دو جناح نظامی سودان که زمانی متحدان سیاسی یکدیگر بودند و اکنون به رقبای عرصه نبرد تبدیل شده‌اند، برای در اختیار گرفتن امور شهر و همچنین منابع سرشار حاصل از صادرات معدنی به ویژه طلا، با یکدیگر می‌جنگند.
دیدارنیوز ـ سرویس بین‌الملل: این مطلب را با ترجمه اختصاصی دیدار بخوانید با این توضیح که لزوما مطالب درج شده در این مقاله مورد تایید دیدار نیست و تنها جهت اطلاع خوانندگان منتشر شده است.
منبع: اوراسیا ریویو
نویسنده: مایک اِکِل*
مترجم: حمید رضا بابایی
در خارطوم پایتخت سودان، شهروندان از بیم آن‌که هدف خرده شیشه یا گلوله‌های سرگردان در هوا قرار گیرند، پشت دیوار‌ها خمیده خمیده راه می‌روند. تجارت در این شهر متوقف شده، آب و برق مکررا قطع می‌شود. مناطق اطراف فرودگاه و همچنین بخش‌هایی از خارطوم با ۵ میلیون سکنه، صحنه نبرد شدید میان گروه‌های متخاصم بوده، و جت‌های جنگنده برفراز پایتخت به پرواز درآمده‌اند.
دو جناح نظامی سودان که زمانی متحدان سیاسی یکدیگر بودند و اکنون به رقبای عرصه نبرد تبدیل شده‌اند، برای در اختیار گرفتن امور شهر و همچنین منابع سرشار حاصل از صادرات معدنی به ویژه طلا، با یکدیگر می‌جنگند.
خشونت سایر بخش‌های این کشور را در شمال شرق قاره آفریقا فراگرفته است. چند روز پس از نخستین جرقه‌های خشونت، پایتخت سودان آرام آرام به سمت جنگ داخلی پیش می‌رود.
در حالی که ژنرال‌های رقیب سودانی فرماندهی جناح‌های متخاصم را برعهده دارند، بازیگر دیگری سال‌ها است که پشت سایه‌های سیاست و تجارت در کمین نشسته، کشوری خارجی که از مدت‌ها قبل به سواحل سودان در دریای سرخ چشم دوخته است: روسیه.
در حال حاضر هیچ شاهدی نشان نمی‌دهد که مسکو در خشونت‌های خارطوم یا مناطق دیگر سودان نقش داشته است. همین طور واگرنر، شرکت خصوصی نظامی روسیه که مالک آن با کرملین و وزارت دفاع روسیه روابطی نزدیک دارد و گفته می‌شود کارکنانش در معادن طلای سودان مشغولند. اما کارشناسان از نزدیک بر تحولات نظارت می‌کنند تا شاید از دست‌های پنهان روسیه در آشوب‌های سودان سرنخی پیدا کنند...
در اینجا به آنچه که باید از ریشه‌های خشونت و حضور روسیه در این کشور بدانید، اشاره می‌شود:
سودان تقریبا سه دهه تحت حاکمیت عمرالبشیر دیکتاتور سابق این کشور بوده است. البشیر به خاطر موارد گسترده از تجاوز، کشتار جمعی و غارت سربازان ارتش در منطقه دارفور در غرب سودان، آوازه خاص عام است. در سال ۲۰۰۹ وی نخستین حاکمِ برتخت نشسته بود که در دادگاه بین‌المللی جنایات جنگی در لاهه به ارتکاب این جنایات متهم شد.
در سال ۲۰۱۹، سودانی‌ها در تلاش برای برکناری البشیر تظاهراتی گسترده به راه انداختند، تا این که در آوریل همان سال رهبران نظامی در کودتایی، وی را برکنار کردند و امور کشور را در دست گرفتند و پس از چندی، قدرت به یک شورای موقت نظامی-غیرنظامی واگذار شد. اما دو سال بعد، در اکتبر ۲۰۲۱، ارتش کنترل کامل کشور را در اختیار گرفت.
ژنرال عبدالفتاح البرهان فرمانده ارتش سودان و معاونش ژنرال محمد حمدان دَقلو فرماندهی این تحرکات نظامی را بر عهده داشتند. ژنرال حمدان دَقلو در راس یک گروه قدرتمند شبه نظامی موسوم به نیرو‌های پشتیبان واکنش سریع یا RSF قرار دارد. دقَلو خود با نام مستعار حمیدتی شناخته می‌شود.
به گفته الکس دِوال اندیشمند برجسته امور سودان و مدیر اجرایی موسسه جهانی صلح در دانشگاه تافتس آمریکا، نیرو‌های حمیدتی در خشونت‌های دارفور که به محاکمه البشیر انجامید، نقشی موثر داشتند.
دِوال در مقاله‌ای تحلیلی می‌نویسد: "آن‌ها در مدت تنها یک دهه، به قدرت برتر در خارطوم تبدیل شده‌اند و حمیدتی یک چهره خشونت طلب و سیاسی را در سودان به خود گرفته است."
در دسامبر گذشته، این دو ژنرال سودانی تحت فشار کشور‌های غربی و دیگر ملل آفریقایی، به چارچوبی از یک توافق دست یافتند که نهایتا قدرت را به دولتی غیرنظامی در سودان منتقل می‌کرد.
آن توافق به بی‌ثباتی میان رهبران غیرنظامی و کارگزاران قدرت در سودان منجر شد و تنش‌های رو به فزونی را میان جناح‌های نظامی درپی داشت تا اینکه صبح ۱۵ آوریل (۲۶ فروردین) فرار سید: جنگ میان واحد‌های نظامی وفادار به برهان و نیرو‌های واکنش سریع به فرماندهی حمیدتی آغاز شد.
در نوامبر ۲۰۱۷ نیرو‌های حمیدتی کنترل معادن طلا را در منطقه جبل عامل دارفور در دست گرفتند. به گفته بنیاد صلح جهانی، این معادن بزرگ‌ترین منابع درآمد‌های صادراتی سودان هستند.
حدود پنج ماه بعد در ۲۴ آوریل ۲۰۱۸ (۴ اردیبهشت ۱۳۹۷)، یووگنی پریگوژین مالک و بنیانگذار شرکت واگنر از مسکو به خارطوم پرواز کرد. دو نیروی حفاظتی واگنر در این سفر پریگوژین را همراهی می‌کردند.
این پرواز که اسناد آن را نخستین بار روزنامه روسی نووایا گازتا ثبت کرده بود، یکی از بسیار پرواز‌هایی است که پریگوژین در مدت چندین سال به کشور‌های متعدد آفریقایی داشته است، کشور‌هایی که نیرو‌های واگنر و سایر شرکت‌های مرتبط با پریگوژین در آن نیرو مستقر کرده‌اند: جمهوری آفریقای مرکزی، موزامبیک، لیبی و سایر کشورها. به نوشته روزنامه فرانسوی لوموند، پریگوژین در آگوست ۲۰۱۸ باردیگر به خارطوم رفت، این بار برای ملاقات با رهبران گروه‌های مسلح مختلف در جمهوری آفریقای مرکزی. در ۳۱ آگوست، سخنگوی وزارت خارجه روسیه، "بیانیه خارطوم" را اعلام کرد: "تشکیل اتحادیه مخالفان آفریقای مرکزی به منظور دست‌یابی به صلحی پایدار و دراز مدت در جمهوری آفریقای مرکزی."
به گفته منابع سازمان ملل، از آن زمان تاکنون سربازان واگنر با برخورداری از مصونیت گسترده، در جمهوری آفریقای مرکزی حضوری چشمگیر داشته‌اند. این نیرو‌ها به ازای چتر حفاظتی از رهبران این کشور فقیر، به منابع گسترده معدنی آن دسترسی دارند.
حضور نیرو‌های واگنر در سودان کمتر به چشم می‌آید، اما کشور‌های غربی نسبت به آن نگرانی فراوان دارند.
C4ADS، سازمان تحقیقاتی مستقر در واشنگتن می‌گوید، به دنبال دیدار البشیر با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در اواخر سال ۲۰۱۷، احتمالا شرکت‌های وابسته به پریگوژین از امتیاز دسترسی به معادن نان و آب‌دار سودان برخوردار شدند.
میخاییل پوتپکین، مردی که آژانس تحقیقات اینترنتی پریگوژن (معروف به کارخانه ترول در روسیه) وی را به خدمت گرفت، به عنوان رئیس عملیات پریگوژین در سودان معرفی شد.
گروه تحقیقاتی نامحدود روسیه موسوم به CIT مدارکی را ثبت کرده که مدعی است نیرو‌های امنیتی واگنر برای سرکوب اعتراضات مردمی خارطوم در سال ۲۰۱۸ به یاری دولت البشیر شتافتند، همان تظاهراتی که چند ماه بعد به سرنگونی عمر البشیر منجر شد.
Dossier Center یک سازمان تحقیقاتی مستقر در لندن است که هزینه‌های مالی آن را میخاییل خودورکوفسکی، غول نفتی و در تبعید روسیه تامین می‌کند. بر اساس اسنادی که نیویورک تایمز مدعی است از این سازمان به دست آورده، مشاوران واگنر به البشیر سفارش کردند برای تضعیف تظاهرات ضد دولتی، پویشی در رسانه‌های اجتماعی راه بیندازد.
الکساندر کوزنتسف، یکی از فرماندهان سابق ارشد واگنر بوده که سی ان ان از وی به عنوان رهبر اصلی عملیات جست و جوی طلا در سودان یاد کرده است. کوزنتسف به خاطر آنچه که روابطش با پریگوژین خوانده می‌شود، از جانب اتحادیه اروپا و انگلیس تحریم شده است.
به نوشته نووایا گازتا، یک هفته پس از برکناری البشیر از قدرت، گروهی از مقامات ارشد نظامی روسی با هواپیمای تجاری یک شرکت مرتبط با پریگوژین، به خارطوم رفتند. مشخص نیست که آیا پروگوژین نیز در آن پرواز حضور داشت یا خیر. چندی بعد، از همان هواپیما برای انتقال چندین مقام ارشد سودانی، از جمله یکی از برادران حمیدتی، به مسکو استفاده شد.
در ژوئن ۲۰۱۹، نیرو‌های امنیتی سودانی از جمله نیرو‌های RSF شبه رهبری حمیدتی، برای متفرق کردن تظاهر کنندگان از سلاح‌های سنگین و گاز اشک‌آور استفاده کردند. گفته می‌شود بیش از ۱۰۰ نفر در این تظاهرات کشته شدند.
نشریه تایم نیز می‌نویسد، شرکت سودانی پریگوژنی به نام Meroe Gold، ۱۳ تُن حِفاظ ضدشورش و همچنین کلاه‌خود‌های پلیس ضدشورش و باتوم برای شرکتی وارد کرده است که هدایت آن را خانواده حمیدتی برعهده دارند.
در سال ۲۰۲۰، وزارت خزانه‌داری آمریکا چندین شرکت وابسته به پریگوژین و کارکنان آن‌ها را به خاطر عملکردشان در سودان و دیگر کشورها تحریم کرد، از جمله شرکت Meroe Gold و همچنین میخاییل پوتپکین.
این وزاتخانه در بیانیه‌ای اعلام کرد، "نقش پریگوژن در سودان به عنوان واسط میان عملیات نیرو‌های شبه‌نظامی، حمایت از بقای رژیم‌های مستبد، و بهره‌بردای از منابع طبیعی، کاملا آشکار است."
شرکت‌های تحریم شده "مستقیما عملیات جهانی پریگوژین را تسهیل کرده‌اند و در سرکوب تظاهرکنندگانی که خواستار اصلاحات دمکراتیک در سودان بودند، نقش داشتند."
پریگوژین در پاسخ به پرسش یک خبرنگار در خصوص حضور نیرو‌های واگنر در سودان، روز ۱۸ آوریل در بیانیه‌ای در کانال تلگرامی خود اعلام کرد: "من با قاطعیت مطلق، دقیقا قاطعیت کامل می‌گویم، شما نیز می‌توانید آن را هرکجا که خواستید ثبت کنید... امروز حتی یک نیروی مبارز واگنر، تاکید می‌کنم یک نیروی مبارز واگنر در سودان حضور ندارد؛ و این وضعیت از بیش از دو سال قبل تاکنون به همین شکل بوده است. "
سواحل سودان در دریای سرخ به طول ۸۵۰ کیلومتر عمدتا توسعه نیافته است، به استثناء بندر سودان که مهم‌ترین دروازه کشور برای تجارت بین‌المللی است. حدود ۹۰ درصد از صادرات و واردات سودان از طریق این مسیر صورت می‌گیرد.
پوتین در نوامبر ۲۰۲۰ اعلام کرد روسیه بر اساس توافق ۲۵ ساله اجاره‌ای، برای کشتی‌های نیروی دریایی، تاسیساتی در بندر سودان خواهد ساخت. این توافق که دومین بندر در خارج از روسیه را دراختیار مسکو قرار می‌داد، خشم آمریکا و سایر کشور‌های غربی را برانگیخت. طرطوس در سوریه، دیگر بندر خارجی روسیه است.
در بیانه‌ای دیگر نیز تصریح شد، در تاسیسات بندر سودان، فضا برای حضور ۳۰۰ نیرو و پهلوگیری چهار رزمناو از جمله کشتی‌های جنگنده هسته‌ای فراهم خواهد شد. براساس این توافق، روسیه به سودان سلاح خواهد داد تا از آن برای حفاظت از این تاسیسات استفاده کند.
آشوب‌های سیاسی سودان، این توافق را تا سال ۲۰۲۲ به تاخیر انداخت. یک روز پیش از تهاجم روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ (۵ اسفند ۱۴۰۰)، حمیدتی برای مذاکره با مقامات روسی که جزییات آن آشکار نشده، به مسکو سفر کرد. در این سفر گروهی از وزیران دولتی سودان نیز حضور داشتند. حمیدتی تقریبا یک هفته بعد که به خارطوم بازگشت، به خبرنگاران گفت، از پیش بردن آن توافق (با روسیه) حمایت خواهد کرد.
به نقل از وی اعلام شده است: "اگر کشوری بخواهد پایگاهی تاسیس کند که به نفع ما است و این مساله تهدیدی علیه امنیت ملی ما نباشد، مشکلی با هیچ کس نخواهیم داشت، چه روسیه و یا هر کشور دیگر."
در همین حال سرگی لاوروف وزیر خارجه روسیه در فوریه گذشته به خارطوم سفر کرد. این دیدار بخشی از سفر وی به چند کشور آفریقایی بود. بلافاصله پس از آن سفر، دو وزیر سودانی خبر دادند توافق مربوط به پایگاه دریایی به مراحل آخر نزدیک می‌شود.
*مایک اِکِل خبرنگار ارشد تحولات سیاسی و اقتصادی در روسیه، اوکراین و کشور‌های شوروی سابق و همچنین امور جنایی در فضای مجازی و جاسوسی است. وی در جنگ روسیه در اوکراین، جنگ‌های چچن و گرجستان، بحران گروگانگیری بسلان روسیه در سال ۲۰۰۷ و نیز الصاق شبه جزیره کریمه اوکراین به روسیه در سال ۲۰۱۴، به عنوان خبرنگار میدانی حضور داشته است.