امروز و با اعلام نتایج نهایی انتخابات پارلمانی عراق روشن شد که علی رغم همه اعتراض‌ها مقتدی صدر برنده این انتخابات است. سیاستمدار مرموزی که سالهاست با چرخش‌های مداوم به سیاست ورزی مشغول است!
دیدارنیوز _ مریم رنگی طهرانی*: توییت مهم مقتدى صدر در ٢٨ آبان با بیانِ انحلال و بستن فرماندهى تیپ الیوم الموعودِ نیروی مسلح نزدیک به او، خبر از اتفاقات تازه در عراق می‌داد. در حالی که در انتخابات اخیر جریان مقتدى صدر، بیشترین کرسى را در پارلمان کسب کرده، و وزن این روحانی تندرو را در انتخاب نخست وزیرى عراق افزایش داده است. امروز و با اعلام نهایی نتایج انتخابات روشن شد که علی رغم همه اعتراضات جریان رقیب همچنان جریان صدر برنده انتخابات عراق است.
انتخابات اخیر عراق با تنش‌های سیاسی بسیاری همراه شد. تنش‌هایی که علاوه بر رویارویی خیابانی هواداران گروه‌های مختلف حتی تا حمله پهپادی به منزل مصطفی الکاظمی نخست وزیر فعلی عراق هم کشیده شد. در کانون همه این درگیری‌ها پیروزی جریانی بود به رهبری مقتدی صدر. روحانی شیعه عراقی که حالا احتمالا قوی‌ترین سیاستمدار شیعه این کشور هم هست. اما مقتدی صدر کیست؟
مقتدى صدر در سال ١٩٧٤ در نجف به دنیا آمد. او فرزند یکى از مراجع پر نفوذ در دوران صدام یعنی آیت الله محمد صادق صدر و داماد دیگر مرجع با نفوذ شیعه آیت الله محمد باقر صدر است. پدر مقتدی و پدرهمسرش با یکدیگر پسر عمو بودند. محمد باقر صدر از بنیانگذاران حزب الدعوه بود. پدرش درسال ١٩٨٠ و پدر همسرش در ١٩٩٠ توسط صدام اعدام شدند. سخت گیرى صدام نسبت به شیعیان و جریان مذهبی شرایط سختى را براى او و خانواده صدر به وجود آورده بود.
مقتدى صدر پس از پایان دوران راهنمایی، در یازده سالگی وارد حوزه علمیه نجف شد. سپس برای آموختن کلیات فقه به دانشکده فقه نجف رفت. پس از فارغ التحصیلی به حوزه برگشت و ومقطع سطح و دروس خارج را گذارند و در سن ٣٤ سالگی ازسوی آیت الله العظمی سید محمد باقر صدر و آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی اجازه اجتهاد گرفت.
پس از سرنگونی صدام در سال ٢٠٠٣ با حمله نظامى امریکا صدر از سایه بیرون آمد. در این دوران او دفاتر شهید صدر را در شهرهاى عراق ازجمله بغداد، نجف، کربلا و... افتتاح کرد.
درست یکسال بعد از افتتاح، او رهبر یک جنبش سیاسى شیعه موسوم به جنبش صدر با هزاران طرفدار شد. طرفداران جریان صدر بیشتر از میان شیعیان با سطح زندگی پایین بر می‌خاستند که دفاتر شهید صدر به آن‌ها خدمات آموزشى، بهداشتى و اجتماعی می‌داد.
مقتدى صدر منطقه اى را در عراق تحت تدابیر شدید امنیتى با سیستمى براساس قانون اسلامى تاسیس کرد. این روحانى که در ابتدا در دوران صدام محافظه کار بود، حال تغییرات زیادى پیدا کرده بود. در این دوره از زندگی، او متهم به قتل عبدالمجید خویى فرزند آیت الله خویى، مرجع بزرگ شیعه در عراق شد و حکم دستگیرى او آمد، اما این پرونده هیچگاه به فرجامی نرسید و نقش مقتدی صدر در این قتل هیچگاه به طور دقیق روشن نشد.
صدر یک گروه شبه نظامی به نام جیش المهدی را ایجاد کرد که در جنگ با القاعده و داعش حضور داشتند. خروج از سایه درسال ٢٠٠٥ با انتخابات عراق، فرصتی براى جنبش او و ائتلاف با سایر احزاب شیعه بود و این فرصت منجر به کسب بیشترین کرسی پارلمان یعنی ١٣٨ کرسی برای ائتلاف شیعیان شد.
البته سهم جریان صدر از این تعداد کرسى در ائتلاف ٣٢ کرسی پارلمان بود. مقتدى صدر وجریانش از نورى المالکى برای پست نخست وزیرى حمایت کردند و موفق هم شدند. اما با جدول زمانى خروج نیروهاى امریکایى درسال ٢٠٠٧ اختلافات داخلى شدت یافت، بطوریکه شش وزیر نزدیک به صدر از کابینه کنار رفتند. شرایط در این دوره براى مقتدى صدر پیچیده شد. به همین منظور با توجه به فشارنیروهاى امنیتى عراق و ارتش امریکا او از عراق به ایران آمد و براى مدتى براى تحصیل به حوزه علمیه قم رفت، اما ارتباط خود را با طرفدارانش در عراق قطع نکرد.
این روحانى جوان که براى بقا در عرصه سیاسى عراق تاکتیک هاى زیادى به کار گرفته بود، در همین دوره با افزایش نیروهاى خارجى در عراق، فعالیت جیش المهدى را براى شش ماه تعلیق کرد. که این تعلیق تا سال ٢٠٠٨ طول کشید. در سال ٢٠٠٨ درگیرى‌ها بین شبه نظامیان صدر و دولت عراق شدت یافت و سرانجام بعد از یک رشته مذاکرات به آتش بس منجر شد.
چرخ سیاست در عراق همواره به سختی چرخیده است. در سال ۲۰۱۰ بار دیگر یک بحران سیاسی عراق را در بر گرفت به طوریکه جناح‌های سیاسى قادر به تشکیل دولت نبودند و اینجا روزنه‌ای جدید برای بازگشت به عرصه سیاسى براى مقتدى صدر باز شد.
او براى پایان این بن بست، به رایزنى با جناح هاى سیاسى عراق براى تایید دوباره نورى المالکى براى نخست وزیرى مشغول شد. نخست وزیرى نورى المالکى راه افزایش قدرت و موفقیت دوباره صدر براى بازگشت به سیاست بود.
صدر در بازگشت از تبعید خودخواسته به ایران به ساماندهى بیشتر و اعتباربخشى دوباره به نیروهاى نزدیک به خود پرداخت. در این دوره سعی کرد از ایران کمى فاصله بگیرد. او این بار تخم مرغ‌های خود را سبد‌های مختلفی گذاشت.
این بار در داخل عراق به جاى تقابل با جریان هاى سیاسى با توجه به جوِ موجود در عراق، تمرکز بر ناسیونالیسم عراقى را افزایش داد.
این تمرکز نزدیکى جریان هاى مذهبى شیعه و سنى همچنین جریان هاى سیاسى و قومى از چپ تا لیبرال را در بر می‌گرفت. تندى رفتار او نسبت به همه جریان هاى سیاسى کاهش پیدا کرد. این روند حتى نسبت به نیروهاى خارجى مستقر در عراق هم دیده مى شد. با نفوذ داعش در ٢٠١٤ در عراق شبه نظامیانِ نزدیک به مقتدى صدر در کنار نیروهاى امریکایى در جنگ با داعش شرکت کردند. این تغییرِ نگرش نسبت به امریکا بسیار محسوس بود.
قدرت مقتدى صدر در داخلِ عراق چنان در حال افزایش بود، که در سال٢٠١٦ تظاهراتى براى نخست وزیرى در عراق ترتیب داد. این افزایشِ قدرت منجر به تشکیل ائتلاف سائرون در انتخابات ٢٠١٨ عراق شد. ائتلافى که ملغمه اى از همه جریان هاى سیاسى در عراق بود. این ملغمه ائتلافى توانست بیشترین کرسی پارلمان را نسبت به هر ائتلاف و حزب سیاسی دیگری کسب کند.
اما شرایط پیچیدۀ عراق، تشکیل دولت را چند ماه به تاخیر انداخت. در حالی که قبل از انتخابات در سال ٢٠١٧ مقتدى صدر با محمد بن سلمان ولیعهد بلند پرواز عربستان دیدارى داشت. او بازى در صحنه هاى مختلف سیاست را امتحان می‌کرد. سرانجام با تاخیر، با حزب حیدر العبادى ائتلاف تشکیل داد و حیدر العبادى نخست وزیر شد، اما چرخش هاى مستمرِ صدر گاهی با چرخش هاى زمانه جور در نمی‌آمد. اعتراضات در عراق به نا کارآمدى و فساد شدت پیدا کرد. براى همین صدر تاکتیک عقب نشینى را پیش گرفت و بلافاصله دست از حمایت از حیدر العبادى برداشت و حتى خواهان استعفاى او شد.
این عقب نشینى صدر و سائرون منجر به ریاست جمهورى برهم صالح و نخست وزیری عادل عبدالمهدى شد. با این وجود شرایط عراق همچنان در التهاب بود.
مقتدى صدر با اتکا به نزدیکى به عربستان و سایر کشورهاى عربى در خواست انتخابات زود هنگام و استعفاى نخست وزیر را داد. با استعفاى نخست وزیر و روی کار آمدن مصطفى الکاظمى، کشور عراق شرایطِ نوسانى را تا برگزارى انتخاب اکتبر امسال گذارند؛ و سرانجام در پارلمان جدید بازهم جریان مقتدى صدر بیشترین کرسی را کسب کرد.
در ابتدا مقتدى صدر چهره محافظه کارانه در سیاست عراق داشت. با چرخش هاى سیاسىِ او در صحنۀ بازى، چهره هاى مختلف در سیاست از او دیده می‌شود؛ گاهى در نقش یک رهبر در وسط اعتراضات مردمى، گاه در لباس رزم در جنگ با داعش، گاهى هم روحانى نزدیک به تکنوکرات هاى سیاسى عراق که همگى منجر به افزایش کارت‌های بازی او در داخل و خارج شده است. جاه طلبى در عرصه سیاست و کسب بیشترین کرسى باوجود مشارکت پایین در انتخابات اخیر، قدرت چانه زنى مقتدى صدر براى تعیین نخست وزیر را افزایش داده است.
اما این چانه زنى و چرخش‌های مداوم او در صحنه هاى بازى سیاسى عراق پس از خروج نیروهاى امریکا در پایان سال میلادى چه سمت و سویی خواهد یافت؟ روحانی شیعه عراقی حالا یکی از قدرتمندترین مردان سیاست در عراق است. با چرخش‌های مداوم، از ایران به سمت عربستان، از نوری مالکی تا مصطفی الکاظمی از تحریم انتخابات تا پیروزی در آن، از مجادله با آمریکا تا همکاری با نیرو‌های آمریکایی، از تبعید خودخواسته به حوزه علمیه قم تا اتهام قتل عبدالمجید خویی در حرم امام اول شیعیان (ع) در نجف.
مقتدی صدر با آن چهره مرموز و این شیوه سیاست ورزی زیکزاکی این بار چه طرحی برای صفحه شطرنج سیاست در عراق دارد؟ صفحه شطرنج شلوغی که در آن مهره‌های نزدیک به بازیگران داخلی و خارجی در غلغله‌ای مداوم به حرکت‌های بی قاعده مشغولند و مقتدی صدر سلطان شطرنج بی قاعده سیاست در عراق است!
*کارشناس مطالعات منطقه‌ای