مرتضی مکی، تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت: این ایران است که تحت تحریم‌های اقتصادی آمریکا در سطح منطقه و جهان قرار دارد و به همین دلیل باید از بند این تحریم‌ها رها شود. در طول مذاکرات هسته‌ای، ایران فرصت‌های طلایی به دست آورد که آن‌ها را از دست داد. یکی از این فرصت‌ها به دست آوردن بازار انرژی اروپا پس از حمله روسیه به اوکراین بود که به دلایل مختلف از دست رفت.
دیدارنیوز: در حالی که با پیشنهاد اروپا به آمریکا و ایران فضای مذاکرات پیرامون احیای برجام تا حدودی مثبت شده بود و طرفین برخی تعارضات را کنار گذاشته بودند، اما در روز‌های اخیر دوباره فضای مذاکرات به دلیل اتفاقاتی که بین ایران و آمریکا رخ داده منفی شده است.
در این شرایط این احتمال نیز داده شده که دولت آمریکا قصد دارد تصمیم گیری درباره احیای برجام را به پس از برگزاری انتخابات کنگره در ماه نوامبر (آبان ماه) موکول کند. اقدامی که از جهات مختلف می‌تواند آینده احیای برجام را در هاله‌ای از ابهام فرو ببرد.
برای تحلیل و ارزیابی آخرین تحولات پیرامون احیای برجام با مرتضی مکی، تحلیلگر روابط بین‌الملل گفتگو کرده‌ایم. مکی معتقد است: «اگر احیای برجام به پس از انتخابات ماه نوامبر که آبان ماه برگزار می‌شود موکول شود در عمل امیدواری‌ها نسبت به احیای برجام کمرنگ خواهد شد و کار را سخت خواهد کرد. این ایران است که تحت تحریم‌های اقتصادی آمریکا در سطح منطقه و جهان قرار دارد و به همین دلیل باید از بند این تحریم‌ها رها شود. در طول مذاکرات هسته‌ای، ایران فرصت‌های طلایی به دست آورد که آن‌ها را از دست داد. یکی از این فرصت‌ها به دست آوردن بازار انرژی اروپا پس از حمله روسیه به اوکراین بود که به دلایل مختلف از دست رفت.»
در ادامه ماحصل این گفتگو را می‌خوانید.
در حالی که پس از پاسخ ایران و آمریکا به پیشنهاد اروپا درباره احیای برجام فضای مذاکرات برای رسیدن به توافق نهایی مثبت شده بود، اما به یکباره با طرح مسائل جدیدی که بین ایران و آمریکا مطرح شد فضای احیای برجام منفی شده است. چرا مذاکرات احیای برجام تا به این اندازه فرسایشی و پرفراز و نشیب شده است؟
نوع پیام‌هایی که در هفته‌های اخیر بین ایران و آمریکا رد و بدل شد امیدواری‌هایی را برای احیای برجام به وجود آورد. با این وجود در همین حین شاهد فشار‌ها و اقداماتی برای مانع‌تراشی در مسیر احیای برجام بودیم. در این مدت اسرائیل رایزنی‌ها و تلاش‌های زیادی در فضای بین‌المللی انجام داد تا برجام احیا نشود. درهمین رابطه شاهد حضور مقامات ارشد اسرائیل در آمریکا بودیم که با مقامات نظامی و نمایندگان کنگره دیدار و گفتگو کردند. هدف مقامات اسرائیل از این گفتگو‌ها نیز این بود که برجام احیا نشود و یا اگر احیا می‌شود شروطی برای آن گذاشته شود که ایران به اهداف خود از احیای برجام دست پیدا نکند. اظهاراتی از رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه و برخی از اعضای تیم مذاکره کننده و یا نزدیکان آن‌ها انجام می‌شد که نشان می‌داد پیام‌هایی که بین ایران و آمریکا با میانجی گری اروپا رد و بدل شده با موانعی مواجه است و این موانع به راحتی اجازه نمی‌دهد احیای برجام صورت بگیرد. واقعیت غیرقابل انکار این است که مذاکرات احیای برجام در سطح بسیار لغزنده‌ای در حال انجام شدن است. این سطح لغزنده نیز باعث می‌شود نتوان نسبت به احیای برجام خوش‌بینی و یا بدبینی کامل داشت. متغیر‌های مهمی نیز باعث شده این سطح لغزنده به یک ثبات قابل اطمینان دست پیدا نکند. در شرایط کنونی ایران و آمریکا علی رغم اینکه به برجام نیاز دارند، اما هنوز نتوانسته‌اند به یک نقطه تفاهم دست پیدا کنند. آخرین موضوعی که باعث شده فضای احیای برجام منفی شود خواسته منطقی ایران برای تضمین نسبت به لغو تحریم‌هاست. این در حالی است که گمانه‌زنی‌ها حکایت از این دارد که این احتمال وجود دارد که تضمین‌های مورد خواست ایران نیاز به تصویب کنگره داشته باشد.
مهم‌ترین گره موجود برای احیای برجام چیست؟
هیچ کدام از طرفین هنوز به صورت شفاف و علنی درباره پیام‌هایی که رد و بدل شده و پیشنهاد‌هایی که داده شده اظهار نظر رسمی نکرده‌اند. به همین دلیل پیش‌بینی و تحلیل شرایطی که چه موضوع و یا بندی در متن مذاکرات باعث شده که در عمل مذاکرات به نتیجه نرسد سخت و دشوار شده است. آن چیزی که برای ما منبع تحلیل و ارزیابی است اخبار و گمانه‌زنی‌هایی است که در سطح رسانه مطرح شده است. به همین دلیل نیز تحلیل ما با استناد به اخباری است که در رسانه‌ها مطرح شده است. مهم‌ترین موضوعی که به نظر می‌رسد در مسیر احیای برجام مانع ایجاد کرده موضوع تضمین‌های مورد خواست ایران و تصویب تصمیماتی که دولت آمریکا درباره برجام می‌گیرد در کنگره این کشور است. واقعیت این است که اگر این موضوع مشکل اصلی باشد بعید است طرفین بتوانند در کوتاه مدت به یک نقطه تفاهم دست پیدا کنند. در کنگره آمریکا نمایندگان جمهوریخواه و برخی از نمایندگان دموکرات با احیای برجام مخالف هستند. در چنین شرایطی اگر دولت آمریکا مصوبه احیای برجام را به کنگره ببرد نمی‌تواند به نتیجه برسد. این در حالی است که انتخابات کنگره در ماه نوامبر برگزار خواهد شد و احتمال اینکه جمهوریخواهان که با احیای برجام مخالف هستند اکثریت کنگره را در اختیار بگیرد بسیار زیاد خواهد بود. در شرایط کنونی نیز نمایندگان جمهوریخواه و دموکرات در مقابل احیای برجام مواضع سختی دارند و عنوان می‌کنند احیای برجام باعث می‌شود ایران به میلیارد‌ها دلار پول دست پیدا کند و اهدافی که آمریکا برای نظارت بر پرونده هسته‌ای ایران دارد را از بین ببرد. این موضوعی است که مخالفان برجام در آمریکا روی آن تأکید می‌کنند.
گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر احتمال اینکه دولت آمریکا تصمیم گیری درباره احیای برجام را به بعد از انتخابات کنگره در ماه نوامبر موکول کند وجود دارد. در چنین شرایطی وضعیت احیای برجام به چه صورت خواهد بود؟
واقعیت این است که اگر آینده برجام به پس از انتخابات ماه نوامبر که آبان ماه می‌شود موکول شود در عمل امیدواری‌ها نسبت به احیای برجام کمرنگ خواهد شد و کار را سخت خواهد کرد. در چنین شرایطی باید عنوان کرد شرایط برای ایران سخت خواهد بود. در واقع این ایران است که تحت تحریم‌های اقتصادی آمریکا در سطح منطقه و جهان قرار دارد و به همین دلیل باید از بند این تحریم‌ها رها شود. در طول مذاکرات هسته‌ای ایران فرصت‌های طلایی به دست آورد که آن‌ها را از دست داد. یکی از این فرصت‌ها به دست آوردن بازار انرژی اروپا پس از حمله روسیه به اوکراین بود که به دلایل مختلف از دست رفت. اگر برجام احیا شده بود و ایران می‌توانست از این فرصت استفاده کند این اتفاق می‌توانست دستاورد‌های مهم اقتصادی برای ایران به‌همراه داشته باشد.
چرا در حالی که بایدن و رئیسی قبل از به قدرت رسیدن از احیای برجام حمایت می‌کردند مذاکرات روند فرسایشی پیدا کرده و هنوز گره‌های احیای برجام باز نشده است؟
همان گونه که در ابتدای مذاکرات احیای برجام نیز مطرح شد یکی از موانع اصلی احیای برجام فرسایشی شدن مذاکرات است. در همان زمان نیز عنوان می‌شد به هر میزان که روند مذاکرات فرسایشی شود به همان اندازه به نتیجه رسیدن برجام سخت‌تر خواهد شد. نکته دیگر اینکه در داخل آمریکا و ایران احیای برجام با مخالفت‌هایی مواجه بود. در پایان دولت آقای روحانی این فرصت وجود داشت که برجام احیا شود و دولت نیز تلاش‌های زیادی انجام داد که این اتفاق رخ بدهد. با این وجود این اتفاق نیفتاد و به همین دلیل کار مذاکرات به دولت سیزدهم کشیده شد. حتی در مرحله‌ای که عنوان می‌شد تحریم‌های ایران باید به صورت مرحله‌ای برداشته شود و راستی‌آزمایی شود و از سوی دیگر ایران به تعهدات هسته‌ای خود عمل کند نیز چالش‌هایی به وجود آمد. در گذشته نیز این موضوع مطرح بود و عنوان می‌شد که ما می‌توانیم به صورت گام به گام با آمریکا به نتیجه برسیم. با این وجود این اتفاق به دلایلی رخ نداد. هر مانعی که در مسیر مذاکرات قرار داشته باشد طرفین به دنبال گره‌گشایی از آن نباشند به شکشت برجام منجر خواهد شد.
با توجه به شرایط موجود و موانعی که وجود دارد آیا می‌توان شرایطی را متصور بود که برجام دیگر احیا نشود؟
در شرایط کنونی با توجه به بحران اوکراین برجام برای آمریکا و اروپا یک توافق مهم است. با این وجود نباید این تلقی از وضعیت کنونی صورت بگیرد که آمریکا و اروپا با توجه به شرایطی که در آن قرار دارند حاضر به احیای برجام با هر شرایط و هر شرطی هستند. قطعا اگر برجام نیز به نتیجه نرسد این کشور‌ها پلن‌های دیگری را در دستور کار خود قرار خواهند داد. این پلن‌ها نیز به صورتی نیست که برای ایران منافعی به‌همراه داشته باشد و یا به صورتی باشد که امتیاز‌های بیشتری را از آمریکا و اروپا نصیب ایران کند. واقعیت غیرقابل انکار این است که اگر برجام به هر دلیلی احیا نشود ما باید هزینه‌هایی برای تحریم‌های آمریکا پرداخت کنیم. این در حالی است که تاب‌آوری اقتصاد ایران در مقابل فشار‌ها کم شده است. باید این موضوع را درک کنیم که وضعیت امروز نسبت به گذشته بسیار متفاوت شده و به همین دلیل ما نمی‌توانیم نسبت به تحریم‌ها بی‌تفاوت باشیم.
با درخواست فرانسه از ایران برای میانجی گری در بحران اوکراین و پایان جنگ، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه به روسیه سفر کرد تا پیغام ابراهیم رئیسی را به مقامات روسیه برساند؟
من معتقدم به موضوع ارسال پیغام از سوی ایران برای روسیه به عنوان یک خبر نگاه کرد. این موضوع تنها در حد یک خبر است. میانجی گری در جنگ روسیه با اوکراین دارای الزاماتی است. یکی از مهم‌ترین این الزامات این است که کشوری که قصد میانجی‌گری دارد باید با هردو کشور مناسبات نزدیک سیاسی داشته باشد. این در حالی است که ایران دارای رابطه نزدیک و صمیمی با اوکراین نیست. ایران در شرایطی که روابط نزدیکی با اوکراین داشت که به واسطه این رابطه می‌توانست در روند بحران تأثیر مثبت بگذارد می‌توانست این مسئله را مطرح کند که به دنبال میانجی گری بین روسیه و اوکراین است. این در حالی است که در شرایط کنونی ایران در چنین وضعیتی قرار ندارد و اتفاقاتی که در این زمینه رخ می‌دهد به معنای میانجی گری ایران برای پایان جنگ در اوکراین نیست.
احسان انصاری - آرمان ملی