ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه که جنگ ویرانگری علیه اوکراین کلید زد و کشورش را در میان تحریم‌های سنگین کشورهای غربی به همراه غول‌های اقتصادی آسیا همچون کره‌جنوبی و ژاپن گرفتار کرد، این روزها در محاصره منتقدانی است که حلقه افراد نزدیک به او را تشکیل می‌دهند.
دیدارنیوز: سیاست‌های ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه در قبال جنگ اوکراین علاوه بر ایجاد نارضایتی میان شهروندان روس و به ویژه جوانانی که کرملین آن‌ها را برای پیوستن به ارتش فراخوانده، باعث شده است که پوتین در میان حلقه افراد نزدیک و مورد اعتماد خود نیز مورد انتقاد قرار گیرد.
براساس گزارش سرویس‌های اطلاعاتی ایالات متحده، یکی از افراد حلقه نزدیکان ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه در هفته‌های اخیر به‌شدت از پوتین به دلیل شیوه اداره جنگ اوکراین انتقاد کرده است. تحلیلگران از این آشفتگی در جامعه روسیه که دامنه آن به حلقه نزدیکان رییس‌جمهور نیز رسیده است به عنوان یکی از تبعات جدی حمله روسیه به اوکراین یاد می‌کنند که برخلاف تصور روس‌ها به جای یک پیروزی برق آسا برای آن‌ها تحریم و تلفات انسانی زیادی به همراه داشت و دستاورد آن محدود به الحاق -موقت و بدون شناسایی بین‌المللی - بخشی از خاک اوکراین به روسیه می‌شود.
روزنامه واشنگتن‌پست نوشته است که گزارش جدید سرویس‌های اطلاعاتی ایالات متحده درباره انتقاد یکی از نزدیکان پوتین از او به اندازه‌ای برای امریکایی‌ها مهم تلقی می‌شد که راه خود را به گزارش‌های روزانه به رییس‌جمهور ایالات متحده باز کرد و به خواست جو بایدن، با تعدادی دیگر از مقام‌های ارشد کشور نیز به اشتراک گذاشته شد. یکی از مقام‌هایی که به شرط ناشناس ماندن درباره این موضوع با واشنگتن‌پست گفتگو کرده، می‌گوید: محور اصلی انتقاد‌ها از پوتین «سوءمدیریت جنگ» و «اشتباهات متعدد و اثرگذار در کارزار نظامی روسیه» بوده است.
بر اساس این گزارش، نام فرد منتقد در گزارشی که به مقام‌های ارشد امریکایی ارایه شده وجود دارد. تعداد افرادی که ولادیمیر پوتین به آن‌ها اعتماد دارد و در زمره مشاوران و دستیاران رییس‌جمهور روسیه قرار می‌گیرند زیاد نیست و بیشتر این افراد را همکاران سابق پوتین در کا‌گ‌ب و تعدادی از نزدیکان او در دوره معاونت شهرداری سن‌پترزبورگ تشکیل می‌دهند.
انتقاد نزدیکان پوتین از او از این رو حایز اهمیت است که طی ماه‌های گذشته گزارش‌های زیادی از محدودشدن روابط رییس‌جمهور روسیه به حلقه نزدیکان و همچنین نگرانی مقام‌های ارشد روسیه از انتقال اخبار منفی به ولادیمیر پوتین منتشر شده بود. یک مقام اطلاعاتی غربی در این باره می‌گوید: «ارزیابی ما این است که افزایش تلفات نظامیان روسیه در جنگ، کمبود‌های لجستیکی ارتش روسیه و همچنین تصمیمات نادرستی که در عرصه نظامی اتخاذ می‌شود، دلیل اصلی کشیده شدن دامنه منتقدان به حلقه نزدیکان رییس‌جمهور روسیه بوده است.»
یک مقام ارشد دیگر معتقد است، بخشی از مقام‌های کرملین متقاعد شده‌اند که اوضاع آن طور که پیش‌بینی شده بود برای روسیه پیش نمی‌رود و نگران شرایطی هستند که در آینده ممکن است پدید آید. سخنگوی کاخ کرملین تایید کرده است که «اختلاف‌نظرهایی» در درون ساختار تصمیم‌گیری روسیه وجود دارد. او روز جمعه گفت: «برخی مقامات فکر می‌کنند که ما باید به شیوه‌ای دیگر عمل کنیم، اما این اختلاف‌نظر‌ها بخشی از روند کاری معمول است.» چندی قبل رمضان قدیروف متحد پوتین و رییس انتصابی منطقه چچن از شکست‌های ارتش روسیه در ایزیوم در استان خارکیف اوکراین انتقاد کرد و از عدم برنامه‌ریزی صحیح ارتش گفت. او در یک پیام صوتی ۱۱ دقیقه‌ای که در تلگرام ارسال شد، اذعان کرد که برنامه‌ریزی صحیحی برای عملیات در ایزیوم صورت نگرفته است.
قدیروف گفت: «اگر تغییراتی در اجرای عملیات ویژه نظامی ایجاد نشود من مجبور خواهم شد نزد رهبری کشور بروم تا وضعیت میدانی را برای آن‌ها توضیح دهم. من استراتژیستی مانند کسانی که در وزارت دفاع هستند، نیستم. اما واضح است که اشتباهاتی رخ داده است. من فکر می‌کنم که آن‌ها باید چند نتیجه‌گیری جدید داشته باشند. ما مردان خود را در آنجا داریم، مبارزانی که مخصوصا برای چنین موقعیت‌هایی آماده شده‌اند. ۱۰۰۰۰ جنگجوی دیگر آماده پیوستن به آن‌ها هستند. ما در آینده‌ای نزدیک به اودسا خواهیم رسید.»
سقوط سریع ایزیوم اولین شکست نظامی بزرگ روسیه از زمانی بود که نیروهایش در ماه مارس از حومه پایتخت اوکراین عقب‌نشینی کردند. پس از آن، ارتش اوکراین موفق شد شهر استراتژیک لیمان در منطقه دونتسک را نیز باز پس گیرد. آسوشیتدپرس می‌نویسد: «پوتین در حالی ۷۰ ساله شده که در مقابل خود، توفانی را می‌بیند که ساخته و پرداخته خودش است. ارتش او در اوکراین شکست‌های تحقیرآمیزی متحمل شده؛ صد‌ها هزار روس در حال فرار از دستور بسیج عمومی او هستند و نظامیان او علنا به رهبران نظامی این جنگ توهین می‌کنند. واکنش او به این تحولات این بوده که برای حفاظت از دستاورد‌های روسیه در اوکراین، بار‌ها قدرت‌های مقابل را به استفاده از سلاح هسته‌ای تهدید کند؛ تهدیدی وحشتناک که در صورتی عملی شدن، ادعای «برقراری ثبات» که او بار‌ها در جریان حکومت ۲۲ ساله‌ای تکرار کرده را بر باد خواهد داد.» آندی کولسنیکوف، پژوهشگر ارشد مرکز کارنگی در این باره می‌گوید: «این واقعا لحظه سختی برای پوتین است، اما او نمی‌تواند دیگران را متهم کند؛ این کار را خودش انجام داده است.»
جوانانی که از روسیه فرار می‌کنند
مخالفت‌ها با آغاز جنگ نظامی روسیه علیه اوکراین از همان ۲۴ فوریه که ارتش پوتین وارد خاک اوکراین شد قابل مشاهده بود و اعتراضاتی در شهر‌های مختلف این کشور شکل گرفت، اما در هفته‌های اخیر یک تصمیم مهم از سوی رییس‌جمهور روسیه باعث شد مخالفت‌ها و اعتراض‌ها تشدید شود. پوتین اواخر شهریور دستور بسیج عمومی در روسیه را صادر کرد و بر اساس این دستور ۳۰۰ هزار نفر از روس‌ها برای پیوستن به ارتش فراخوانده شدند. در پی این تصمیم شهر‌های روسیه دوباره شاهد اعتراضات گسترده شد، اما اتفاق عجیب‌تر این بود که جوانان روسیه برای اجتناب از اعزام به جنگ فرار، خودزنی و به خطرانداختن جان خود برای خروج از روسیه را ترجیح دادند. روز هشتم مهرماه، وزارت کشور گرجستان با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کرد در پی اعلام بسیج عمومی نسبی در روسیه شمار شهروندان روس که طی روز‌های اخیر وارد کشور شده‌اند، افزایش یافته است. وزارت کشور گرجستان اعلام کرد که ۷۸۷۴۲ شهروند روسیه در روز‌های ۲۳ تا ۲۷ سپتامبر وارد این کشور شده‌اند.
واختانگ گوملائوری، وزیر کشور روسیه به خبرنگاران گفت که تعداد شهروندان روسیه که از روسیه وارد گرجستان می‌شوند در هفته گذشته ۴۰ تا ۴۵ درصد افزایش یافته است. تعداد زیادی از جوانان روس هم ترکیه را برای فرار انتخاب کرده‌اند. رسانه‌های امریکایی روز پنجشنبه گزارش دادند که دو جوان روس خود را با قایق به آلاسکا رسانده‌اند و از مقام‌های ایالات متحده درخواست پناهندگی کرده‌اند. نهاد‌های حقوق بشری گزارش داده‌اند که طی دو روز ابتدایی اعتراضات ضد جنگ و ضد بسیج عمومی در روسیه، بیش از ۱۳۰۰ نفر در روسیه بازداشت شدند. بیشترین تعداد در مسکو با دست‌کم ۵۲۷ بازداشتی و سن‌پترزبورگ با دست‌کم ۴۸۰ بازداشتی است. استانیسلاو بلکوفسکی، یک مشاور سیاسی قدیمی با ارتباطات گسترده در میان اعضای طبقه حاکم معتقد است که دستور بسیج عمومی، پایگاه‌های اصلی حمایت از پوتین را نیز تضعیف و زمینه را برای تحولات سیاسی احتمالی در آینده فراهم کرده است؛ زیرا «بعد از صدور فرمان بسیج عمومی، دیگر نمی‌توان به کسی توضیح داد که سیستم او همچنان دارای ثبات است».
نگرانی‌ها از بروز جنگ هسته‌ای
جو بایدن، رییس‌جمهوری امریکا روز پنجشنبه هشت اکتبر (۱۵ مهر) گفت که جهان برای نخستین‌بار پس از جنگ سرد در معرض خطر «آرماگدون» (آخرالزمان) هسته‌ای قرار دارد. بایدن در مراسم جمع‌آوری کمک‌های مالی حزب دموکرات در نیویورک با اشاره به دوران جان اف کندی، رییس‌جمهوری اسبق امریکا گفت: «از زمان کندی و بحران موشکی کوبا در سال ۱۹۶۲ با چشم‌انداز آرماگدون مواجه نبودیم.» بایدن گفت که پوتین وقتی تهدید می‌کند که از سلاح هسته‌ای تاکتیکی یا سلاح‌های بیولوژیکی یا شیمیایی برای ادامه تهاجم به اوکراین استفاده خواهد کرد، «شوخی نمی‌کند.» وی این برآورد را دارد که تهدید پوتین واقعی است، چرا که از نظر رییس‌جمهوری امریکا ارتش او به‌طور قابل توجهی ضعیف عمل می‌کند.
به گزارش یورونیوز، کارشناسان معتقدند که اگر پوتین بخواهد از سلاح هسته‌ای استفاده کند احتمالا از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی استفاده می‌کند که از نظر بار انفجاری کوچک‌تر از یک سلاح هسته‌ای استراتژیک است. اما واشنگتن بر این باور است که حتی یک حمله هسته‌ای تاکتیکی می‌تواند آتش‌سوزی گسترده‌تری ایجاد کند. مقامات امریکایی ماه‌ها درباره احتمال استفاده روسیه از سلاح‌های کشتار جمعی در اوکراین هشدار داده‌اند زیرا این کشور با یکسری شکست‌های استراتژیک در میدان نبرد مواجه شده است. اظهارات بایدن شدیدترین هشداری بود که دولت ایالات متحده تاکنون درباره خطرات هسته‌ای بیان کرده است. با این حال هنوز مشخص نیست که آیا بایدن به ارزیابی جدیدی از نیات روسیه اشاره می‌کند یا خیر. در همین هفته مقامات امریکایی گفته‌اند که هیچ تغییری در نیرو‌های هسته‌ای روسیه که مستلزم تغییر وضعیت هوشیاری نیرو‌های هسته‌ای امریکاست، مشاهده نکرده‌اند. کارین ژان پیر، سخنگوی کاخ سفید روز سه‌شنبه گفته بود «ما هیچ دلیل برای تعدیل موقعیت استراتژیک هسته‌ای خود ندیده‌ایم و همچنین نشانه‌ای نداریم که روسیه آماده استفاده قریب‌الوقوع از سلاح‌های هسته‌ای است.»
محمدحسین لطف‌الهی - روزنامه اعتماد