طرح شفافیت آرای نمایندگان مجلس سرانجام به صحن علنی پارلمان خواهد آمد. علی رغم نگاه خوش بینانه اصولگرایان و به خصوص رئیس مجلس به این طرح به نظر اما و اگرهای در مورد این طرح وجود دارد و تبصره‌های بسیار ممکن است اصل طرح را تحت الشعاع قرار دهد.
دیدارنیوز: بالاخره مجلس یازدهم طرح شفافیت آرای نمایندگان مجلس شورای اسلامی را اصلاح کرد و به صحن علنی آورد. این دومین آزمون نمایندگان مجلس یازدهم در بررسی طرح شفافیت آراست.
سال گذشته آنان برای اولین بار این طرح را در صحن علنی به رأی گذاشتند، ولی شفافیت در این مجلس هم مانند مجلس دهم نتوانست به تأیید نمایندگان برسد و در نتیجه از دستور کار خارج شد. موضوع وقتی اهمیت پیدا کرد که اصولگرایان انتقادات زیادی را نسبت به مجلس دهم به خاطر عدم تصویب این طرح وارد دانستند، اما خودشان در مجلس دهم نیز این طرح را تصویب نکردند.
حالا با این وجود طرح شفافیت آرا را اصلاح کردند و آن را در قالب یازده ماده اصلاحی قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، به صحن علنی مجلس آوردهاند. نگاهی به مواد این طرح نشان میدهد که هرچند قرار است همه مذاکرات و آرای نمایندگان در صحن علنی و کمیسیون‌ها شفاف و علنی اعلام شود، اما همه این‌ها یک شرط دارد؛ شرط این است که نمایندگان تشخیص موارد خاص ندهند یا درخواست مخفی ماندن نکنند. تقریبا همه مواد این طرح برای شفافیت با، اما و اگری مواجه است که پشت آن اراده نمایندگان قرار دارد و در صورتی که آنان اراده کنند میتوانند به راحتی مانع انتشار جزئیات شوند.
محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی پس از رد این طرح اعلام کرد: «امیدوارم با ایجاد اصلاحات مدنظر نمایندگان و افزوده شدن به دامنه شفافیت، طرح مجدداً به صحن بیاید و در همین مجلس، قفل تصویب شفافیت آراء شکسته شود.» اما نگاهی به متن منتشر شده نشان میدهد که گویا خیلی دامنه شفافیت بیشتر نشده است.
از نکات قابل توجه این طرح این است که با این‌که تلاش شده به سمت شفافیت بیشتر برود، اما در مواردی همچنان برای دسترسی عموم از فعالیت‌های سطح بالای مجلس محدودیت‌هایی در نظر گرفته شده است. از جمله در ماده دوم این طرح که به مشروح مذاکرات هیأت رئیسه میپردازد، یک گام به سمت شفافیت پیش رفته، اما نه برای عموم مردم، بلکه تنها برای نمایندگان مجلس شورای اسلامی.
در متن این ماده نوشته شده: «هیأت رئیسه مجلس موظف است برنامه هفتگی تشکیل جلسات خود را به اطلاع نمایندگان برساند و امکان حضور بدون حق رأی هر یک از نمایندگان در جلسات هیأت رئیسه را با درخواست کتبی آن‌ها حداقل یک روز قبل از تشکیل جلسه فراهم نماید. صوت و تصویر جلسات هیأت رئیسه از طریق لوح رایانه‌ای در اختیار نمایندگان قرار می‌گیرد و آرای اعضای هیأت رئیسه به تفکیک موافق، مخالف و ممتنع در پایان هر جلسه و مشروح مذاکرات آن حداکثر ۱۰ روز پس از جلسه به اطلاع نمایندگان می‌رسد. در موارد خاص پس از درخواست رئیس جلسه یا یک‌سوم حاضرین و تصویب هیأت رئیسه، رأی اعضا برای نمایندگان مخفی خواهد شد.» بر این اساس مشروح مذاکرات هیأت رئیسه مجلس همچنان قرار است از عموم مردم مخفی بماند. البته همچنان این امکان هم پیشبینی شده که رأی اعضای هیأت رئیسه برای نمایندگان هم مخفی نگه داشته شود. در متن این ماده تنها به یک مفهوم کلی موارد خاص اشاره شده و توضیحی نیامده که این موارد خاص چگونه تشخیص داده میشود.
اما ماده سوم که به موضوع کمیسیون‌های تخصصی مجلس اختصاص یافته شرایط را تغییر داده است. این ماده رسما اعلام کرده که همه جلسات کمیسیون‌های تخصصی باید علنی باشد. در این ماده هم نوشته شده: «جلسات کمیسیون‌ها به صورت علنی تشکیل میشود و دستور جلسات هفتگی حداکثر سه روز قبل از تشکیل برای عموم منتشر میشود. اسامی حاضرین و غائبین جلسه همراه با آرای نمایندگان به تفکیک اسامی نمایندگان مخالف، موافق و ممتنع و کسانی که در رأی‌گیری شرکت نکرده‌اند، به ترتیب حروف الفبا تا پایان روز رأی‌گیری در پایگاه اطلاع‌رسانی رسمی مجلس به صورتی که قابل خوانش رایانه‌ای باشد، برای عموم منتشر میشود و در مشروح مذاکرات کمیسیون نیز ثبت میشود.».
اما همین شفافیت هم تبصره‌هایی دارد که دست نمایندگان را برای عدم اطلاع مردم از مذاکرات و آرای‌شان باز میگذارد. از جمله تبصره دوم این ماده که رسما این اختیار را به نمایندگان داده که برای هر وقت مانع اطلاع‌رسانی شفاف شوند. در این تبصره نوشته شده: «در مواردی که حداقل پنج عضو کمیسیون درخواست نمایند که آرای اعضای کمیسیون در مورد طرح یا لایحه یا بخشی از اجرای آن منتشر نشود، در صورت تصویب این درخواست، نتایج آراء بدون درج اسامی انتشار می‌یابد.» این گونه تبصره‌ها قانون شفافیت را به این سمتی میبرد که شرایط قبلی حاکم بر مجلس تکرار شود. تا قبل از این قانونی برای انتشار آرای نمایندگان وجود نداشت، ولی حالا اگر چه قانونی ممکن است برای انتشار وجود داشته باشد، ولی همزمان این اختیار را به نمایندگان میدهد که مانع انتشار جزییات آرا شوند. این، اما و اگر‌ها و اختیارات متعدد به نمایندگان برای پنهانکاری به نوعی قانون شفافیت را فلج میکند.
در همین حال شفافیت آرای نمایندگان در مجلس آن گونه که این طرح پیش بینی کرده تنها قرار است که از طریق پایگاه اطلاع رسانی مجلس انجام شود. به‌علاوه تنها برای صداوسیما این حق تعریف شده که بتواند به جلسات کمیسیون‌های تخصصی دسترسی داشته باشد.
در تبصره ماده پنج این طرح آمده: «سازمان صدا و سیما با رعایت شرایط مندرج در ماده (۵) این قانون، مجاز است برای تهیه گزارش کامل و زنده صوتی و تصویری از جلسات علنی کمیسیون‌ها در کمیسیون حضور یابد و همچنین صوت این جلسات در پایگاه اطلاع‌رسانی مجلس به صورت زنده پخش میشود.» این در حالی است که در متن طرح جلسات کمیسیون‌ها هم علنی تعریف شده، ولی فقط از بین رسانه‌های کشور به صداوسیما اجازه دسترسی و حضور در جلسات کمیسیون‌های تخصصی داده شده است.
این اما و اگر‌هایی که تقریبا طرح را از هدف اصلی خودش که شفافیت است خارج میکند، در همه مواد آن دیده میشود. از جمله در مادهای که تأکید کرده باید جزئیات سفر‌های نمایندگان مجلس علنی منتشر شود. در این ماده گفته شده: «مأموریت‌های رسمی فردی و جمعی نمایندگان از قبیل شرکت در سمینارها، اجلاس، بازدید‌های فنی و تخصصی و نظارتی در داخل و خارج از کشور با تصویب کمیسیون ذیربط و تایید هیأت رئیسه مجلس انجام میشود. مأموریت اعضای هیأت رئیسه مجلس با تصویب هیأت رئیسه انجام میشود. هیأت رئیسه هر کمیسیون مکلف است حداکثر تا یک هفته پس از انجام مأموریت، گزارش آن را به همراه اطلاعات مربوط از جمله: فهرست اعضاء، هزینه‌ها، اهداف و نتایج به صورتی که قابل خوانش رایانه‌ای باشد، برای اطلاع عموم منتشر نماید. در مورد اعضای هیأت رئیسه مجلس این تکلیف به عهده هیأت رئیسه است.».
اما بلافاصله این ماده یک تبصره می‌گیرد. در تبصره آن نوشته شده: «در موارد خاص با تصویب کمیسیون برای اعضای کمیسیون و در مورد هیأت رئیسه مجلس با تصویب هیأت رئیسه، اطلاعات مربوط به مأموریت‌ها منتشر نمی‌شود.» هیچ مصداقی برای موارد خاص تعیین نشده و عملا ممکن است خیلی از سفر‌های نمایندگان را شامل شود. ضمن این که برای تشخیص این موارد خاص هم معیار و ملاکی معرفی نشده است و ممکن است این واژه در دوره‌های مختلف مجلس معانی متفاوتی داشته باشد.
در متن یازده مادهای این طرح تأکید شده که اسامی مخالفین، موافقین، ممتنعین و نمایندگانی که در رأی‌گیری شرکت نکرده‌اند، منتشر میشود. اما همین هم با تبصر‌های متفاوت روبه رو است. تبصره آن نوشته که «در مورد هر یک از مواد یا اجزاء که به تشخیص هیأت رئیسه مجلس جنبه صنفی یا منطقهای دارد، آراء اعلام نمی‌شود.»
در مجلس دهم وقتی طرح شفافیت آرا مطرح شد بخشی از نمایندگان که مخالف این طرح بودند تأکید داشتند که نمیتوانند آرای خود را به طرح‌ها و لوایح علنی اعلام کنند، چرا که ممکن است به خاطر مخالفت یا موافقت با طرح یا لایح‌های تحت فشار قرار بگیرند.
بخصوص آن که آنان تأکید داشتند در موارد منطقهای این موضوع ممکن است باعث حساسیت‌ها و حتی اختلاف شود بنابراین بهتر است که رأی نمایندگان مخفی بماند. حالا وجود این تبصره نشان میدهد که نمایندگان تلاش کرده‌اند نظر همکاران مخالف خود را تأمین کنند که البته این کار باعث شده طرح با هدف اصلی خود فاصله معناداری داشته باشد.
با این حال دیروز محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی درباره این طرح خیلی خوش‌بینانه صحبت کرده و گفته: «در صورت تصویب طرح شفافیت آرا مجلس در مقایسه با تمامی دستگاه‌های اداری کشور در عرصه شفافیت روند‌ها و فرایند‌ها فاصله غیرقابل مقایسه پیدا خواهد کرد. هدف این طرح این است که علاوه بر شفافیت آرای نمایندگان در حوزه‌های بسیار مهم، فرایند‌های تصمیم‌سازی مجلس نیز شفاف شود.»
نماینده تهران در مجلس توضیح داده: «در صورت تصویب نهایی طرح شفافیت آرا، جلسات کمیسیون‌ها به‌صورت علنی برگزار میشود و برای پخش این جلسات از طریق صداوسیما بستری قانونی فراهم خواهد شد. حاضران و غایبان و آرای نمایندگان در جلسات کمیسیون‌ها به‌صورت عمومی منتشر میشود و جلسات بررسی طرح‌ها و لوایح مطابق اصل ۸۵ قانون اساسی، به‌صورت علنی برگزار خواهد شد، همچنین گزارش مأموریت‌های کاری نمایندگان مردم و مشروح مذاکرات ظرف یک ماه در اختیار عموم قرار خواهد گرفت و سایر موارد نیز به‌تفصیل در این طرح آمده است.»
حالا باید منتظر ماند و دید که چقدر ممکن است این طرح به شفافیت واقعی مجلس کمک کند. هرچند برخی معتقد هستند که اماواگر‌های معتددی که این طرح دارد باعث میشود تنها آرای نمایندگان در مواردی منتشر شود که خیلی اهمیت چندانی نداشته باشد و همچنان در موضوعات مهم و سرنوشت‌ساز آرا مخفی می‌ماند.