جریان انقلابی و شخص سید ابراهیم رئیسی دلایل و انگیزه‌های زیادی برای احیای برجام و رفع تحریم‌ها دارند، اما منتقدان بر این پرسش پا می‌فشارند که چرا جناح اصولگرا مانع حصول توافق توسط حسن روحانی و محمدجواد ظریف شد و خسارات این تاخیر چگونه جبران می‌شود؟
دیدارنیوز ـ اسفندیار عبداللهی: باقری کنی مذاکره کننده ارشد ایرانی در مذاکرات احیای برجام، بدون هیچ نتیجه‌ای و دست خالی به تهران بازگشت. بعد از ۵ روز مذاکره با هدف احیای برجام در شهر وین، بار دیگر دیپلمات‌ها پایتخت اتریش را ترک کرده و به پایتخت‌های خود بازگشتند؛ هرچند گفته می‌شود این بار برخلاف مذاکرات دوحه، طرفین به پیشرفت‌هایی در مسیر گفتگو‌ها دست یافته‌اند، اما ظاهرا طرف غربی از مواضع قبلی خود عقب نشسته و بخشی از ملاحظات ایران در مورد تحریم‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در آخرین متن رعایت کرده است.
طرف ایرانی البته به نظر می‌رسد این بار علاوه بر مبحث تحریم‌های سپاه پاسداران - که توانسته بخشی از خواسته‌های خود را محقق کند- با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و به تبع آن، با غرب مشکل پیدا کرده است و اصرار دارد، که یکبار برای همیشه بحث سوالات آژانس در مورد منشا اورانیوم‌های با غنای بالا - که آژانس را حساس کرده- را در همین پیش نویس تمام کنند. این بخش هم در نوع خود گرچه جدید نیست، اما حداقل در مذاکرات احیای برجام کمتر از آن سخن رفته بود و تمرکز اصلی و پافشاری دیپلمات‌های ایرانی درباره رفع تحریم‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود. حساسیت آژانس در باره منشا اورانیوم با غنای بالای یافت شده در برخی از سایت‌های ایران، با وجود نهایی شدن پیش نویس توافق توسط مذاکره کنندگان اتحادیه اروپا، هنوز یک نقطه اختلاف بزرگ و مانع از پیشرفت در مذاکرات شده است.
ایران از آژانس خواسته که پرونده تحقیقات در این باره را ببندد و اصرار دارد که توافق تنها در صورتی امکان پذیر است که این تحقیقات توسط آژانس یک بار برای همیشه بسته شود. دیپلمات‌های غربی درگیر در مذاکرات وین گفتند که طی پنج روز گذشته، طرف‌ها بر سر یک توافق سیاسی جداگانه با ایران مذاکره کردند که می‌تواند به بسته شدن این تحقیقات کمک کند، مشروط بر اینکه ایران همکاری کند.
آنچه از فحوای کلام و ادبیات غربی‌ها و آژانس به دست می‌آید به نظر می‌رسد در همین بخش نیز آن‌ها آماده نوعی تسامح و تساهل در این باره هستند به گونه‌ای که یکی از مقامات ارشد غربی گفته، در صورتی که تهران در مورد منشأ آثار اورانیوم پاسخی دهد که از سوی آژانس معتبر تلقی شود، شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی قطعنامه‌ای مبنی بر بسته شدن تحقیقات را تصویب می‌کند.
دور تازه گفتگو‌ها در حالی به پایان رسید که دیپلمات‌های اروپایی می‌گویند کار تهیه و تدوین متن توافق نهایی به پایان رسیده است؛ اما مقام‌های ایرانی اعتقاد دیگری دارند و معتقدند همچنان کار روی متن باید ادامه یابد. البته برخی کارشناسان معتقدند دیپلمات‌های ایرانی بیش از همکاران غربی خود نیاز به مشورت در تهران دارند و اگر اراده سیاسی موجود در تهران اشاره کند، کار تمام است. از طرفی البته با توجه به مشکلات فراوان آمریکا در پهنه شمالی آسیا و اوکراین و از آن سو مواجه احتمالی آن کشور با چین بر سر تایوان، نا و بضاعتی برای حاکمان واشنگتن باقی نگذاشته که بیش از این در منطقه خاورمیانه انرژی بگذارد و به نظر همین قصه برای جمهوری اسلامی ایران برگ برنده محسوب شده و از این منظر و منفذ است که نیازی به احیای برجام احساس نمی‌کند.
از طرفی، همچنان اقتصاد و معیشت مردم تحت تاثیر تحریم‌ها قرار دارد و دولت سیزدهم نیاز زیادی به آرام کردن تنش معیشتی و اقتصادی دارد و پر واضح است حتی اگر ایران بتواند بیش از یک میلیون نفت در بازار سیاه و زیر قیمت بازار بفروشد، همچنان در انتقال ارز حاصل از فروش انرژی مشکل دارد. از آن سو سید ابراهیم رئیسی سه سال فرصت دارد که نشان دهد در بخش‌های عمرانی، سرمایه‌گذاری در زیر ساخت‌ها، تولید و اشتغال موفق بوده است که بتواند در انتخابات ۱۴۰۴ آن را بفروشد. تحقق این هدف در گرو اطمینان بخشی به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و همچنین مروادات عادی مالی و بانکی بین المللی برای تزریق ارز به بانک مرکزی و بازار مالی کشور است. از این رهگذر است که مقوله تولید و اشتغال هم جان تازه‌ای خواهد گرفت و رئیسی با دست پر وارد دور دوم رقابت‌های انتخاباتی خواهد شد. جناح حاکم نیز متوجه این فرصت هست و به نظر نمی‌رسد ظرفیت احیای برجام را از دست دهد و نمی‌دهد و این آخرین امتیازخواهی تیم ایرانی را باید طبیعی تلقی کرد. زیرا سپاه پاسداران به همین مقدار امتیاز رفع تحریم - که در آخرین دور مذاکرات به بخش‌هایی از این سازمان نظامی داده شده است- راضی است و این رضایت را پیشتر فرماندهان سپاه اعلام کرده بودند، آنجا که گفتند سپاه راضی نیست برجام به خاطر سپاه نافرجام بماند و این نشان از سطح بالای همکاری این نهاد حاکمیتی با دولت مستقر و درک متقابل آن دو نسبت به این موضوع دارد.
این دفعه به نظر در آستانه توافق هستیم به گونه‌ای که در ادامه رایزنی‌ها برای احیای برجام، جوزپ بورل و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز به صورت تلفنی گفتگو کردند. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این گفتگو با اشاره به اینکه پیشرفت نسبی در مسیر گفتگو‌ها حاصل شده، ابراز امیدواری کرد که روند احیای توافق به سرعت طی شود. در مقابل، اما وزیر امور خارجه ایران تاکید کرد که انتظار می‌رود همه طرف‌ها برای دستیابی به متن نهایی توافق از خود اراده و جدیت نشان دهند؛ موضعی که نشان می‌دهد هنوز مقام‌های جمهوری اسلامی بر این باورند که باید تغییراتی در متن توافق ایجاد شود. پایگاه خبری نورنیوز وابسته به شورای عالی امنیت ملی ایران هم در گزارشی و به نقل از منابع آگاه تاکید کرده که برخلاف گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌های غربی، متن توافق نهایی نشده و همچنان در خصوص برخی موضوعات بین طرفین اختلاف‌هایی وجود دارد.
وب‌سایت پولیتیکو در گزارشی و به نقل از یک دیپلمات ارشد اروپایی گزارش داد که از نظر کشور‌های غربی متن توافق نهایی است و این ایران است که باید در خصوص پذیرش آن تصمیم بگیرد. این دیپلمات ارشد اروپایی که نخواسته نامش فاش شود همچنین با اشاره به اینکه متن حاضر نسخه تکمیل شده توافق ماه مارس است، گفت: «ایران و غرب در وین برای یک توافق سیاسی بر سر مسئله پادمان با یکدیگر مذاکره کردند. در صورتی که ایران پاسخی "معتبر" به پرسش‌های آژانس بدهد، شورای حکام هم طی قطعنامه‌ای پرونده تحقیقات را خواهد بست».
وال استریت ژورنال هم به نقل از یک منبع اروپایی دیگر گزارش داد که ایران باید پاسخ بله یا خیر به این متن بدهد. این دیپلمات عالی‌رتبه در این خصوص می‌گوید: «این یک بسته پیشنهادی است. نمی‌شود با صفحه بیستم موافق باشید و با صفحه پنجاهم مخالف. یا با این متن موافقید و یا مخالف».
در روز‌های گذشته گزارش‌های متعددی در خصوص کنار آمدن ایران در خصوص مسائلی، چون دریافت تضمین رفع تحریم‌ها و همچنین خروج سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی ایالات متحده منتشر شده بود. با این حال گزارش‌ها از وین حاکی از آن بود که اختلافات بر سر مسئله پادمانی ممکن است حصول به توافق را با تاخیر مواجه سازد. حالا و پس از ۵ روز گفتگو در وین، دیپلمات‌ها در حالی به پایتخت‌های خود بازگشتند که مشخص نیست دور بعدی این گفتگو‌ها چه زمانی برگزار خواهد شد.
سمت و ضلع دیگر مذاکرات منشا داخلی دارد و رنگ و بوی رقابت سیاسی و سنتی به خود گرفته است. جریان اصلاحات مانند همیشه از حصول توافق و احیای برجام استقبال کرده‌اند، فقط یک ایراد جدی دارند و آن اینکه چرا این همه به طول انجامید و خسارات ناشی از تاخیر و تطویل به اقتصاد ایران و معیشت مردم را چه کسی و چگونه می‌خواهند جبران کند.
از جمله محسن مهرعلیزاده یکی از دو رقیب انتخاباتی جدی سید ابراهیم رئیسی در یک کلیپ صوتی پیشاپیش به استقبال توافق رفت و احیای برجام را ضروری و الزامی دانست و اعتقاد دارد این کار در اواخر دولت روحانی باید تمام می‌شد و گلایه می‌کند توافق احتمالی را کسانی انجام می‌دهند که برجام را سند خیانت دولت روحانی معرفی می‌کردند و همانگونه که ذکر شد، سوال می‌کند که خسارات ناشی از این سنگ‌اندازی و تاخیر چگونه جبران می‌شود.
تورم تصاعدی و روزانه، کوچک شدن سفره مردم، نیاز شدید بانک مرکزی به مبالغ بلوکه شده ایران در بانک‌های کشور‌های مختلف دنیا، عادی شدن ورود ارز‌های ناشی از فروش‌های آینده، تولید، اشتغال، فرسودگی زیرساخت‌های مادر، انتخابات مجلس در سال ۱۴۰۲، انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۴۰۴، نیاز شدید به تبلیغات و القای نوعی پیروزی دولت رئیسی در مذاکرات و مانور بر روی رفع تحریم سپاه و قانع شدن آژانس به کوتاه آمدن درباره سوالات پادمانی در مورد منشا اورانیوم با غنای بالا و نمایش فیگور موفقیت دیپلماسی ایرانی در این دولت و مواردی دیگر، از جمله دلایل و انگیزه‌هایی هستند که طرف ایرانی تحت تاثیر آن مذاکرات تا حصول توافق را رها نکند.
گرچه حتی در صورت شکست کامل مذاکرات، در کوتاه مدت اتفاق خاص یا خطرناکی بین ایران و غرب رخ نخواهد داد و همانگونه که اشاره شد، در این مقطع از تاریخ منطقه و جهان، آمریکا در شرایطی نیست که بتواند به شدت گذشته بر ایران متمرکز شود، با این وجود باید منتظر ماند و دید که طی ۲۴ ساعت آینده چه دودی از دودکش اتاق فکر نهاد قدرت در جمهوری اسلامی ایران خارج خواهد شد.