پروژه تولید واکسن ایرانی کرونا احتمالا یکی از عجیب‌ترین رخدادهای سالیان اخیر است. واکسن‌هایی که یکی پس از دیگری رونمایی شدند و کمتر به دست مردم رسیدند. حالا رئیس جمهور دستور پیش خرید این واکسن‌ها را هم صادر کرده است.
دیدار نیوزـ نسرین نیکنام: هر چند برخی از تولیدکنندگان واکسن ایرانی کرونا اعتراف کردند که روی پروژه شکست خورده‌ای سرمایه گذاری کرده اند و ورود واکسن از کشور‌های مختلف را دلیل عمده این ماجرا می‌دانند، اما این وجه قابل رویت ماجرا برای مردم است در حالیکه سود سرشاری از این سرمایه گذاری نصیب تولیدکنندگانی شد که قرار بود تا شهریور ۵۰ میلیون دز واکسن به وزارت بهداشت تحویل دهند، اما در نهایت سهم مردم از سبد این واکسن ایرانی حدود ۶ میلیون دز بود.
کشمکش میان تولیدکنندگان قدرتمند مانند انستیتو رازی و پاستور با سایر رقبا که در مضان اتهام بی تجربگی برای تولید واکسن بودند در ماه‌های اخیر به مجادله رسانه‌ای هم کشیده شد تا جایی که مسوولان انستیتو رازی تاکید داشتند که رقبا اجازه نداند واکسن تولیدی این مرکز حتی در صف تائید سازمان غذا و دارو قرار گیرد.
بیشتر بخوانید: عاقبت واکسن ایرانی کرونا؛ بازار بی «برکت» شده است!
زمانی که مسوولان تصمیم گرفتند علاوه بر واردات واکسن‌های مختلف، واکسن ایرانی هم تولید کنند تصورشان این بود که در مدت کوتاهی با بهره گیری از تجربیات کشور‌های دیگر و با استناد به داشتن دانش و تجربه سریع خود را به چرخه تولید جهانی برسانند، اما با گذشت زمان آن چیزی که تصور می‌شد اتفاق نیفتاد و وعده‌های تولید کنندگان مانند برکت یکی پس از دیگری محقق نشد، از عدد ۵۰ میلیون به ۲۰ و در نهایت به ۶ رسید و مدتهاست که دیگر محمد مخبر خبر جدیدی از تولید واکسن برکت ندارد و همین بی خبری بازار داغ شایعات تعطیل شدن خط تولید این واکسن را تقویت بخشیده است.
سایر تولیدکننده‌ها وقتی فهمیدند که در میدان رقابت با برکت جایی برای عرض اندام ندارند تلاش کردند مسیر خود را کمی تغییر دهند و توان خود را روی تولید واکسن برای کودکان و رده سنی زیر ۱۸ سال گذاشتند که شاید از این ره به جایی برسند.
از این رو یک روز خبر می‌رسید که پاستور در مرحله آزمایش نهایی است و می‌تواند واکسن برای کودکان به تحویل وزارت بهداشت دهد و فردای همان روز شرکت رازی از ارائه واکسن چند میلیونی خبر می‌داد و همه مدعی بودند که با توانی که دارند می‌توانند به تولید انبوه رسیده و نیاز کشور را در این حوزه تامین کنند.
برخی از این تولید کنندگان مانند برکت حتی پا را از این هم فراتر گذاشتند و گفتند که توان این را دارند که علاوه بر تامین نیاز کشور، در حوزه صادرات هم وارد شود هر چند که همین اظهار نظر به پاشنه آشیل آن‌ها تبدیل شد و محمد مخبر باید در دو حوزه پاسخگو باشد هم نرسیدن به عدد تولید واکسن داخلی و هم ابتر ماندن صادرات واکسن.
یکی از دلایلی که تا همین امروز حسن روحانی در حوزه مدیریت کرونا در مظان اتهام قرار دارد بحث عدم تامین واکسن وارداتی بود، اما در همین میان برخی از تولید کنندگان بارش باران سیل آسای واکسن‌های وارداتی را دلیل عدم انگیزه آن‌ها برای تولید واکسن اعلام کردند، اما ماجرا اینطور نبوده و نیست، گزارش‌ها نشان می‌دهد که واکسن‌هایی که تا هفته پیش به همت جمعیت هلال احمر وارد کشور شد، در زمان رئیس دولت دوازدهم ثبت درخواست شده است؛ هر چند که این نهاد اعلام کرد که تا اطلاع ثانوی واکسن وارد نمی‌کند، زیرا انبار‌ها پر از واکسن است!
این وضعیت آشفته وضعیت واکسن‌های وارداتی و ایرانی ادامه داشت تا اینکه هشتم آبان ماه عضو کمیته واکسن کووید ۱۹ با اشاره به مشکل واکسن‌سازان در دنیا و ایران برای ادامه کارآزمایی بالینی واکسن‌های کرونا تاکید کرد: به هیچ‌وجه نمی‌توان گفت از آنجایی که داریم واکسن وارد می‌کنیم، دیگر نیاز به تولید آن نداریم، چرا که همه در ابتدا فکر می‌کردند که کرونا با تزریق دو دز واکسن رفع می‌شود، اما اکنون متوجه شدند که باید سه دز از واکسن را تزریق کرد.
مصطفی قانعی با اشاره به اینکه در عین حال ایران در عرصه واکسن‌سازی شش ماه از دنیا عقب است و واکسن‌سازی و توجه به واکسن را دیر آغاز کرد؛ ادامه داد: برخی فکر می‌کردند کار روی این موضوع جواب نمی‌دهد، هر چند واکسن‌ساز‌های کشور دارند کارشان را انجام می‌دهند و تصورشان این بود وقتی که واکسن آماده شود، وزارت بهداشت خریداری می‌کند، اما وزارت بهداشت واکسن‌ها را پیش‌خرید نکرد و علی‌رغم اینکه قول داده بودند که در فاز سوم کارآزمایی بالینی پیش خرید می‌کنند، اما این کار را نکردند.
او این موضوع را هم یاد آور می‌شود که همه فکر می‌کنند که برای سال آینده به واکسن کرونا نیاز ندارند، در حالی که برای سال‌های دیگر هم مورد نیاز است. آیا کشور می‌خواهد هر سال یک میلیارد دلار پول به خارج دهد تا واکسن وارد کند؟ اگر خودش این واکسن را تولید کند، چه مشکلی ایجاد می‌شود؟
بیشتر بخوانید: واکسن‌های ایرانی کرونا؛ در چرخه آزمایش‌ها و مجوز‌ها و وعده‌ها!
توقف واردات واکسن و فشار برای تعیین تکلیف واکسن‌های داخلی ابراهیم رئیسی را برآن داشت تا وزارت بهداشت را مکلف به خرید واکسن‌های ایرانی کند، اما رئیس دولت سیزدهم نگفته است که قرار است چند میلیارد تومان دیگر از بیت المال برای خرید واکسن‌های ایرانی از تولیدکنندگانی که پیشتر هم رقم‌های چند میلیارد دلاری برای تولید واکسن گرفتند قرار است پرداخت شود؛ البته رئیسی این کار را حمایت از فعالیت و تولید واکسن داخلی توسط این شرکت‌ها، جزو اولویت‌های دولت دانسته و تاکید کرده پیش خرید این تولیدات، می‌تواند آن‌ها را نسبت به ادامه و گسترش فعالیت‌هایشان امیدوارتر کند.
حرف آخر اینکه واکسن‌سازان بعد از اینکه مجوز مصرف اضطراری می‌گیرند تعداد واکسن تولیدی را اعلام می‌کنند و از سازمان غذا و دارو مجوز آزادسازی می‌گیرند؛ سپس هیات امنای صرفه‌جویی ارزی مجاز است واکسن داخلی را خریداری کند؛ مسوولان این سازمان مدعی هستند که تاکنون هرآنچه واکسن تولید داخل وارد بازار شده را خریداری کرده و در اختیار معاونت بهداشت قرار داده‌اند.
سازمان غذا و دارو قبلا اعلام کرده بود که زمانی که فخرا و رازی هنوز مجوز مصرف اضطراری نگرفته بودند برای حمایت از آن‌ها مصوب شد که پیش‌خرید این دو واکسن صورت گیرد؛ البته مبلغ پیش‌خرید را سازمان برنامه و بودجه باید پرداخت کند و، اما حالا این واکسن‌ها مجوز مصرف اضطراری دارند، اما در نهایت هیچ کدام از این واکسن‌ها تائید جهانی را ندارند و این بزرگترین ضعف واکسن‌های ایرانی است.
آن چنان که در این گزارش گفته شد، نیاز به واکسن کرونا احتمالا تا مدت‌های مدید ادامه خواهد داشت. از این منظر تولید واکسن داخلی می‌تواند یک پروژه کاملا قابل دفاع باشد. با این حال در پروسه پر فراز و نشیب تولید واکسن ایرانی کرونا، سوالات و ابهامات زیادی وجود دارد که باید در آن مورد آن به افکار عمومی به صورت شفاف توضیح ارایه شود.
سوال و ابهام بزرگ البته دلایل محقق نشدن وعده تولید ۵۰ میلیون واکسن برکت است. پروژه‌ای که گویا اعتبارات زیادی هم به آن اختصاص داده شده است. در حالی که نه تنها این وعده محقق نشده است که روشن نیست که سرنوشت این واکسن چه خواهد بود.
سوال دیگر این است که چرا توان علمی و نهادی و مالی کشور صرف تمرکز بر یک یا دو واکسن مشخص نشد تا با انبوهی از پروژه‌های نیمه‌تمام مواجه نباشیم. هیچ کشوری به اندازه ما از واکسن‌های داخلی رونمایی نکرده است و در عین حال دست ما بعد از ماه‌ها از واکسن داخلی خالی است!
سوال مهم دیگر بحث تعارض منافع بین تولیدکنندگان مختلف و مشکلاتی است که در روندهای اداری و حاکمیتی بروز کرده است. تا آن جا که کار به اتهام زنی و جنگ رسانه‌ای هم کشیده شده است.
هر چه هست دستور برای پیش خرید واکسن ایرانی کرونا بدون جواب دادن به این ابهامات، احتمالا نه تنها مشکلی را حل نخواهد کرد که در این غوغای تعارض منافع، گره‌ای بر گره‌های قبلی این پروژه خواهد زد. پروژه‌ای که به نتیجه نرسیدنش تا همین حال هم ضربه‌ای مهلک به اعتماد عمومی در کشور زده است.