معضل آلودگی هوا قصه تکراری به ویژه در پاییز و زمستان است. تهران از اواخر دهه ۹۰ هر سال شرایط بدتری را تجربه می‌کند و البته که این وضع با تحریم‌های اقتصادی بی‌ارتباط نیست.
دیدارنیوزـنسرین نیکنام: کارشناسان محیط زیست معتقدند اگر دولت‌ها تصمیم جدی برای برون رفت از معضل آلودگی را دارند نیاز است در قدم اول دو نکته را بدانند، اول شناخت دلایل دوم راه‌های برون رفت از این معضل . سوزاندن سوخت‌های فسیلی، فعالیت‌های کشاورزی، گاز‌های خروجی کارخانه‌ها و صنایع، عملیات معدن، آلودگی هوای داخل محیط بسته و در نهایت افزایش استفاده از خودرو‌های شخصی و سوخت بیش از اندازه بنزین در شهر‌ها از دلایل ظهور آلودگی هوا است.
استفاده از حمل و نقل عمومی به جای خودروی شخصی، صرفه جویی در مصرف انرژی، درک مفهوم کاهش، استفاده مجدد و بازیافت و استفاده از دستگاه‌های کارآمد انرژی، مهمترین راهکار‌های کارشناسان برای کاهش آلودگی است، هر چند در سال‌های اخیر نشست‌های خاص و تخصصی برای رفع این معضل در ابعاد ملی و بین المللی برگزار شده است، اما گرم شدن زمین و در کنار آن تغییرات جوی نشان می‌دهد که کشور‌ها خیلی هم به مفاد قرارداد‌های ملی و بین المللی متعهد نمانده اند.
این روز‌ها یکی از نکاتی که در کاهش آلودگی هوا بیش از موضوعات دیگر مورد بحث قرار گرفته و بسیاری از مسوولان با وام گرفتن از این واژه‌ها تلاش می‌کنند خود را پشت کم کاری‌ها پنهان کنند استفاده از عبارت کاهش میزان سوخت‌های فسیلی یا استفاده از انرژی‌های پاک است، جملات پرطمطراق، اما بی استفاده که تنها کاربرد آن برای سخنرانی‌ها و اظهار نظر‌ها است.
بیشتر بخوانید: پاییز خشک و سدهای خالی؛ به این بارندگی‌ها دل خوش نباشید!
از زمانی که موضوع آلودگی هوا در سطح بین المللی مطرح شد، نهاد یا ارگان‌هایی که مامور شدند تا این معضل را برطرف کنند در همان قدم اول تلاش کردند تا تقصیر‌ها را گردن یکدیگر بیندازند و دلیلی برای انجام ندادن کار‌ها داشته باشند، اما نکته قابل تامل این است که به وجود آمدن این شرایط تحت تاثیر رفتار‌های جمعی است و نباید نوک پیکان را به سمت گروه‌های خاص نشانه گرفت هر چند در این میان نهاد‌های متولی بایستی اقدام‌های پیشگیرانه و حتی درمانی برای رفع این معضل انجام دهند، اما رفتار تک تک انسان‌ها هم در تداوم این شرایط موثر بوده و هست.
برای نمونه در تهران به عنوان یکی از کلانشهر‌هایی که به شدت با این معضل درگیر است تا جاییکه حتی در سال ۱۴۰۰ به طور مستمر هوای پاک را تجربه نکرده است؛ راهکار‌های مختلفی تنظیم و تدوین و همزمان هم چند دستگاه مانند محیط زیست، شهرداری، سازمان استاندارد و ... موظف شدند تا مسوولیت‌هایی که به دوش آن‌ها گذاشته شده است را انجام دهند، اما بالا رفتن شاخصه آلودگی هوا در روز‌های ابتدایی فضل پاییز که به فصل اوج گیری آلودگی هوا به دلیل وارونگی معروف است نشان می‌دهد که عملا هیچ اقدام پیشگیرانه‌ای انجام نشده است و نگرانی از تداوم این شرایط با توجه به بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها از اول آذر هم مطرح است.
از سوی دیگر بر اساس اطلاعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، نمودار میانگین غلظت سالانه آلاینده‌های هوای شهر تهران طی ۱۰ سال گذشته، نشان می‌دهد که غلظت آلاینده‌های مختلف تا سال ۹۷ تقریبا رو به کاهش بوده، اما پس از آن روندی صعودی پیدا کرده است.
گزارش‌های منتشره حاکی از آن است که تا سال ۹۷ که راهکار‌های کاهش آلودگی هوا مانند نوسازی اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها، ارتقای استاندارد خودرو‌ها و موتورسیکلت‌ها و اصلاح کیفیت سوخت کمابیش اجرا و اقداماتی نظیر ممنوعیت تولید موتورسیکلت‌های کاربراتوری از سال ۹۵ و الزام انجام معاینه فنی انجام می‌شد، کاهش غلظت آلاینده‌ها اتفاق افتاد، اما پس از سال ۹۷ که این اقدامات و راهکار‌ها رها شد و دیگر به درستی اجرایی نشدند سال به سال شاهد آلوده‌تر شدن هوای تهران بوده‌ایم.
بیشتر بخوانید: سال خشکسالی در ایران بی‌آب؛ مرگ در هورالعظیم نفس می‌کشد!
بهزاد اشجعی، عضو سابق کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کلانشهر‌ها وضعیت آلودگی هوای تهران را برگرفته از انجام نشدن احکام مصوب شده می‌داند و به دیدار می‌گوید: تا زمانیکه راهکار‌های تعیین شده اجرا شد کیفیت هوای تهران هم شرایط ایده آلی داشت تا جاییکه سال ۹۷ تهران پاک‌ترین هوا را داشت.
او به برگزاری جلسات ناکارآمد و کارگروه‌های بی برنامه اشاره می‌کند و می‌افزاید: یک سری دستور العمل و احکام از سال ۹۰ به همه دستگاه‌ها و نهاد‌ها احکامی برای احیای هوای تهران داده شد و اجرای همه آن‌ها به کاهش آلاینده‌ها در کلان شهر تهران منجر شد، اما بعد از سال ۹۷ وضع خرابتر شد و دوباره آلاینده‌ها روند صعودی گرفتند.
او با طرح این پرسش که چرا این اتفاق افتاد، اینطور توضیح می‌دهد: دهه ۹۰ وضعیت بدی داشتیم و کیفیت سوخت و تولید خودرو‌ها خیلی بد بود، اما با ارائه احکام مورد نظر سال به سال کیفیت بهتر شد یعنی تا سال ۹۷ احکام و دستور العمل‌ها مانند نوسازی ناوگان، کنترل معاینه فنی، ارتقا استاندارد وسایل نقلیه عمومی، خودرو‌ها و موتور‌ها و کیفیت سوخت کج دار و مریز جلو رفت و نتیجه خوبی هم داشت.
البته به همه این مشکلات اوج گیری مشکلات اقتصادی را هم اضافه کنید، از سال ۹۷ که مشکلات اقتصادی کشور افزایش یافت موضوعاتی مانند آلودگی هوا دیگر جزو اولویت‌های اصلی در طرح‌های دولت یا در بررسی بودجه توسط مجلس نبود و به همین دلیل اعتبارات و منابع در این زمینه اختصاص نیافت و اجرای احکام نیز به تعویق افتاد که نتیجه آن هم افزایش آلودگی هوا شد.
به گفته اشجعی از یک سو نوسازی ناوگان متوقف شد و از سوی دیگر سایر اجرای احکام یکی یکی متوقف شد البته به جز استاندارد‌سازی کیفیت سوخت و طرح معاینه فنی که شهرداری به صورت جدی آن را دنبال کرد، اما در نهایت نتیجه مجدد برگشت آلودگی به تهران بود.
عضو سابق کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کلانشهر‌ها معتقد است تا زمانی که به دستور العمل‌ها اهمیت داده و اجرا شد نتیجه گرفتیم، اما وقتی ماجرای حل این معضل به سمت برگزاری جلسه و کارگروه رفت هیچ گره‌ای از مشکلات آلودگی هوا باز نشد.
او در پاسخ به این پرسش که چرا دستگاه‌ها و نهاد‌ها وظایف خود را عمل نکردند، می‌گوید: مهمترین دلیل دستگاه‌ها اجرایی برای تاخیر در وظیفه خود بحث منابع مالی و عدم اعطای بودجه بود، زیرا به گفته آن‌ها اجرای راهکار‌ها نیاز به بودجه داشت و بودجه‌ای هم وجود نداشت؛ اما نکته قابل تامل این است که برخی از کار‌ها نیاز به بودجه نداشت مانند ناهماهنگی و عدم اراده برای اجرای طرح ها.
این کارشناس معتقد است: تحریم روی درآمد کشور تاثیر منفی گذاشت و سبب شد بودجه‌های اختصاصی کاهش پیدا کند و از آنجاییکه محیط زیست آخرین جایی است که به آن بودجه می‌دهند طبیعتا دچار بحران و کمبود منابع شده و در نهایت محیط زیست بیشترین آسیب و ضرر را متحمل می‌شود.
او با اشاره به اینکه مقصر شرایط کنونی یک نفر یا یک دستگاه نیست می‌افزاید: برای اجرای قانون هوای پاک بیش از ۱۱۰ حکم برای همه دستگاه‌ها و وزارت خانه‌ها صادر شد، اما در نهایت بین ۱۰ تا ۱۵ حکم به درستی و کامل به مرحله اجرا رسید و در گزارشی که دیوان محاسبات هم منتشر کرد این موضوع تائید شد و این یعنی همه کسانی که در انجام وظایفشان کوتاهی کردند در این زمینه مقصرند.
محیط زیست بر خلاف تصور همه در این زمینه مسوول اجرایی نیست و در کل این سازمان نقش اجرایی ندارد بلکه وظیفه آن سیاستگذاری و نظارت است که نتیجه سیاست گذاری می‌شود قانون هوای پاک و بعد نظارت بر آن، اما مشکل اینجاست که نظارت آن طور که بابد باشد؛ نیست.
اشجعی تاکید می‌کند: سازمان محیط زیست برای اجرایی کردن احکام نیاز به اهرم‌های بیشتری دارد، اما قدرت این سازمان کافی نیست این سازمان تنها می‌تواند برای اجرا نشدن احکام جلسه بگذارد و پرس و جو کند و در نهایت گزارش کار‌ها را برای دولت، کمیسیون اصل نود و قوه قضاییه بفرستد و در اینجا وظیفه سازمان تمام می‌شود.
عضو سابق کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کلانشهر‌ها یادآور می‌شود:، اما اگر بخواهیم در واقع شرایط بهتری را در اجرای قانون هوای پاک و رفع آلودگی هوا به دست بیاوریم باید اختیارات سازمان را در نگاه حاکمیتی بیشتر کنیم و صرفا سازمان نباید قدرتش این باشد که گزارش تهیه کند و باید قوه قهریه داشته باشد تا بین دستگاه‌های اجرایی هماهنگی ایجاد کند، اما متاسفانه این قدرت را ندارد و اختیاراتی هم برای برخورد با نهادی کم کار ندارد.
این کارشناس داشتن منابع، زیر ساخت و اراده جمعی را یه رکن اساسی و مهم برای رفع معضل آلودگی هوا می‌داند و تاکید می‌کند: بحث نظارت جدی سازمان محیط زیست بخشی از این پازل مفقوده شده است و داشتن سه رکن گفته شده به اضافه بالا رفتن قدرت سازمان محیط زیست می‌تواند این معضل را حل کند.