الهه زارعی
دیدارنیوز ـ تنبیه بدنی دانش‌آموزان از جمله روش‌های تربیتی است که از سوی مدیران و معلمان در مدارس اجرا می‌شود اما با وجود پیشرفت‌های کنونی در جوامع، هنوز از شیوه‌های تنبیهی نامتعارفی در مدارس جهان استفاده می‌شود و شاید کمتر به این نکته توجه شود که تعلیق، تنبیه یا اخراج دانش‌آموزان چه عواقب نامطلوبی درپی دارد تا نتیجه مطلوب! کارشناسان و مربیان آموزشی معتقدند اگر چه تشویق و تنبیه با هدف برقراری نظم و قانون در مدارس استفاده می‌شود اما تجربه نشان داده این نوع برخورد سلبی نه تنها تأثیری در رفتار دانش‌آموزان نمی‌گذارد بلکه آنها را جری وپرخاشگر کرده و نتیجه معکوس داشته است آنها بر این باورند این مسأله فقط مختص ایران نیست بلکه دربیشتر مدارس جهان نیز هنوز تنبیه بدنی رواج دارد ومعلمان همچنان به شیوه سنتی با دانش‌آموزان برخورد می‌کنند اما با‌وجود هشدارهای کارشناسان تربیتی آیا ابزاری به نام تنبیه می‌تواند در اخلاق و رفتار اجتماعی دانش‌آموزان تغییری ایجاد کند؟
تنبیه پاسخی به رفتارهای نامطلوب دانش‌آموزان
گزارش‌ها و آمارهای مربوط به تنبیه در کشورهای جهان نیز متفاوت است تا جایی که «سایت دکانورسیشن» می‌نویسد براساس آمارهای اعلام شده تعداد دانش‌آموزانی که در استرالیا به حالت تعلیق درآمده یا اخراج شده‌اند بشدت افزایش یافته است و این در حالی است که دانش‌آموزان جنوب غربی سیدنی بیش از 4 برابر دانش‌آموزان سایر نقاط استرالیا از این آسیب رنج می‌برند.
البته جالب است بدانید تعلیق و اخراج در کشورهای توسعه یافته همچون استرالیا، انگلستان و ایالات متحده به‌طور گسترده به‌عنوان روش تنبیهی برای پاسخ به رفتارهای نامطلوب دانش‌آموزان مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما طبق شواهد موجود این تاکتیک‌ها درجهت تغییر رفتار دانش‌آموزان نه تنها مؤثر نیست بلکه خطرات بلندمدت زیادی در زندگی دانش‌آموزان به‌دنبال دارد. به طور مثال چندی پیش در کشور امریکا دانش آموزی با ورود به مدرسه، همکلاسی های خود را به رگبار بست. تاملی بر این نمونه از رفتارهای خشونت آمیز در مدارس امریکا نشان می دهد که ریشه در نهاد خانواده یا رفتار معلمان و مدیران مدارس دارد که می‌شد با به خدمت گرفتن یک متخصص یا مشاور روانی به موقع از این اقدام خشونت آمیز جلوگیری کرد. البته بخشی از این رفتارها نیز محصول تبلیغات در فیلم ها و تاثیر برنامه های غیراخلاقی در رسانه ها و ابزارهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی بر روی دانش آموزان است. در این بین دانش‌آموزانی که از نظر جسمی یا روحی دچار مشکل هستند مانند کودکان یا نوجوانانی که دارای معلولیت هستند یا در زمینه روانی دچار آسیب هستند در تنبیهات بیشترین آسیب را می‌بینند.
در مدارس باید به جای تنبیه دانش‌آموزان از شیوه‌های نوین درجهت توضیح رفتار نادرست آنها استفاده شود تا رفتارشان اصلاح شود و بخشی از این وظیفه بر دوش دولت برای تربیت معلمانی است که روش‌های مقابله با موقعیت‌های استرس‌زا را بلد باشند. در مورد برخی مدارس نیز باید در زمینه کیفیت آموزش، انتخاب مدیر و همچنین نگرش معلمان به دانش‌آموزان حساس‌ترو تغییر و تحولاتی ایجاد کرد.
تنبیه بهترین استراتژی تربیتی نیست
تعلیق یا اخراج در پی یک رفتار غلط دانش‌آموز مانند حمله فیزیکی به معلم یا دانش‌آموز دیگر رخ می‌دهد که با این روش مدرسه قصد دارد به رفتار نادرست دانش‌آموز خاطی پاسخ دندان‌شکنی بدهد.
حال این اخراج می‌تواند به طور موقت یا دائم باشد که تصمیم‌گیری آن برعهده مدیرمدرسه است.
ارائه خدمات آموزشی و تحصیلی برای کودکان و نوجوانان از مسئولیت قانونی دولت‌هاست، بنابراین وقتی تصمیم به اخراج یا تعلیق یک دانش‌آموز گرفته می‌شود باید برای روش‌های جایگزین آموزشی برایشان چاره‌ای اندیشیده شود تا وقفه‌ای در روند آموزشی ایجاد نشود. آمارهای بالای اخراج از مدرسه دانش‌آموزان نشان دهنده این موضوع است که بسیاری از مدارس به منابع، تخصص لازم برای حمایت از کودکان و نوجوانان تجهیز نشده‌اند. براساس نتایج تحقیقات به عمل آمده دانش‌آموزانی که از مدرسه اخراج می‌شوند در معرض خطر بیشتری برای مشارکت در رفتارهای جنایی، ضداجتماعی و مصرف مواد مخدر قرار دارند. همچنین این گروه از دانش‌آموزان شانس پایین‌تری برای داشتن یک زندگی در سطح بالا، شاد و سازنده‌ای را دارند. تعلیق و اخراج و تنبیه سؤالاتی را در ذهن پیرامون اینکه چگونه یک نظام آموزشی چنین رفتارهایی را انجام می‌دهد ایجاد می‌کند. مکانی که خانه دوم دانش‌آموزان محسوب می‌شود و به‌طرز شگرفی در ساخت آینده کودکان و نوجوانان نقش دارد. در این بین دانش‌آموزان معلول یا دارای مشکل روانی بیش از سایرین در معرض آسیب قرار دارند.کارشناسان بشدت تأکید دارند بر اینکه از روش‌های تعلیق، تنبیه و اخراج به‌عنوان یک استراتژی مدیریت رفتار پیش فرض بویژه برای دانش‌آموزان دارای معلولیت و دارای رفتارهای چالش‌برانگیز جلوگیری شود.
چه کاری می‌توان انجام داد
بسیاری از استراتژی‌های مبتنی بر شواهد موجود برای کمک به اصلاح رفتارهای دانش‌آموز و حتی معلم در مدارس وجود دارد. یکی از استراتژی ها می تواند نادیده گرفتن و چشم پوشی از برخی از رفتارهای نادرست و لغزش های دانش آموزان باشد. استراتژی دیگر ایجاد یک فایل تربیتی با هدف شناسایی و حل ریشه ای مشکلات رفتاری به ویژه در نهاد خانواده و محیط بیرون مربوط به دوران کودکی است. مورد سوم در این زمینه ارتباط دوسویه و مشارکت و همکاری خانواده ها با ارکان مدارس شامل مدیر، معلم و مشاور است که می تواند بخشی از خلأها و کمبودهای دانش آموزان را مرتفع کند. البته در این زمینه مدل ها ومتدهای فراوانی وجود دارد که در جای خود باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد که برخی ازاین متدها در نظام آموزشی کنونی منسوخ شده است و در مقابل با توجه به ورود تکنولوژی ها و آموزش های جدید روش ها و شیوه های نوین در مواجهه با تربیت و آموزش دانش آموزان می توان از بروز برخی از آسیب ها و ناهنجاری های رفتاری و اخلاقی در محیط مدرسه جلوگیری کرد. بسیار مهم است که معلمان بدانند چگونه از متدهای روز دنیا در مقابل رفتارهای نادرست دانش‌آموزانشان استفاده کنند و اعتماد به نفس لازم را به هنگام مواجهه با موقعیت‌های حساس و استرس‌زا داشته باشند.
برخی از کودکان و دانش‌آموزان به مداخله یک متخصص نیاز دارند که تمرکز خود را بر توسعه ارتباط مناسب، مهارت‌های اجتماعی و مقررات عاطفی را افزایش دهند. در این موارد معلمان به‌عنوان بال کمکی مشاوران و متخصصان محسوب می‌شوند که می‌توانند با جمع‌آوری و ثبت اطلاعات رفتاری و اخلاقی دانش‌آموزان کمک شایانی را انجام دهند. برخی از رفتارها از سوی معلمان منجر به واکنش دانش‌آموزان می‌شود که شاید خود معلم متوجه علت بدرفتاری دانش‌آموزش نشود و یک مشاور و متخصص می‌تواند در این زمینه وارد عمل شود که به‌عنوان نمونه می‌توان به این موارد اشاره کرد: دانش آموزی که از عهده تحقیق و تکالیف عملی خود برنمی آید سعی دارد با بروز رفتار خشونت آمیز نسبت به تکلیف محوله اعتراض کند و واکنش نشان دهد یا اینکه دانش‌آموزی روند کلاس برایش خسته‌کننده و یکنواخت شده بنابراین سعی دارد با رفتاری واکنش خود را به این موقعیت آزاردهنده نشان دهد یا اینکه برخی دانش‌آموزان که فرزندان طلاق هستند این موضوع برایشان آزاردهنده است و مواقعی که بر این موضوع بیشتر فکر می‌کنند بیشتر اذیت می‌شوند، بنابراین نقش یک معلم آموزش دیده یا یک مشاور در این موقعیت‌ها پررنگ می‌شود که با ریشه‌یابی مشکل به‌جای تنبیه و اخراج در جهت حل مشکل دانش‌آموز قدم بردارند.
در روش‌های نوین آموزشی گفته می‌شود معلمان، مدارس و حتی دانش‌آموزان باید نگرش خود را تغییر دهند. چندین مطالعه انجام شده در استرالیا نشان می‌دهد نگرش‌های غلط معلمان، والدین و مدارس نسبت به دانش‌آموزان آسیب پذیر می‌تواند رفتارهایی که منجر به تنبیه و اخراج می‌شود را تحریک کند. این تغییر نگرش‌ها و به‌دنبال آن تغییر شیوه‌ها در ساخت یک جامعه سالم و بانشاط بسیار کارآمد است. محیط آموزشی می‌تواند به‌عنوان یک محیط بسیار استرس‌زا محسوب شود که دلایل این امر بسیار پیچیده است، اما مطالعات اخیر نشان می‌دهد که رفتارهای بد در کلاس در این زمینه یک عامل خطر به شمار می‌آید. مطالعات جدید نشان می‌دهد بین استرس معلم و رفتار دانش‌آموزان رابطه مستقیمی وجود دارد که آن را به‌عنوان آبشار فرسودگی معرفی می‌کنند جایی که معلمان کم تجربه و آموزش ندیده دچار استرس می‌شوند در مقابل رفتار نادرست دانش‌آموزانشان روش غلط تنبیه یا اخراج را برمی‌گزینند. این موارد بسرعت در حال افزایش است که در تحقیق دیگری نشان داده شده است استرس معلمان منجر به ایجاد شکافی بین آنها و دانش‌آموزانشان می‌شود. جای بسی تأسف است در اکثر مدارس نحوه برخورد با دانش‌آموزان معلول یا دچار مشکلات روحی و روانی آموزش داده نشده است و این مورد هم باید مورد بررسی قرار بگیرد. ابتکارات در شیوه‌های آموزشی در جهت کاهش استرس شغلی معلمان می‌تواند باعث کاهش تعلیق، تنبیه و اخراج دانش‌آموزان شود. مزایای جریان شیوه‌های نوین آموزشی می‌تواند پیامدهای مثبتی را برای دانش‌آموزان آسیب پذیر و معلمان سختکوش به‌دنبال داشته باشد.
واکنش‌های جدی به تنبیه دانش‌آموزان در مدارس ایران
در جامعه امروز ایران نیز بیش از هر زمان دیگر به شیوه‌های تنبیهی مدارس حساسیت نشان داده می‌شود تا آنجا که با انتشار خبر هر تنبیه در گوشه گوشه کشورمان موجی از واکنش کاربران در فضای مجازی به راه می‌افتد و جامعه ملتهب می‌شود. مسئولان ذیربط را مجبور به‌واکنش می‌کنند تا شکایت‌ها در این زمینه را بسرعت مورد پیگیری قرار دهند و با خاطیان بشدت برخورد شود. این نشان می‌دهد برآیند افکار عمومی این اقدامات را زشت و غیرقابل قبول می‌دانند و با توجه به متداول بودن شیوه‌های متفاوت تنبیهی در مدارس و مراکز آموزشی این واکنش‌ها جای خوشحالی دارد.
در یک سال گذشته عکس‌های بسیاری در فضای مجازی منتشر می‌شد که نشان می‌داد دانش‌آموزان بسیاری از سوی معلمانشان مورد خشونت قرار گرفتند البته روند خشونت در مدرسه فقط از سوی معلمان نیست بلکه حالا دانش‌آموزان هم نسبت به خشونت‌هایی که درمدرسه می‌بینند واکنش نشان می‌دهند. مثلاً همین چند روز پیش بود که یک معلم خوزستانی از سوی دانش‌آموزش مورد حمله قرار گرفت این موضوع موجب شد تا بسیاری از فعالان صنفی معلمان و همچنین خانواده‌ها درباره خشونت‌های موجود در مدرسه بگویند. آنها از مسئولان آموزش و پرورش خواستند تا نسبت به چرخه خشونت در مدارس چاره‌اندیشی کنند.
البته آن‌طور که فعالان صنفی معلمان می‌گویند یکی از دلایلی که خشونت در مدارس افزایش پیدا نکرده بود مشاور در پایه ابتدایی و متوسطه دوم است. همچنین آنها به مشکلات معیشتی معلمان اشاره می‌کنند که انگیزه‌ای برای آنها در کلاس درس نگذاشته است. حال باید پرسید که مسئولان فرهنگی وزارت آموزش و پرورش چه راهکاری برای کاهش چرخه خشونت در مدارس دارند؟
منبع: روزنامه ایران/ ۱۷ اردیبهشت ۹۷