سفر وزیر خارجه ایران به ترکیه در روزهای اخیر گر چه در سکوت نسبی خبری انجام شد اما به زعم عده‌ای دستور مشخصی نداشت و برخی نیز آن را بی‌ارتباط به مذاکرات هسته‌ای تلقی کردند.
دیدارنیوز ـ رضا قنبری*: آنکارا اول هفته میزبان امیر عبدالهیان بود. وزیر امور خارجه ایران در راس هیأتی بلند پایه با رجب طیب اردوغان و مولود چاووش اوغلو دیدار کرد. هدف، ترمیم روابط سیاسی-امنیتی که در هفته‌های اخیر با درز خبر‌هایی در مورد تهدید علیه شهروندان اسراییلی در استانبول متزلزل شده بود. سد سازی بر دجله و فرات، بحران مهاجران و مسائل سوریه هم از دیگر بحث‌های وزرای خارجه دو کشور بود. یادداشت این هفته، اما به بهانه دیدار عبداللهیان و چاووش‌اوغلو قصد دارد به مواضع رسانه‌های رسمی، شبکه‌های اجتماعی و به طور کلی افکار عمومی ایران درباره ترکیه نگاهی دقیق‌تر کند.. چه آنکه در چند سال اخیر ترکیه در نگاه ایرانیان اغلب نقش منفی اتفاقات خاورمیانه را برعهده داشته و انگشت اتهام همواره بر مدار شمال غربی می‌چرخد.
***
فروکاستن ترکیه به اردوغان: رجب طیب اردوغان دو دهه است که در بالاترین پست‌های اجرایی ترکیه قرار دارد و با تمام فراز و نشیب‌های شخصیتی و سیاسی برند اول کشور است. سیاستمداری که در طول بیست سال اخیر به اندازه انگشتان دو دست از صندوق آرا رای اعتماد گرفته و بدنه رای گسترده‌ای در سراسر ترکیه دارد. اما با تمام این تفاسیر، فروکاستن کشوری متشکل از ده‌ها قوم، زبان و مذهب با متنوع‌ترین عقاید سیاسی در خاورمیانه به شخصی، چون اردوغان، به نظر ساده سازی صورت مسئله می‌آید. چه آنکه در آخرین انتخابات ریاست جمهوری، حدود ۴۸ درصد مردم مخالف ادامه حضور او در کاخ ریاست جمهوری بودند و در انتخابات شهرداری‌های اخیر نامزد‌های عدالت و توسعه در استانبول، آنکارا و ازمیر شکست خوردند. البته این تحلیل هرگز به معنی نادیده گرفتن نفوذ و محبوبیت اردوغان در ترکیه نیست، اما به دلیل شکل ائتلافی دولت ها، هیچکدام از مقامات سیاسی کشور حتی اکثریت نسبی آرا مردمی را هم در اختیار ندارند.
- قلدری منطقه ای: یکی دیگر از دلایل بدبینی به ترکیه را باید در سیاست خارجه این کشور پس از خروج احمد داوود اوغلو از دولت جست. ترکیه پس از کودتای ۲۰۱۶ با تغییر در نگاه سیاست خارجه، ارتش را به ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاسی منطقه‌ای خود مبدل کرد. حمله به سوریه، مشارکت در جنگ قره باغ، حضور نظامی در لیبی و بمباران مدوام شمال عراق تنها قسمتی از سیاست یکجانبه گرایانه ترکیه است. همانگونه که لشکرکشی یک تریلیون دلاری جورج بوش پس از حملات یازده سپتامبر تنها خشم و نفرت عمومی نسبت به آمریکا را در افغانستان و عراق بیشتر کرد و جنگ‌های نیابتی در سوریه برای عربستان، ایران و قطر برآیندی مثبتی به همراه نداشت، حالا قلدری منطقه‌ای ترکیه در مرز‌های پیرامونی، فضای عمومی در کشور‌های همسایه و از جمله ایران نسبت به این کشور منفی کرده است.
- پیشرفت شگفت انگیز: زمانی که اردوغان در سال ۲۰۰۲ به صندلی نخست وزیری ترکیه تکیه زد شاخص توسعه این کشور چیزی شبیه سوریه بود. ایران با دولت دوم محمد خاتمی روزهای خوبی را در اقتصاد، سرمایه گذاری خارجی و حتی سیاست داخلی سپری می‌کرد و چشم انداز توسعه‌ای ۱۴۰۰، جمهوری اسلامی را قدرت اول منطقه می‌دید. حالا ترکیه پس از تنها دو دهه بر اساس شاخص‌های سازمان ملل با اسپانیا هم تراز شده و کشور‌های پیرامونی هم چنان اندر خم یک کوچه‌اند. وضعیت لبنان، عراق، سوریه، روسیه و اوکراین عیان است و ایران هم پس از تحریم‌های ظالمانه و مذاکرات فرسایشی برجام روزهای سختی را در اقتصاد و سیاست از سر می‌گذراند. حالا این ترکیه است که به عنوان یک قدرت میانی جهانی بدون اتکا به منابع زیر زمینی جزو ۲۰ اقتصاد برتر دنیاست و در آخرین انتخابات سراسری حدود ۸۶ درصد مردم با اعتماد به صندوق آرا همچنان دموکراسی را بهترین فصل الخطاب مسائل کشور می‌دانند. ویژگی‌های که حداقل در گستره‌ای از آلمان تا هندوستان مانند ندارد؛ بنابراین بخشی از این تیتر‌های گل درشت منفی از ترکیه را باید در همین احساس ناخوشایند عقب ماندن تفسیر کرد.
***
متاسفانه در برخی از اتفاقات عالم، شانس نقش فراوانی دارد که به گواه تاریخ، ایران در باب همسایگی از آن بهره زیادی نبرده است. همه همسایگان بزرگ و کوچک این سرزمین در روزگاری چشم طمع به آن داشته و همین حالا هم کشورمان هواخواه چندانی در خاورمیانه ندارد. اما حداقل در چند قرن اخیر ایران و ترکیه کمترین تشنج سیاسی-نظامی را با هم داشته و اتفاقا بیشترین مراودات اقتصادی-توریستی را تجربه کرده اند؛ بنابراین حالا که جمع متحدان قدرتمند ایران روز به روز آب می‌رود، دور چرخیدن و دشمن ساختن در اطراف مرز‌های این سرزمین جز زیان به بار نخواهد آورد. همانگونه که امیر عبدالهیان در آنکارا امنیت و ثبات ترکیه را اولویت مهم جمهوری اسلامی دانست. نگاهی مهربان به آن سوی مرز‌ها که اتفاقا در این روزهای سخت می‌تواند گره گشای بخشی از مشکلات سیاسی-اقتصادی ایران باشد.