ایران منجر شد. وی به ارزش معامله با غرب، اعتقاد ندارد. "
" در دوران اقای پزشکیان، به نظر من، احتمال حصول توافق دیپلماتیک افزایش خواهد یافت. "
تسهیل روابط با غرب
آقای پزشکیان گفته که مصمم است سیاستی برای تعامل بین‌المللی اِعمال کند و این که از کاهش تنش‌ها با غرب به منظور رفع تحریم‌ها نیز حمایت خواهد کرد. وی می‌گوید خواستار افزایش گفتگو با اکثر دولت‌های دنیا – به استثناء اسرائیل - است. وی با این حال نسبت به این که ایران بیش از حد بر ائتلاف با روسیه و چین تکیه کند، هشدار داده است. به گفته واعظ، "این مساله به دلیل آن است که در این صورت، آن کشور‌ها می‌توانند ایران را استثمار" و آن را در جهان منزوی‌تر کنند.
پزشکیان در سخنانی در ماه می‌گفته بود، "اگر بخواهیم بر مبنای این سیاست کار کنیم، باید با همه رفتار خوبی داشته باشیم و با همه بر اساس شان و منافع خود روابط خوب برقرار کنیم. "
"هر چقدر روابط خارجی خود را بهبود دهیم، به سیاست مذکور نزدیک‌تر می‌شویم. اما هر چقدر تنش‌ها افزایش یابد، از آن دورتر خواهیم شد و اوضاع بدتر میشود. "
به گفته واعظ، آقای پزشکیان پیشنهاد مشخصی در عرصه سیاست خارجی ارائه نکرده است و به صورت شفاف از بی‌تجربگی در عرصه بین‌الملل سخن می‌گوید. اما مسئول سیاست خارجی کارزار انتخاباتی وی، محمد جواد ظریف بود، وزیر امور خارجه پیشین که در سال ۲۰۱۵ با قدرت‌های جهانی درباره برنامه هسته‌ای ایران به توافق رسید و برجام را امضا کرد. ظریف که دیپلماتی باهوش و مسلط به زبان انگلیسی است، زمانی در آمریکا به سر میبرد. اما تندرو‌های داخلی وی را به عنوان یک فریب خورده آمریکا به تمسخر می‌گیرند.
مساله ترامپ
یک آزمون مهم در خصوص علاقه ایران به دیپلماسی با غرب این خواهد بود که آیا تهران به تلاش کشور‌های غربی برای احیاء توافق هسته‌ای پاسخ خواهد داد یا خیر، مساله‌ای که با نامزدی دونالد ترامپ رییس جمهور سابق آمریکا در انتخابات این کشور پیچیده شده است.
این توافق که هدف آن جلوگیری ایران از دست یابی به سلاح‌های هسته‌ای است، از منظر حقوقی سال بعد پایان می‌یابد. ولی از زمان خروج ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸ و اِعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران، این توافق عملا وجود خارجی نداشته است. آن اقدام ترامپ ایران را بر آن داشت تا غنی سازی اورانیوم را تا مرحله‌ای تشدید کند که به گفته کارشناسان، اکنون احتمالا قادر است در مدت چند روز یا چند هفته، سوخت مورد نیاز را برای ساختن سه بمب اتمی یا بیشتر، تولید کند.
ایران از مدت‌ها قبل تاکید کرده است که برنامه هسته‌ای آن کاملا صلح آمیز است و این که بر اساس فتوای شرعی آیت‌الله خامنه‌ای در سال ۲۰۰۳، که یک حکم دینی است، تولید و یا استفاده از بمب اتمی را حرام می‌داند. مقامات آمریکایی می‌گویند در حال حاضر هیچ سندی وجود ندارد که ثابت کند ایرانی‌ها در برنامه هسته‌ای خود به دنبال تولید بمب هستند، اما اسرائیلی‌ها می‌گویند ایران پشت پرده تحقیقات دانشگاهی، چنین فعالیتهایی را دنبال می‌کند.
کاترین آشتون، دیپلمات انگلیسی است که به عنوان مسئول سابق سیاست خارجی اتحادیه اروپا، بر مذاکرات هسته‌ای با ایران هنگام حصول توافق موقت سال ۲۰۱۳، نظارت داشت. وی از نزدیک هم با جلیلی و هم با ظریف کار و مذاکره کرده است.
آشتون می‌گوید اقای جلیلی به نظر می‌‍رسید بیش از هر چیز نگران آن بود تا "مذاکرات همچنان ادامه یابد، در حالی که (رویکردهایش در مذاکره به ما) اطمینان می‌داد هیچ گونه پیشرفت واقعی و یا نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد. "
به گفته خانم آشتون، اما آقای ظریف "درکی بسیار بیشتر نسبت به آمریکا و اروپا داشت، و مصمم بود امنیت آینده ایران در منطقه تامین شود. "
آیت‌الله خامنه‌ای پیش از این به ایرانی‌ها نسبت به انتخاب رئیس جمهوری هشدار داده بود که در قبال غرب، به ویژه آمریکا، بیش از اندازه رویکرد باز داشته باشد. دیپلمات‌ها همچنین خاطرنشان می‌کنند که گرمی روابط تجاری ایران با روسیه در دهه گذشته، پس از سال‌ها بی‌اعتمادی و اختلاف، به ایران کمک کرده است تا با انزوای مداوم بین‌المللی مقابله کند.
کارشناسان مرکز استیمسون همچنین می‌گویند جنگ غزه، تنش‌ها میان آمریکا و نیرو‌های تحت حمایت ایران را در لبنان، سوریه، عراق و یمن تشدید کرده و احتمال توافقات جدید را میان واشنگتن و تهران کاهش داده است.
به دنبال حمله موشکی اسرائیل به سفارت ایران در سوریه در آوریل گذشته، که به کشته شدن چندین فرمانده نظامی ایرانی منجر شد، تهران با پرتاب صد‌ها فروند موشک و پهباد به سمت اسرائیل، آن را تلافی کرد؛ گرچه اغلب این موشک‌ها و پهباد‌ها رهگیری و منهدم شدند. آن حوادث، تشدید جدی تنش میان را دو دشمن رقم زد، و به احتمال قوی ایران را به این نتیجه رساند که باید قدرت بازدارند گی قوی‌تری داشته باشد.
خودداری از مناقشه با غرب
ایرانی‌ها همچنان آگاهند که آمریکا مصمم است از گسترش جنگ در خاورمیانه جلوگیری کند و از طریق مسیر‌های پشت پرده نیز میان تهران و واشنگتن پیام‌هایی رد و بدل و بر خطرات موجود تاکید شده است.
مبادله زندانیان میان ایران و آمریکا در سال گذشته، امید به افزایش همکاری‌های دیپلماتیک را بین آن‌ها زنده کرد. مذاکرات غیرمستقیم درباره برنامه هسته‌ای ایران هم چنین حسی را ایجاد کرده بود. اما توجهات ایران اکنون بر این متمرکز است که اگر ترامپ برنده انتخابات ماه نوامبر آمریکا شود، چگونه باید با او معامله کند، و یا این که اصلا باید با ترامپ معاله کرد یا خیر. بسیاری از محافل سیاسی ایران پیش‌بینی می‌کنند ترامپ بار دیگر در انتخابات پیروز خواهد شد.
دنیس راس مذاکره کننده آمریکا در امور خاورمیانه می‌گوید رئیس جمهور جدید ایران در تصمیم گیری‌های دولت برای ایجاد توازن میان "عمل‌گرایی و یا پایبندی به هنجار‌های ایدئولوژیک که رهبری ایران تبیین کرده است"، قدری دست باز خواهد داشت.
اما این امر فقط تا محدوده سیاست خارجی میسر خواهد بود، زیرا رهبری ایران در این خصوص، به ویژه در قبال آمریکا، مرزبندی‌های مشخص ایجاد کرده است...