روز جمعه توافقی میان ایران و عربستان در پکن امضا شد که هدف آن از سرگیری روابط دیپلماتیک تهران و ریاض پس از هفت سال کینه توزی است. این توافق، چین را در موقعیتی ناآشنا به عنوان بانی صلح در سطح بین الملل قرار داده است.
دیدارنیوز ـ سرویس بین‌الملل: این مطلب را با ترجمه اختصاصی دیدار بخوانید با این توضیح که لزوما مطالب درج شده در این مقاله مورد تایید دیدار نیست و تنها جهت اطلاع خوانندگان منتشر شده است.
منبع: تایم
نویسنده: چارلی کمپبل، سنگاپور
ترجمه: حمید رضا بابایی
در میان مناقشات حل ناشدنی و اجتناب ناپذیر، مخاصمه میان ایران و عربستان کم نظیر است: ریشه در دکترین آن‌ها دارد، از ماهیت تلخ تاریخی برخوردار است، و گروه‌های نیابتی دو کشور به آن در سراسر خاورمیانه دامن می‌زنند. پس برای اثبات هنر صلح آفرینی، جای بدی برای آغاز کار نیست.
روز جمعه توافقی میان ایران و عربستان در پکن امضا شد که هدف آن از سرگیری روابط دیپلماتیک تهران و ریاض پس از هفت سال کینه توزی است. این توافق، چین را در موقعیتی ناآشنا به عنوان بانی صلح در سطح بین الملل قرار داده است.
این تحول نشان میدهد شی جین پینگ رئیس جمهور چین مایل است به عنوان طرف سوم مذاکرات، از قدرت اقتصادی پکن بهره ببرد؛ رویکردی که آشکارا با اصل عدم مداخله که دنگ شیائوپینگ رئیس جمهور سابق و اصلاح طلب چین دنبال می‌کرد، در تضاد است. شعار وی این بود: "توانایی‌هایتان را پنهان کنید، تا رسیدن فرصت مناسب صبر کنید. "
به نظر می‌رسد شی برای حصول توافق میان ایران و عربستان، شخصا نقش آفرینی کرده است؛ چرا که در دسامبر گذشته به پایتخت عربستان سفر کرده بود و در ماه گذشته نیز میزبانی رئیس جمهور ایران را در پکن برعهده داشت.
سوال این است که آیا چین مایل است پا پیش گذاشته، برای حل و فصل مناقشه روسیه-اوکراین نقش حیاتی ایفا کند؟ وال استریت ژورنال روز سه شنبه نوشت، شی قرار است با ولودیمیر زلنسکی رئیس جمهور اوکراین ارتباط تصویری داشته باشد، یعنی نخستین تماس مستقیم آن‌ها از زمان تهاجم روسیه به اوکراین در بیش از یک سال گذشته. پیش از این تماس، شی قرار است با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در مسکو دیدار کند، این نشست احتمالا اوایل هفته آینده برگزار خواهد شد.
جاناتان سالیوان، مدیر برنامه‌های امور چین در موسسه تحقیقات آسیا وابسته به دانشگاه ناتینگهام انگلیس می‌گوید: "همین که چین در حال درگیر کردن خود در مناقشات مختلف است و تلاش می‌کند در توافقات صلح تاثیرگذار باشد، تحولی مهم محسوب می‌شود. شاید چین حس می‌کند زمان مناسبی است تا قدرت اقتصادی و دیپلماتیک خود را در ورای لفاظی قرار دهد."
چین (در خصوص حل بحران اوکراین) تاکنون فقط به لفاظی بسنده کرده است. ماه گذشته بود که پکن با تبلیغات فراوان اعلام کرد برای پایان دادن به جنگ اوکراین، از توافق صلحی پرده برخواهد داشت. ولی آن طرح ۱۲ بندی، ترکیبی مضحک بود از بیانیه‌های تکراری، نظیر ضروریت "ترک خصومت" و"بهبود شرایط انسانی". چین در کنار این موارد در طرح خود، از "ذهنیت جنگ سرد" آمریکا، نیز انتقاد کرده بود.
به گفته ماریا شاگینا، متخصص تحریم‌های اقتصادی، امور استاندارد و استراتژی در موسسه بین المللی مطالعات راهبردی، "چین بیش از آن که به دنبال میانجیگری واقعی باشد، برای منافع خود طرح صلح را مطرح کرد. ".
اما توافق ایران-عربستان به بازنگری (در راهبردها) انجامیده است. این دو کشور حاشیه خلیج فارس رقیبان تاریخی هم بوده‌اند چرا که از قرآن تعابیری متفاوت دارند. آن‌ها به ویژه پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹ که به تشکیل حکومت دینی شیعی منجر شد، با یکدیگر اختلافات شدید داشته اند. تهران و ریاض در سال ۲۰۱۶ و پس از آن روابط خود را قطع کردند که عربستان یک رهبر برجسته شیعیان را اعدام کرد، در حالی که با اِعمال نفوذ گسترده آن‌ها در سوریه، لبنان و دیگر مناطق مبارزه می‌کرد. جنگ هشت ساله یمن به ویژه، عرصه‌ای از نبرد میان حوثی‌های تحت الحمایه ایران و ائتلاف نظامی به رهبری ریاض است که از دولت سرنگون شده یمن حمایت می‌کنند.
با این حال مذاکرات میان ایران و عربستان از سال ۲۰۲۱ عمدتا در عراق و عمان ادامه داشت، گرچه به تازگی شکست خورده بود.
سعید عظیمی، روزنامه نگار سیاسی مستقر در تهران، در مقاله‌ای در اندیشکده "مرکز استیمسون" نوشت در سفر دسامبر شی به ریاض بود که عربستان از چین خواسته است تا نقش میانجی را ایفا کند، پیشنهادی که هم شی و هم ایران آن را پذیرفتند.
به دنبال اعلام روز جمعه در خصوص توافق ایران و عربستان، وانگ یی دیپلمات ارشد چینی - مدیر اداره کمیسیون مرکزی امور خارجه در حزب کمونیست چین - گفت این توافق نشان میدهد که پکن "میانجی قابل اتکا" است که "وظایف میزبانی خود را با صداقت اَدا کرده است. " پس از آن نشریه گلوبال تایمز وابسته به حزب کمونیست چین نوشت توافق ایران-عربستان نشان میدهد که پکن قادر است در اوکراین نیز نقشی اساسی ایفا کند.
خصومت میان روسیه و اوکراین نیز مانند تهران- ریاض ریشه‌دار است، با این حال این مسئله که مذاکرات دوطرف ادامه دارد، هرچند معلق، رسیدن به توافق را از جانب اوکراین متفاوت کرده، که هر روز صحنه حملات موشکی و تلفات انسانی است. این هم واقعیتی است که پکن نفوذی گسترده بر روسیه دارد، کشوری که از تحریم‌های غرب گزند دیده است. حجم تجارت چین با روسیه در سال ۲۰۲۲ به رقم تاریخی ۱۹۰ میلیارد دلار رسید، که نسبت به سال قبل ۳۰ درصد افزایش داشت. این که آیا شی مایل است از چنین قدرتی برای به حاشیه راندن پوتین استفاده کند یا خیر، سوالی بسیار مهم است.
سوال دیگر این است که آیا زلنسکی مایل است توافقی را بپذیرد که مناطقی از اوکراین را به روسیه واگذار می‌کند؟ این مساله‌ای است که کمدین سابق اوکراینی بار‌ها آن را منتفی دانسته است.
پرفسور استیو تسانگ، مدیر موسسه چین در دانشگاه لندن می‌گوید: "شی در حقیقیت در بهترین موقعیت برای میانجیگری صلح قرار دارد، البته اگر مایل باشد و بتواند نقش میانجی صادق را ایفا کند. مشکل این است که او به شدت طرفدار پوتین است، و برای زلنسکی دشوار است چیزی را بپذیرد که شی احتمالا بالاجبار پیشنهاد خواهد داد. "
عامل تاثیرگذار دیگر احتمالا این مساله است که شی می‌خواهد با هزینه آمریکا، از خود چهره یک دولتمرد جهانی ارائه کند. در میانجیگری میان ایران و عربستان، چین از این مساله بهره برد که با اختلاف بسیار زیاد نسبت به دیگران، بزرگ‌ترین مشتری انرژی خاورمیانه و شریک تجاری مهم هر دو کشور است.
چین با هوشمندی نیز از تنش میان آمریکا و عربستان بر سر قتل جمال خاشقجی، و همچنین مشارکت ریاض در پیمان نفتی با روسیه – که در دوران کرونا حاصل شده بود- بهره برد.
ناگفته نماند در سفر شی به عربستان در دسامبر گذشته، جت‌های سعودی با دود‌های رنگی برنامه مهیج نمایشی برگزار کردند، به افتخار وی آتش باری توپخانه‌ها اجرا شد و وزیر خارجه عربستان هم در باند فرودگاه انتظار رئیس جمهور چین را می‌کشید. در حالی که در تازه‌ترین سفر جوبایدن رئیس جمهور آمریکا به عربستان در ماه ژولای، مراسم استقبال بدون تشریفاتِ نمایشی در فرودگاه جده و با حضور فرماندار شهر، برگزار شد.
وزرت خارجه چین روز شنبه تاکید کرد: "چین قصد ندارد پُر کننده به اصطلاح خلاء باشد و یا این که بلوک‌های اختصاصی برای خود ایجاد کند. " با این حال نمی‌توان این مساله را نادیده گرفت که در پوشش رسانه‌ای بین المللی از توافق ایران-عربستان، تمرکز رسانه‌ها عمدتا بر نفی نفوذ آمریکا متمرکز بود که به عنوان عامل موفقیت چین عمل کرد. سرلشکر یحیی رحیم صفوی مشاور ارشد نظامی رهبری ایران روز شنبه گفت، توافق ایران-عربستان "زلزله ای" بوده و نویدبخش "دوران پس از آمریکا" در خاورمیانه است.
توافق صلحی که با میانجیگری شی در اوکراین حاصل شود، قطعا بیانگر افول آمریکا خواهد بود. زلنسکی و بایدن در خصوص ضرروت مقابله با تهاجم روسیه اتفاق نظر دارند، با این حال شکاف‌ها بر سر میزان و ماهیت حمایت نظامی آمریکا، سال آینده با نزدیک شدن انتخابات بعدی ریاست جمهوری آمریکا عمیق‌تر خواهد شد. هدف از سیاست تحریم علیه روسیه، محدود کردن پوتین و مجبور ساختن وی به تغییر رویکرد خود است. غرب با محروم کردن روسیه از قابلیت‌های مالی و فنی این هدف را دنبال می‌کند. اما یک سال پس از آغاز جنگ اوکراین، مشخصا نمی‌توان گفت اقدامات تنبیهی اقتصادی چه دستاورد‌هایی خواهند داشت.
شاگینا، از موسسه بین المللی مطالعات راهبردی می‌گوید: "به نظر من، در درازمدت نگاه ما به حصول توافق از طریق گفتگو است. زیرا وقتی پای روسیه در میان باشد، هیچ راهبرد حداکثری وجود نخواهد داشت. "
نهایتا این که هرگونه توافق صلح مستلزم دو چیز است که چین در اختیار دارد، اما غرب فاقد آن است: اِعمال نفوذ بر روسیه، و خط ارتباطی با پوتین. با توجه به تلفات گسترده انسانی در جنگ، این که چنین مساله‌ای مایه بی اعتباری برای آمریکا می‌شود، احتمالا دلیل کافی برای بدبینی درخصوص نقش پکن نخواهد بود. به گفته سالیوان: "اگر پوتین به دنبال راه حلی آبرومندانه است، هیچ کشوری مثل چین نمی‌تواند این روند را تسهیل کند. "