دیدار در سلسله گزارش‌های متعددی آنچه را که در سال ۱۴۰۱ در حوزه‌های اجتماعی به ویژه در محیط زیست، میراث فرهنگی و گردشگری، حوزه سلامت ... گذشت را بررسی می‌کند.
دیدارنیوز_ نسرین نیکنام: به جرات می‌توان گفت یکی از پر حوزه‌های پرخبر و پرحاشیه در سال ۱۴۰۱ وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بود، این وزارت به دلیل نوپا بودن با چالش‌های بیشتری نسبت به بخش‌های دیگر روبرو بود، در گزارش پیش رو مشکلات و معضلات هر سه بخش این وزارت را بررسی می‌کنیم.
قبل از اینکه متوجه شوید این وزارت در سال ۱۴۰۱ چه کار‌هایی انجام داد و چه کار‌هایی انجام نداد، بهتر است بدانید که میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تا اواسط سال ۹۸ در قالب سازمان فعالیت می‌کرد و تبدیل شدن این سازمان به وزارت از دولت نهم و دهم شروع شد و بالاخره پس از کشمکش‌های زیاد بالاخره در سال ۹۸ و در دولت دوازدهم به وزارتخانه تبدیل شد و مهمترین برنامه‌ای که مدیران این وزارتخانه داشتند این بود که بتوانند نخست روی توسعه گردشگری تمرکز کنند و موازی با آن حفظ میراث فرهنگی و رشد رشته‌های صنایع دستی را هم دنبال کنند، اما هنوز مهر این وزارتخانه خشک نشده بود که حوزه گردشگری به دلیل شیوع اپیدمی کرونا با تعطیلی مطلق مواجه شد و این روند تقریبا تا پایان سال ۱۴۰۰ هم کمابیش ادامه داشت تا اینکه دریافت دو نوبت واکسن کرونا و داشتن کارت واکسیناسیون مجوز عبور از شهری به شهر دیگر و در نهایت اجازه خروج از کشور بود.
اما در ۱۴۰۱ ماجرا کمی فرق کرد و از ابتدای این سال بعد از اینکه دو سال نوروز مردم به دلیل اعمال محدودیت‌ها قادر به سفر رفتن نبودند، مردم بار سفر بستند و راهی جاده‌ها شدند تا شاید بتوانند صنعت به گل نشسته گردشگری را رونق دوباره ببخشند، آمار‌ها هم نشان داد که شرایط برای خیز گردشگری پس از وقفه چند ساله بد نبود؛ از این رو مسئولان وزارت میراث فرهنگی تصمیم گرفتند که برای تابستان فکر بکری بکنند و با تشویق مردم به سفر در تابستان خلاء‌های گذشته را جبران کنند.
شرایط رو به رشد بود و برنامه از توسعه سفر‌های داخلی به سمت جذب گردشگر خارجی رفت، موضوعی که سالهاست همه دست اندرکاران صنعت گردشگری به دنبال اجرا و محقق شدن ۱۰۰ درصدی آن بودند تا اینکه در شهریور ۱۴۰۱ ماجرا به یکباره تغییر کرد و کشور دستخوش تحولات سیاسی اجتماعی شد و اینطور که مسئولان وزارت میراث فرهنگی و اتحادیه هتلداران می‌گویند این موضوع گردشگران خارجی را از سفر به ایران منصرف کرد و دوباره همه چیز به حالت قبل و نقطه صفر رسید.
از آن تاریخ تاکنون گردشگری متاثر از جریانات سیاسی و اجتماعی کشور است و اینطور که رئیس جامعه هتلداران می‌گوید این موضوع باعث ضرر ۲۳ هزار میلیارد تومانی شده است.
جمشید حمزه زاده، در روز‌های پایانی سال ۱۴۰۱ در هم اندیشی روسای جامعه هتلداران ایران که در هتل پارک حیات مشهد برگزار شد، با اشاره به زیان هتل ها، تحریم‌ها را یکی از دلایل عدم سرمایه گذاری در صنعت هتلدارای ایران عنوان کرد و گفت:با وجود تحریم ها، برخی شرکت‌ها واقعا علاقه به سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری ایران دارند. در واقع برخی شرکت‌های زنجیره‌ای در دبی، ترکیه و حتی یک شرکت فرانسوی علی رغم شرایط تحریم نسبت به سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری ایران تمایل دارند، چرا که بازار ایران در حوزه گردشگری بازاری بکر و بزرگ است.
از سوی دیگر علی اصغر شالبافیان، معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری وقتی دید که آنطور که باید صنعت گردشگری در سال ۱۴۰۱ رونق نداشت یک تصمیم جدید گرفت و آن هم این بود که هتل‌ها در نوروز افزایش تعرفه نداشته باشند و در توضیح این تصمیم هم گفت که نوروز امسال با همکاری که با مجموعه‌های هتلداری داشته‌ایم، افزایش تعرفه نخواهیم داشت و بسیاری از جوامع هتلداری تخفیفاتی بابت این ایام هم ارائه کرده‌اند.
درست در روزی که معاون گردشگری از برنامه‌های این وزارت برای رونق گردشگری می‌گوید خبر می‌رسد که در روز‌های پایانی سال، ۶ مرکز اقامتی در شهر‌های مختلف به ویژه کاشان به دلیل بحث حجاب پلمب می‌شود و استمرار این اقدام‌ها نه تنها رونق گردشگری داخلی را تحت شعاع قرار می‌دهد بلکه باز هم پروژه حضور گردشگران خارجی را تحت شعاع قرار می‌دهد.
بحران در حوزه میراث فرهنگی متاثر از عوامل خارجی و حوادث سیاسی و اجتماعی نیست، بلکه این حوزه سالهاست که با بحران‌های زیادی دست و پنجه نرم می‌کند و علیرغم اینکه همه مدیران سابق همواره شعار حفظ آثار تاریخی سر دادند، اما شاهد بودیم که در همه دوره‌های آثار تاریخی مهم با آسیب‌های بعضا غیر قابل جبران روبرو بودند، حالا به این‌ها عوامل و بلا‌های طبیعی را هم اضافه کنید آن وقت متوجه می‌شوید که چرا میراث ایران دیگر جان ندارد.
مهترین موضوع میراث فرهنگی در سال ۱۴۰۱ موضوع توسعه فضای شاهچراغ و تخریب بنا‌های تاریخی بود که منفعت طلبان اجرای این پروژه بنا‌های تاریخی را به بنای فرسوده تقلیل دادند تا از این طریق بتوانند اهداف خود را جلو ببرند. هر چند که موضوع توسعه حرم شاهچراغ مربوط به دیروز و امروز نیست و ریشه در سال‌های گذشته دارد و در طول همه این سال‌ها هم شاهد بودیم که بار‌ها به دلایل محکمه پسند از تخریب بنا‌های مذکور جلوگیری شد، اما هیچ وقت پرونده این ماجرا برای همیشه بسته نشد و حالا دولت ابراهیم رئیسی تصمیم دارد تخریبی که ذره ذره در دولت‌های گذشته اتفاق افتاده را به نام خود تمام کند و به اینکه در کنار این توسعه، تخریبی اتفاق می‌افتد از اهمیتی برخوردار نیست.
این را هم بدانید که این تخریب و از بین رفتن بنا‌های مهم تاریخی مختص به شیراز نبوده از شمال تا جنوب از شرق تا غرب همواره مورد هجوم سودجویان قرار داشته که البته در این میان سهم استان خوزستان از سایر استان‌ها بیشتر بود و حتی در مقطعی شهر‌های این استان هم با تخریب گسترده آثار تاریخی مهم و ثبت شده مواجه شد.
شاید تصور کنید که این موضوع برای مسئولان میراث فرهنگی مهم بوده و اقدامی برای جلوگیری از تخریب‌ها انجام دادند، اما چنین نبوده و نیست، آن‌ها در قبال تخریب بنا‌های تاریخی شیراز واکنشی نشان دادند نه در قبال سایر تخریب‌ها و در نهایت هم عزت الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری در صفحه مجازی ویدئویی از اولین سفرش به شیراز و بازدیدش از بافت تاریخی منتشر کرد و با انعکاس تصاویری از مردمی که در بافت زندگی می‌کنند نوشت: این روز‌ها موضوع بافت تاریخی شیراز مورد بحث کارشناسان و دلسوزان است. این خیلی خوب است. در روز‌های ابتدایی مسئولیتم حدود سه ساعت از آنجا بازدید کردم.
ضرغامی در بخشی از این ویدئو می‌گوید که نه پول داریم این خانه‌ها را مرمت کنیم نه تکلیفشان را مشخص می‌کنید. در بخشی دیگر ویدئو فیلم‌هایی از زنان بافت منتشر شده که در آن از ضرغامی می‌خواهند به گرفتاری هایشان در بافت پاسخ داده شود. آن‌ها می‌گویند یا شاهچراغ خانه ما را بخرد یا عین همین خانه را به ما بدهند. چون در نزدیکی ما خانه‌های تخریب شده به محل فساد تبدیل شده‌اند.
او تلاش کرد با بیان اینکه گرفتاری مردم این منطقه، دستمایه تسویه حساب‌های سیاسی بین جناح‌های مختلف شده، ادامه داد: دولت سیزدهم مصمم است مشکل را حل کند! اما وزیر میراث توضیح نداد که این مشکلات چه زمانی و توسط چه کسانی حل می‌شود.
صنایع دستی تکلیف ش از همان سال‌هایی که این بخش از بدنه وزارت صمت جدا و به سازمان میراث فرهنگی ملحق شد؛ مشخص بود، هر چند از همان سال‌های دور تمام روسای این سازمان حضور صنایع دستی در کنار میراث فرهنگی و گردشگری را از اوجب واجبات می‌دانستند و معتقد بودند که هر کدام از این بخش‌ها تکمیل کننده دیگری است، اما چیزی که مشخص و عیان بوده و هست اینکه صنایع دستی هیچ وقت در اولویت نبود.
نکته قابل تامل این است که در بین انبوه هنر‌های صنایع دستی بسیاری از آن‌ها یا دیگر به دست فراموشی سپرده شده اند و یا تنها استادی سپید مو آن را با دستانی پر تجربه حفظ کرده است، اما آیا این هنر‌هایی که ما از آن با عنوان منسوخ شده یاد می‌کنیم دوباره می‌توانند به چرخه زندگی بازگردند؟ هنر‌هایی که روزگاری کاربرد‌های بسیار زیادی در متن زندگی مردم داشتند و امروز رایج‌ترین صنایع نیز تنها به یک کالای لوکس و تزیینی برای خانه‌ها تبدیل شده است.
نکته اینجاست که هنر صنایع دستی تا سالیان دراز تداوم پیدا می‌کند. درست است که نقش و سبک گذشته دیگر استفاده نمی‌شود، اما سبک جدید با کاربرد جدید از دل آن بیرون می‌آید و نکته مهمتر اینکه ایران رتبه نخست تنوع صنایع دستی در دنیا را دارد، ۳۷۰ رشته صنایع دستی در کشور وجود دارد که در ۲۴ دسته قرار می‌گیرند، اما اما در خوشبینانه‌ترین حالت هر کدام از ما نام ۱۰ عدد از این هنر‌ها را به یاد می‌آوریم. برای مثال نام هنر‌هایی همچون زری بافی، جوک کاری، ارغوان بافی، شعربافی، لاک تراشی، رشتی دوزی، چنته بافی، سیس بافی، کپو بافی، گلابتون دوزی، اشک دوزی، اسپندبافی، بخارا دوزی و... را کمتر شنیده ایم و یا حتی اصلا به گوشمان هم نخورده است!
هر چند که مریم جلالی معاون صنایع دستی کشور معتقد است صنایع دستی در هر بخشی باید بتواند با زندگی مدرن ارتباط برقرار کند، نمی‌توان پیشینه صنایع دستی را به طور کامل کنار گذاشت بلکه باید به صنایع دستی گذشته اضافه شود؛ ایجاد ثبات و تامین نیاز‌های اساسی هنرمندان بازوی متحرکه برای زنده نگه داشتن هویت صنایع دستی کشور است و رویکرد ما در این زمینه حمایتی است تا هنر دست هنرمندانی که در مناطق محروم فعالیت دارند، بیشتر دیده شود، اما از اینکه این وعده‌ها و اظهار نظر‌ها محقق می‌شود یا چه زمانی محقق می‌شود، اطلاعی در دسترس نیست!
بسیاری از هنر‌های سنتی و صنایع دستی در ایران فراموش شده و، چون اغلب آن‌ها هنر ظریف کاری است کسی دنباله رو احیا و یا زنده نگه داشتن آن‌ها نبود به همین علت معرفی نمی‌شوند و کسی هم به سراغ آن‌ها نمی‌رود.