ستون جدید دیدار در حوزه بین‌الملل به نام «ترکیه، از فراز گالاتا» است که تمثیلی است از برج قدیمی گالاتا در استانبول که قرن‌ها دیدبان این کشور بوده و این ستون نیز به نوعی رسانه‌های ترکیه را رصد و ترجمه برخی مطالب را منتشر می‌کند.
دیدارنیوزـ سرویس بین‌الملل: این مطلب را با ترجمه اختصاصی دیدار بخوانید با این توضیح که لزوما مطالب درج شده در این مقاله مورد تایید دیدار نیست و تنها جهت اطلاع خوانندگان منتشر شده است.
نویسنده: سدات ارگین (پرمخاطب‌ترین ستون نویس ترکیه در حوزه سیاست خارجی)
مترجم: رضا قنبری/ روزنامه نگار حوزه ترکیه
در یادداشت شماره اول تلاش کردم با نگاه ویژه به دوران پس از سال ۲۰۱۸ نزدیکی گام به گام ترکیه و روسیه را نشان دهم. تاثیر تجاوز روسیه بر روند همگرایی دو کشور، آنکارا و مسکو را در برابر یک آزمون بزرگ قرار داد. ترکیه به عنوان عضوی از ناتو در جریان بحران پیش آمده بین غرب و روسیه به دنبال باز نگه داشتن راه خود در این منطقه ناآرام بود. شاید یکی از سخت‌ترین امتحان‌ها روابط خارجه ترکیه که پس از جنگ جهانی دوم پیش آمده است.
از یک سو ترکیه به عنوان عضوی از ناتو وظیفه موضع گیری روشن در برابر نادیده گرفتن قوانین بین الملی توسط روسیه را داشت و از دیگر سو در شکل برخورد با همسایه شمالی ملاحظات روابط سنتی گذشته را نباید از یاد می‌برد. چگونگی طی این مسیر از سوی ترکیه مسئله‌ای به غایت حساس است.
به هرحال شکل روابط ترکیه و روسیه با توجه به ارتباطات گسترده نظامی-امنیتی دو طرف در سوریه و وابستگی فراوان ترکیه به این کشور در برخی حوزه ها، چون انرژی به احتیاط بیشتری احتیاج دارد. طبعیتا بحران چند وقت اخیر اقتصاد ترکیه را هم می‌توانیم به مشکلات این مسیر بیفزاییم. علاوه برآن، جنگ اوکراین درست همزمان با مشکلات فراوان ترکیه و غرب رخ داد. وقتی روابط با آمریکا در دورترین فاصله قرار داشته و ارتباط با اروپا در حال تعلیق بود، موضوع تاثیر اشغال اوکراین بر روابط ترکیه و غرب هم به دردسری تازه تبدیل شد.
در اینجا توجه به یک نکته ضروری است: پس از آغاز جنگ اوکراین صحبت‌های از بهبود روابط ترکیه و غرب شنیده میشد. چه آنکه با آشکار شدن مشکلات وابستگی آلمان به گاز طبیعی روسیه در محافل کشور نظریه‌های درمورد لزوم تنوع بخشی به منابع انرژی ترکیه و کاهش وابستگی آن به روسیه مطرح بود. با این حال جریان حوادث در واقعیت متفاوت پیش رفت. با بررسی عملکرد ترکیه در ده ماه اخیر بهتر می‌توانیم نتایج را تحلیل کنیم.
ترکیه در برابر اشغال اوکراین سیاست "تعادل" را پیش گرفت. در این مسیر با استفاده از فعل "اشغالگر" برای روسیه، حمایت آشکار از بیانیه محکومیت ناتو و درخواست پایان اشغال اوکراین، همگام با ناتو پیش رفت، اما اجرای تحریم اقتصادی و هوایی روسیه توسط آمریکا و اتحادیه اروپا را منوط به قطعنامه سازمان ملل کرد. در واقع با توجه به بحران‌های اقتصادی کشور و تورم بالای ۸۰ درصد امکان تحمل بار اضافی پیوستن به چنین تحریم‌های برای ترکیه عملا وجود نداشت. با بیرون ماندن ترکیه از رژیم تحریم ها، ناگهان ترکیه به ارزشمندترین راه ارتباطی روسیه با جهان خارج برای مقابله با محاصره غرب بدل شد. جهش بزرگ در تعداد پرواز‌های هواپیمایی بین اللملی ترکیه با روسیه یکی از بارزترین شواهد این وضعیت است. از سویی ترکیه از رژیم تحریم خارج مانده و از سوی دیگر با فروش پهپاد‌های مسلح و غیرمسلح، به توانایی نظامی اوکراین در مقابل روسیه کمک کرد. وضعیتی سخت برای پوتین که او با نگاهی مزایای ترکیه مجبور به پذیرش شد..
یکی از ابعاد مهم سیاست‌های ترکیه اجرای کنوانسیون مونترو است. ترکیه با استفاده از ماده ۱۹ مونترو "در زمینه تردد طرفین متخاصم" حرکت کشتی‌های نظامی روسیه را بین دریای مدیترانه و دریای سیاه محدود کرد.
از دیگر سو ترکیه از ورورد کشتی‌های کشور‌های غیرساحلی دریای سیاه به این دریا جلوگیری کرد. حلوصی آکار (وزیر دفاع) "مودبانه" از متحدان ناتو خواست به دریای سیاه نیایند. همین سیاست از گسترش تنش در منطقه جلوگیری کرده و در جبهه روسیه هم با استقبال روبرو شد. یکی دیگر از بحران‌های ترکیه در طول جنگ عضویت فنلاند و سوئد در ناتو بود، اگرچه ترکیه بالاخره با حضور این کشور‌ها در پیمان آتلانتیک شمالی موافقت می‌کند، اما با استفاده از امتیاز حق وتو، عضویت آنان را به درک حساسیت‌هایش درباره فعالیت حامیان پ.ک.ک در این کشور‌ها منوط کرد. در واقع علیرغم تلاش‌های آمریکا و کشور‌های غربی برای عضویت این دو کشور و تقویت ناتو، ترکیه عملاً موج توسعه این سازمان در شمال اروپا را قفل کرده است. حدس زدن اینکه پوتین از دفترش در کرملین، با رضایت خاطر به این شکاف ناتو می‌نگرد دشوار نیست.
اگرچه سیاست رسمی کشور همراهی با اوکراین است، اما گاهی اوقات، چون سفر ماه سپتامبر اردوغان به صربستان، انتقاداتی هم به مواضع غرب در جریان بحران اوکراین دیده می‌شود. در واقع سیاستمداران در آنکارا از زبان بسیار محتاطانه علیه روسیه استفاده می‌کنند.
دلیل این لحن آرام جلوگیری از آسیب دیدن روابط با روسیه و باز نگه داشتن فضا برای ایفای نقش ترکیه به عنوان میانجی جنگ اوکراین است.
ترکیه با باز نگه‌داشتن راه‌های ارتباطی‌اش با هر دو طرف جنگ، نقش تسهیل کننده‌ای در این میان دارد. نقش مهم ترکیه در نهایی کردن توافق کریدور غلات در جهت ثبات قیمت غذا در سراسر جهان یکی از این اقدامات است، تلاشی که در عرصه بین‌المللی به وسیله آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل و کشور‌های غربی مورد تحسین قرار گرفت.
در ده ماه اخیر جهش قابل توجهی در روابط اقتصادی ترکیه و روسیه می‌بینیم. با نگاهی به ارقام تجارت خارجی ترکیه (TUIK) می‌توان فهمید که واردات ترکیه از روسیه بارقم ۴۹.۶ میلیارد دلار حتی از جمهوری خلق چین با ۳۴.۶ میلیارد دلار پیشی گرفته است.
دلیل افزایش قابل توجه واردات نفت از روسیه به تعرفه پایین صادرات این کشور برای مقابله با تحریم‌های غرب باز می‌گردد. بر اساس داده‌های ماهانه سازمان تنظیم مقررات بازار انرژی (EMRA)، روسیه از آوریل گذشته با پیشی گرفتن از عراق به بزرگترین صادر کننده نفت به ترکیه بدل شده و به عنوان مثال، ۴۶.۹۵ درصد از واردات نفت ترکیه در سپتامبر گذشته از روسیه است. به عبارت دیگر واردات نفت از روسیه در سال جاری میلادی نسبت به پارسال دو برابر خواهد شد.
چه آنکه روسیه در سال ۲۰۲۱ با سهم ۴۴.۸ درصدی صادرات گاز طبیعی به ترکیه در رتبه نخست قرار داشت، روندی که با پیشنهاد پوتین جهت ایجاد یک ترمینال توزیع گاز طبیعی در ترکیه قابل افزایش هم هست.
در صورت ادامه روند مثبت مذاکرات درباره تعویق بازپرداخت گاز طبیعی ترکیه به روسیه تا سال ۲۰۲۴ احتمالا اقتصاد درست در زمان ورود به انتخابات سرنوشت ساز ۲۰۲۳ روز‌های آرام‌تری را پشت سر بگذارد. افزایش تعداد بازرگانان روس علاقمند به اقتصاد ترکیه و پهلو گرفتن قایق‌های غول پیکر میلیارد‌های روسی در خلیج‌های بدروم و مارماریس نشانه دیگری از گسترش روابط اقتصادی پس از جنگ است.
تصویر پیش رو تنها مختصری از اتفاقات پیش آمده در روابط دو کشور بود. در واقع یکی از پیامد‌های پیش بینی نشده جنگ اخیر تقویت روابط ترکیه و روسیه است. هر چند فراموش نکنیم بار غالب این تحولات از کانال روابط شخصی و صمیمانه اردوغان و پوتین عبور می‌گذرد. از آغاز جنگ، این دو رهبر ۱۴ بار تلفنی و چهار بار رو در رو گفتگو کرده اند. از دیگر سو اردوغان ۱۵ بار با ولودیمیر زلنسکی تلفنی گفتگو کرده و در آگوست قبل با سفر به کی یف با وی دیداری حضوری داشت.
در نتیجه، در مقایسه با آغاز جنگ امروز دو کشور ترکیه و روسیه به یکدیگر نزدیکترند. خوب، فاصله ترکیه با غرب چگونه است؟ در شماره بعدی به آن خواهیم پرداخت.