حمایت از کالای ایرانی تنها در صورتی محقق خواهد شد که همه بازیگران این صحنه، نقش خود را به خوبی ایفا کنند.
سمیه عظیمی
به محضی که سال جدید از سوی رهبر انقلاب، سال «حمایت از کالای ایرانی» نام گرفت، در کنار همه اما و اگرهایی که از سوی فعالان شبکه‌های اجتماعی مطرح شد؛ فهرستی از محصولات ایرانی که می‌تواند توجه مصرف‌کننده ایرانی را جلب کند، در فضای مجازی دست به دست شد. فهرستی تهیه شده بود از لوازم تحریر و نوشت‌افزارهای تولید داخل، محصولات خوراکی، محصولات آرایشی بهداشتی و شوینده‌ها، لوازم خانگی و ملزومات آشپزخانه و خواب، کیف و کفش، لامپ و مهتابی و همچنین لوازم الکترونیکی. برندهایی به چشم می‌خوردند که عمدتا در فروشگاه‌ها، با آنها روبه‌رو شده و به شوق خرید کالای خارجی از کنارشان عبور کرده‌ایم و این سؤال را در ذهن ایجاد کرد که «چرا مصرف‌کننده ایرانی، تاکنون میل چندانی برای شناسایی کالاهای خوب وطنی از خود بروز نداده است؟» و «آیا ذاتا مصرف‌کننده ایرانی به تولید ملی نگاهی غدارانه دارد؟».
طی دو سال گذشته شاهد حرکتی خوب و نویدبخش در رسانه ملی بودیم. گه‌گاه در بخش آگهی‌های بازرگانی و میان‌برنامه‌ها، فیلم‌های کوتاهی پخش شد که قابل توجه بود؛ بچه‌هایی که یک فروشنده لوازم‌التحریر را با ترفندی مجاب به ارائه محصول ایرانی می‌کنند، یا نوجوانی که در یک فروشگاه، متقاعد می‌شود لباس ایرانی بخرد و در انتها می‌گوید: یاشاسین ایران. گاهی هم تلویزیون به سراغ برخی محصولات ایرانی رفت و از روند تولید آنها گزارش گرفت؛ گزارش‌هایی که بعضا باعث شگفتی و جلب توجه مخاطبان شد و برخی محصولات را برای مخاطب ایرانی هویت و معنایی تازه بخشید.
قدر مشترک همه این گزارش‌ها و فیلم‌های تبلیغی ترویجی، فرهنگ‌سازی برای حمایت مصرف‌کنندگان از کالای ایرانی به عنوان یکی از اصلی‌ترین و مهمترین راه‌های رونق تولید ملی و حل مسأله اشتغال و سرمایه‌گذاری است.
این‌روزها رسانه‌ها پر است از اظهارنظرهای مسئولان درباره ضرورت حمایت از کالای ایرانی. همگان از رونق تولید و کسب و کار، خروج از رکود، رونق صادرات، رشد تولید ناخالص ملی و افزایش ارزش پول رایج کشور، ایجاد خودباوری، افزایش اعتماد به نفس و دمیده شدن نشاط و شادابی در میان جوانان، کاهش آسیب‌های اجتماعی و در نهایت ارتقای امنیت ملی از رهگذر خرید کالای ایرانی سخن می‌گویند. قطعا بخشی از «حمایت از کالای ایرانی» متوجه مصرف‌کننده است؛ اما آیا ترغیب مردم برای خرید کالای ایرانی کافی است؟ مصرف‌کننده در این چرخه، در چه جایگاهی از اهمیت و اثرگذاری قرار دارد؟
بخشنامه دیرهنگام وزیر کشور
امروز ـ ششم فروردین ـ بخشنامه‌ای از سوی وزیر کشور خطاب به معاونان و استانداران سراسر کشور صادر شد که بخشی از آن، از اهمیت دوچندان برخوردار بود؛ موضوعی که زوایای مختلف حمایت از کالای ایرانی را مهمتر از «خرید کالای ایرانی از سوی مردم» مطرح می‌کرد. عبدالرضا رحمانی‌فضلی در این بخشنامه که به نظر دیرهنگام نیز می‌آید، اشاره‌ای دارد به فرمان رهبر معظم انقلاب در تاریخ دوم شهریورماه 1391 که سال «تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی» نام داشته است. ایشان در دیدار رئیسجمهوری و اعضای هیأت دولت گفته بودند: «اصلاً ممنوع کنید و بگویید هیچ‌کس حق ندارد در این وزارتخانه جنس خارجی مصرف کند». او یکی از دلایل صدور این بخشنامه را اجرای این فرمان صریح می‌داند.
وزیر کشور در این بخشنامه با یادآوری تصویب و ابلاغ‌های متعدد هیأت وزیران طی سال‌های اخیر، با موضوع ممنوعیت خرید کالاهای خارجی و دارای تولید مشابه داخلی توسط دستگاه‌های دولتی و سایر دستگاه‌ها و نهادها که به نحوی از بودجه عمومی یا دولتی استفاده می‌کنند، تأکید کرده بر این اساس، در صورت انجام هزینه از محل وجوه دریافتی از بودجه عمومی یا دولتی بابت خرید این نوع کالاها به صورت مستقیم یا از طرق پیمانکاران تملک دارایی‌های سرمایه‌ای، ذی حسابان دستگاه‌های اجرایی یا عناوین مشابه مکلف‌اند از پرداخت اعتبار خرید کالاهای یادشده به صورت مستقیم یا اسناد مندرج در صورت وضعیت‌های ارسالی از سوی پیمانکاران خودداری کنند.
حمایت از کالای ایرانی در جلسه سران قوا
اما تحقق «راهبرد حمایت از کالای ایرانی»، مؤلفه‌هایی مهمتر از ممنوعیت مصرف تولیدات غیرایرانی در قوای سه‌گانه، دستگاه‌های حاکمیتی و دولتی دارد؛ از جمله حمایت همه‌جانبه از مدیران بنگاه‌های داخلی، ارتقای کیفی کالاهای تولید داخل و قابل رقابت با کالای مشابه خارجی.
سران قوا امروز ـ ششم فروردین ـ در نخستین جلسه مشترک خود در سال 97 از ابعاد مختلف حمایت از کالای ایرانی سخن گفتند. رئیسجمهوری بعد از این جلسه به جمع خبرنگاران آمد و با اشاره به اینکه نامگذاری سال 97 از سوی رهبر معظم انقلاب به عنوان سال حمایت از کالای ایرانی نیز یکی از موضوعات جلسه امروز سران قوا بوده، گفت: کمک به تولیدات داخلی، بالا بردن کیفیت تولیدات داخلی که توان و قدرت رقابت کافی داشته باشند، بازاریابی مناسب در منطقه و جهان برای کالاهای ایرانی، فرهنگ‌سازی لازم در این زمینه و همچنین کنترل واردات بی‌رویه و به ویژه مبارزه با قاچاق کالا می‌تواند به عنوان اصولی باشد که به تولیدات داخلی ما کمک کند.
سیاست خارجی و حمایت از کالای ایرانی
در سوم فروردین، وزارت امور خارجه در بیانیه‌ای، آمادگی خود را برای حمایت از فعالان اقتصادی و تسهیل مراودات تجاری در سال «حمایت از کالای ایرانی» اعلام کرده بود. این بیانیه با اشاره به تحولات ساختاری وزارت خارجه و توجه ویژه به اولویت‌های اقتصادی به عنوان موضوع مغفول در سیاست خارجی همه سالیان گذشته، تأکید داشت: وزارت امور خارجه و نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در اقصی نقاط جهان پیام روشنگرانه مقام معظم رهبری برای حمایت از کالای ایرانی را به گوش جان دریافت کرد. تأیید و تأکید داریم که تنها راه پیشرفت واقعی و مبتنی بر عدالت، تکیه بر نیروها و توانمندی‌های داخلی و رهایی از اقتصاد نفتی بوده و این مهم تنها از راه تلاش برای افزایش کمی و کیفی تولید ملی ممکن است.
توییت‌های جالب توجه وزیر جوان
وزیر جوان ارتباطات و فناوری اطلاعات، نیز با ابزاری به‌روز و جالب وارد این صحنه شد تا به کمپین ناملموس حمایت مسئولان و دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی از کالای ایرانی ملحق شود. او در نخستین توییت خود در سال 97 نوشت: در سال حمایت از کالای ایرانی تصمیم گرفتم با تشکیل تیم داوری از دستیاران جوان به صورت هفتگی یک کار خوب و با کیفیت در عرصه ارتباطات و فناوری اطلاعات را معرفی کنم. تلاش می‌کنم با حمایت اپراتورها جوایزی را برای این گروه‌های کاری در نظر بگیریم. کار خوب حتما مورد حمایت مردم خواهد بود. بعد از آن نیز آذری جهرمی در حساب توییتری خود به این وعده عمل کرد و تاکنون نوشته است: «اگر نیازمند خدمات رایانش ابری هستید، ابر آروان را به شما معرفی می‌کنم. محصولی دانش‌بنیان از جوانان ایرانی که توانسته در تحریمهای اعمالی مدعیان آزادی اینترنت برای ایرانیان، زیرساخت مناسبی برای کسب و کارهای نوپا باشد. https://www.arvancloud.com/fa ».
«بارها از ترجمه‌های جالب سرویس مترجم گوگل شنیده‌ایم. دانش‌پژوهان ایرانی یک ماشین ترجمه متن باز سه زبانه توسعه داده‌اند که دقتی قابل مقایسه و در مواردی برتر از گوگل تولید کرده‌اند. با ترویج و استفاده از آن از تلاش آنان تقدیر کنیم. http://Targoman.ir ».
کیفیت، تنوع و حذف رانت اطلاعاتی و تبلیغاتی
کارشناسان، از نقش قوای سه‌گانه، فعالان بخش خصوصی، مردم و رسانه‌ها در حمایت از تولید داخلی سخن می‌گویند و برخی با انتقاد از «حمایت از کالای ایرانی با تمرکز بر حمایت مردمی بدون توجه به ابعاد گسترده این راهبرد»، به وضعیت مردم ایران در زمینه خودرو اشاره دارند و این شیوه حمایت از کالای ایرانی را پیشاپیش شکست‌خورده تلقی می‌کنند.
مهدی غضنفری، وزیر اسبق صنعت در این باره به مهر گفته است: برای حمایت از کالای ایرانی، بهبود کیفیت، کاهش قیمت تمام شده و افزایش بهره‌وری باید مورد توجه قرار گیرد. وی تأکید دارد که دستیابی به اهداف نامگذاری امسال و ایجاد تحول و پویایی در اقتصاد، و داشتن تولیدی اشتغالزا و رفاه‌آفرین در شرایطی که اقتصاد ما دچار فرایندهای تباهنده بسیاری است نیازمند مداقه فراوانی است. هر یک از اجزای حکومت شامل دولت و دو قوه دیگر و نیز بخش خصوصی، مردم و رسانه ها باید بدقت برنامه ریزی کرده ودر چارچوب یک برنامه هماهنگ حرکت کنند. البته دولت باید هماهنگ‌کننده اصلی باشد.
لزوم مدیریت بر واردات، بهبود ساختارهای اداری و حذف موانع و رانت‌های اطلاعاتی و نیز تسهیل دسترسی به فرصت‌های برابر بازار کار، سرمایه، پول و ارز، جستجوی راهکاری درست برای احیای بنگاه‌های تولیدی و کاهش تصدی دولت در امر تولید وتجارت، توجه به بخش خصوصی، ارتقای کیفیت، تنوع و خدمات کالاها و کاهش قیمت تمام شده، شیوه‌های علمی تولید، تأمین منابع مالی و نیروهای انسانی، توجه به سلیقه و ذائقه مشتری، حذف شبکه رانتی تبلیغات کالاهای خارجی و همچنین همراهی رسانه‌ها در این صحنه، از موضوعاتی هستند که غضنفری در این گفت‌وگو به عنوان راهکارهای حمایت از کالای ایرانی به آن اشاره کرده است.
همه بازیگران فعال شوند
روند نامگذاری سال‌ها از سوی رهبر انقلاب که از سال 1378 آغاز شده، همزمان با آغاز دهه 90، زمینه‌ای اقتصادی به خود گرفته و سال 1397 در عملیاتی‌ترین عنوان انتخابی، سال «حمایت از کالای ایرانی» نام گرفته است؛ نامی که اگر به سرنوشت نامگذاری‌های سال‌های گذشته دچار شود و مانند «حرکت به سمت اصلاح الگوی مصرف»، «همت مضاعف، کار مضاعف»، «جهاد اقتصادی»، «تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی»، «حماسه اقتصادی»، «اقتصاد و فرهنگ، با عزم ملی و مدیریت جهادی» و «اقتصاد مقاومتی» تنها بر بیلبوردها و بنرها و تبلیغات رسانه‌ای و شهری باقی بماند، بسیار بیش از گذشته، ناامید و دلسرد کننده خواهد بود.
حمایت از کالای ایرانی تنها در صورتی محقق خواهد شد که همه بازیگران این صحنه، نقش خود را به خوبی ایفا کنند که در این صورت، ایرانیِ همیشه در صحنه، با پذیرش برخی کاستی‌ها و نقایص در محصولات وطنی، به وظیفه ملی خود عمل خواهد کرد. باید توجه داشت که غفلت هر یک از بخش‌های این چرخه و پازل، قطعا تلاش‌های هرچند مضاعف دیگر بخش‌ها را نیز عقیم کرده و بی‌نتیجه خواهد گذاشت.