در یادداشتی که پروفسور امین فیلسوف و مورخ، برای دیدار ارسال کرده، به موضوع علم رجال و شخصیت شناسی پرداخته شده است.
دیدارنیوز ـ حسن امین: شخصیت شناسی یا به تعبیر قدما علم رجال و درایت و به تعبیر فرنگی ها بیوگرافی، از شعبه های علم تاریخ است. خود همین رشته شخصیت شناسی هم دارای شعبه های مختلف است که بر پایه مقسم های گوناگون زمانی، مکانی، دودمانی، یا زمینه های سیاسی، اجتماعی، صنفی، علمی، فنی، فرهنگی. ادبی،هنری و ...به تقسیمات مختلف قابل تقسیم است. برای مثال، گاهی یک اثر شخصیت شناسی، مربوط به سوانح زندگی خود نویسنده است که به آن اتوبیوگرافی یا زندگینامه خودنوشت می گویند.
۲. گاهی یک اثر شرح احوال و آثار یک شخصیت واحد به صورت تک نگاره است، مثل زندگی نامه مولانا به قلم بدیع الزمان فروزانفر، زندگینامه پورسینا به قلم سعید نفیسی، زندگینامه حافظ به قلم قاسم غنی و ...
۳. گاهی یک اثر مربوط به شخصیت های یک خاندان و دودمان است. مثل خاندان نوبختی یا برمکی یا سلسله های پادشاهی
۴. گاهی یک اثر مربوط به یک طبقه خاص است، مثل زنان، شاهان، وزیران، دانشمندان، نویسندگان، شاعران، فیلسوفان، هنرمندان، ورزشکاران و ...
۵. گاهی یک اثر مربوط به رجال متعلق به یک بازه زمانی معین است مثل رجال قرن معین یا دوران سلطنت پادشاهان خاص یا رجال عصر مشروطیت و ...
۶. گاهی یک اثر مربوط به رجال متعلق به یک منطقه جغرافیایی معین است، مثل کتاب نامداران اراک تالیف عباسی بانی با تکیه بر شخصیت شناسی محلی که به حقیقت یک دانشنامه تخصصی در زمینه شناسایی مشاهیر و معاریف استان مرکزی به مرکزیت اراک است و‌چهره های نام آشنای برخاسته از این خطه بزرگ را با نظم و ترتیب مناسب، طبقه بندی و معرفی می کند و من به درخواست مولف تقریظی کوتاه بر آن نوشته ام. یا کتاب تاریخ سبزوار تالیف پدرم سیدعلینقی امین مشتمل بر شرح حال و آثار رجال منطقه تاریخی بیهق ( شامل سبزوار. جوین، اسفراین و فریومد) که با مقدمه و تعلیقات من چاپ شده است.
۷. گاهی یک اثر مربوط به رجال تاثیر گذار کل جهان در همه حوزه هاست. مانند دایره المعارف های شخصیت شناسی، مثل نامه دانشوران تدوین شده در عصر ناصری یا دانشنامه تاریخ جهان در سه جلد ترجمه دکتر محمود زنجانی که با مقدمه و ویراستاری من از طریق دایره المعارف ایرانشناسی در تهران چاپ شده است.
به هر روی و در هر سطح، شناخت رجال آثار فرهنگی و اجتماعی و حتی سیاسی مهمی دارد، به طوری که دکتر محمد مصدق که به عنوان نماینده مجلس با انتقال سلطنت از قاجار به رضاخان سردارسپه مخالفت کرد، گفته است:
«مملکتی که رجال ندارد، هیچ‌چیزی ندارد. مخالفت من با دیکتاتوری برای این بود که از خصایص دیکتاتوری یکی این است که مملکت، فاقد رجال و دیکتاتور رجا منحصر به فرد شود.»
خویشاوند دانشمند من دکتر قاسم غنی هم که خود از رجال سیاسی و فرهنگی عصر پهلوی بود. گفته است: «استحکام مبانی ملیت، بسته به پیدا شدن بزرگانی است که یادگارهای مشترک افراد ملت اند، به این معنی که موثرترین عامل قومیت و ارتباط معنوی افراد یک سرزمین ، یک عده اشخاص ممتاز و بزرگان تاریخی آن قوم است.»
با حفظ این مراتب، تلاش های پژوهشی مولف فرهیخته کتاب نامداران اراک جناب مهندس عباسی بانی، شایسته تقدیر و تحسین بسیار است. من در مقام یکی از اهل علم که نیم قرن قبل در سمت قاضی دادگستری افتخار خدمت در اراک و دوستی و آشنایی با بسیاری از چهره های سرشناس این استان را داشته ام و افزون بر حقوق و فلسفه در فن تاریخ هم دستی بر آتش دارم، این خدمت فرهنگی را قدر می شناسم و خواندن این کتاب را توصیه می کنم.
سخن بسیار داری، اندکی کن یکی را صد مکن، صد را یکی کن
سیدحسن امین
نوشهر، چهاردهم فروردین ۱۴۰۲