خاندان خمینی با علمای ملا و باسوادی که اکنون در آن حضور دارند، قطعا در آینده علمی و فقهی و فرهنگی حوزه‌های علمیه تشیع، تاثیرگذارند. سیدعلی خمینی با هجرت به نجف، یک فرصت بزرگ برای خود فراهم کرده است تا در کنار مراجع بزرگ تقلید نجف، سنت فقهی نجف را درک کند و برای آینده امکان اثرگذاری بیشتری داشته باشد.
دیدارنیوز – این روزها خبرهای مربوط به هجرت سیدعلی خمینی (همان علی کوچولوی امام) به نجف اشرف، موج خبری و طبعا شایعات متعددی را موجب شده است. طبعا اصلی‌ترین وجه این اقدام که مورد توجه برخی رسانه‌های خاص قرار گرفته است، احتمال بروز اختلاف در میان برادران خمینی است که جملگی به عنوان یادگاران امام خمینی و سیداحمدآقا، مورد احترام مردمند و طبعا اگر این هجرت به رابطه سیدعلی با دیگر برادرانش (سیدحسن و سیدیاسر) مربوط شود، اقدامی معنادار جلوه خواهد کرد.
این واقعیت را نمی‌توان انکار کرد که از نظر سیاسی ممکن است میان برادران اختلافاتی وجود داشته باشد. مثلا گفته می‌شود جناب سیدیاسر بیشتر به اصلاح‌طلبان تمایل دارد و سیدعلی به اصولگرایان و البته هر دو، محوریت برادر بزرگتر (سیدحسن) را پذیرفته‌اند که می‌خواهد فراگیر عمل کند و همه نیروهای انقلاب را به یکدیگر نزدیک سازد. برخی هم مدعی شده‌اند که برادران خمینی با تدبیر عمل می‌کنند و نوعی تقسیم کار در میان آنان صورت گرفته است تا قادر باشند همه جریانهای درون نظام را با بیت امام مرتبط نگه دارند.
اولین زمزمه اختلاف
اولین اقدام ایجاد اختلاف میان برادران خمینی را سایت مشرق‌نیوز وابسته به یک نهاد نظامی انجام داده بود. در سال 89 و در مراسم بزرگداشت سالگرد 9دی این سایت مدعی شد که سیدعلی خمینی در مهدیه تهران حاضر شد و در آنجا با سران فتنه! مخالفت کرد. این موضع‌گیری اگر صحت داشت بسیار متفاوت با مواضع عمومی همه اعضای بیت امام خمینی تلقی می‌شد. گردانندگان این سایت و پشتیبانان آن برای تضعیف جایگاه سیدحسن خمینی مبادرت به این خبرسازی کرده بودند و با توجه به عزیز بودن «علی کوچولو» نزد امام خمینی، تصور کردند که می‌توانند محوریت بیت امام خمینی را به سوی سیدعلی هدایت کنند و اختلاف داخلی میان برادران را دامن بزنند و بخصوص سیدحسن خمینی را در حاشیه قرار دهند.
این خبر فورا از سوی بیت امام تکذیب شد اما سایت منتشر کننده همچنان مدعی بود که این خبر صحت دارد. مشرق‌نیوز در تاریخ 10دی‌ماه 89 مدعی شد: «پس از اعلام خبر حضور نوه امام راحل در مراسم گراميداشت 9 دي که با شرکت گسترده مردم و هياتهاي مذهبي در مهديه تهران برگزار شد، موجي از فشارها و اهانت‌ها عليه حجت‌الاسلام سيدعلي خميني توسط حاميان فتنه و رسانه‌هاي اپوزيسيون و خارجي آغاز شده است.
از عصر روز پنجشنبه سه تن از اعضاي مجمع روحانيون که در فتنه 88 از تحريک کنندگان و دعوت کنندگان تجمعات غيرقانوني در خيابان‌ها بودند و هنوز به مجازات اقدامات ساختارشکنانه خود نرسيده‌اند، در تماس تلفني با نزديکان سيدعلي خميني سعي بر تکذيب اين خبر داشتند که پس از مشخص شدن حضور قطعي ايشان در مراسم، شروع به اهانت و حريم‌شکني کردند.
براساس اين گزارش، نوه امام راحل در پاسخ به اين فشارها ابراز داشته که بنا به تکليف ديني خود مبني بر صيانت از آرمان‌هاي حضرت امام(ره) و پاسداشت جايگاه رفيع ولايت فقيه در اين مراسم شرکت کرده و فشارها واهانتها وي را در مسيري که انتخاب کرده، مصمم‌تر مي‌نمايد».
مشرق‌نیوز بار دیگر مدعی صحت این خبر شد و حتی اعلام کرد «مشرق آمادگي دارد تصاوير مربوط به حضور سيدعلي خميني را در اين مراسم منتشر نمايد».
سایت مشرق‌نیوز که به یک نهاد نظامی وابسته است و در آن زمان نقش محوری در خبرسازی پیرامون این گونه موضوعات داشت، مدعی انجام مصاحبه اختصاصی با سیدعلی خمینی هم شد و نوشت: «سيدعلي خميني در پاسخ به اين سوال که موضع شما در قبال جنجالي که رسانه‌هاي اپوزيسيون درباره حضورتان در مراسم 9 دي تهران به راه انداخته‌اند چيست؟ گفت: من اهل مصاحبه و تبليغات رسانه‌اي نيستم. هم 9 دي سال گذشته در راهپيمايي حضور داشتم و هم ديروز در مراسم مهديه شرکت کردم که البته اين حضور بر اساس تشخيص و احساس وظيفه بود.
نوه امام راحل ادامه داد: اينکه رسانه‌اي نوشته من ميهمان ويژه بودم برداشت خود آنهاست ولي من به عنوان يک فرد عادي و در ميان هزاران نفر از مردم در مراسم حضور پيدا کردم و ادعاهايي که رسانه‌هاي بيگانه در مورد تکذيب حضور من در مراسم مطرح کرده‌اند، صحت ندارد و تنها مطالبي که شخصاً بيان مي‌کنم معتبر است».
تکذیب مجدد اصل خبر و انجام مصاحبه
در نهایت بیت امام و سایت جماران و شخص سیدعلی خمینی به شکل جدی وارد ماجرا شدند و ضمن تکذیب اصل خبر حضورشان در مراسم 9دی 89 و انجام مصاحبه اختصاصی با مشرق‌نیوز، اعلام کردند. بیت امام در اطلاعیه خود اعلام کرد: «جناب آقای سیدعلی خمینی روز پنجشنبه نهم دی ماه 1389 در شهر مقدس قم بوده‌اند و مصاحبه‌ای نیز با هیچ یک از رسانه‌های خبری نداشته‌اند. از دوستان عزیز انتظار می‌رود پیش از نقل اخبار از بیت مکرم حضرت امام خمینی(س) نسبت به درستی و نادرستی خبر خویش از منابع معتبر اقدام کنند».
اما مشرق نیوز دست از خط رسانه‌ای مورد نظرش و خبرسازی در این زمینه نشست و همچنان سعی کرد میان سیدحسن خمینی و سیدعلی خمینی اختلافاتی را ترسیم کند. این سایت تا روزهای مختلف بعد این تکذیبیه همچنان بر درستی خبر خود اصرار داشت و تحلیل و مطلب هم می‌نوشت. در تاریخ 15دی ماه 89 در مطلبی به نقل از یک وبلاگ نوشت: «چطور آن روز که مردم در مرقد امام به سخنرانی سیدحسن خمینی اعتراض کردند و به ایشان اجازه سخنرانی ندادند، این داستان پیراهن عثمان شد و بر سر نیزه‌ها رفت که آی چه نشسته‌اید که به بیت امام(ره) توهین شد؛ آن روز بیت امام برایتان مهمتر از هرچیزی بود. آن روز آقای سیدحسن خمینی شد نماد بیت امام؛ اما امروز که «سیدعلی خمینی» در جمع محکوم کنندگان فتنه گران حاضر شده، توهین به «سیدعلی خمینی» توهین به بیت امام نیست؟! مگر چه تفاوتی بین سیدحسن خمینی و «سیدعلی خمینی» وجود دارد؟».
این خط سیاسی و رسانه‌ای بعدها کم‌رنگ شد چون معلوم شد که میان برادران خمینی اختلاف اساسی وجود ندارد و همگان محوریت سیدحسن خمینی را در بیت امام پذیرفته‌اند و کسی نمی‌تواند برای تضعیف جایگاه سیدحسن، از سیدعلی ابزاری در این زمینه بسازد.
انگیزه‌های احتمالی مهاجرت
امروز اما رفتن سیدعلی خمینی به نجف برای مدتی نامعلوم مورد توجه رسانه‌ها و محافل سیاسی قرار گرفته است و انواع حدس‌ها و تحلیل‌ها در این باره بخصوص در فضای مجازی مطرح شده است. برخی از این انگیزه‌کاوی یا انگیزه‌تراشی را در زیر می‌خوانید و البته ممکن است برخی از این موارد اساسا موضوعیت هم نداشته باشند.
اولین نگاه به این موضوع از منظر درون‌خانوادگی و مناسبات میان برادران مطرح می‌شود. برخی مدعی هستند که سیدعلی به هر حال مانند دو برادر دیگر خود نمی‌اندیشد و بنابراین یا باید خود را آنگونه که هست عرضه کند و یا دائما به سکوت بگذراند. برای این که از این وضعیت خارج شود، بهتر این است که اساسا در ایران نباشد و برای درس و بحث حوزوی به حوزه علمیه قدرتمند نجف اشرف برود تا مجبور نباشد در حوزه مسائل ایران، موضع بگیرد و حرف بزند. او با این انتخاب، اساسا اولویت مسائل خود را عوض کرده است و نیازی به اعلام موضع در مسائل داخلی ایران ندارد.
در همین راستا عده‌ای مدعی شده‌اند که سیدعلی در ایران همیشه در سایه سیدحسن قرار دارد و برای خروج از این وضعیت، چنین تشخیص داد که در ایران نباشد. شاید سیدعلی هرگز به چنین موضوعی فکر نکند اما انگیزه‌تراشان مدعی هستند که این وضعیت در حوزه علمیه قم هم قابل مشاهده است و اگر سیدعلی خمینی بخواهد در قم، تدریس طلاب را در مقاطع بالاتر شروع کند، حتما در ذیل نام و جایگاه برادر قرار خواهد گرفت.
عده‌ای دیگر اساسا معتقدند اقدام سیدعلی خمینی، یک حرکت اعتراضی به روال موجود در حوزه علمیه قم است. در حوزه‌ها رایج نبود که برای ایجاد کرسی درس، نیاز به تایید نهادهایی خاص باشد اما اکنون در ایران و مشخصا در حوزه علمیه قم، ایجاد کرسی درس خارج یا انتشار رساله عملیه و اعلام مرجعیت، نیازمند تایید جامعه مدرسین است و این امری است که بسیاری از علما و روحانیون با آن موافق نیستند. در گذشته اینگونه نبود و روحانیون بر اساس اقبال یا ادبار طلاب، کرسی درس پررونق یا کم‌رونقی داشتند اما اکنون به نظر می‌رسد که در جمهوری اسلامی، وضعیتی بر حوزه‌های علمیه حاکم شده است که چندان تناسبی با سنت حوزه‌های علمیه شیعه ندارد. به همین دلیل برخی نجف را بر قم ترجیح می‌دهند زیرا در نجف هنوز بر سنت سابق عمل می‌شود و آزادی روحانیون و علما در ایجاد کرسی درس یا انتشار رساله عملیه و اعلام مرجعیت بیشتر است. شاید سیدعلی هم نوعی حرکت اعتراضی کرده باشد اما اگر چنین بوده باشد، باید به شکلی بروز و ظهور کرده باشد که تاکنون ما دلیلی برای درستی این ادعا نداریم.
برخی نیز معتقدند تصمیم سیدعلی خمینی برای حضور در نجف یک امر خانوادگی است و دستکم انتساب ایشان به بیت آیت‌الله سیستانی، در اتخاذ این تصمیم موثر بوده است. همگان می‌دانند که سیدعلی داماد آیت‌الله شهرستانی – نماینده آیت‌الله سیستانی در ایران و داماد ایشان – است و این نسبت خانوادگی می‌تواند این تصمیم را به شکلی توجیه کند. حضور در نجف و در حیطه نفوذ آیت‌الله سیستانی، می‌تواند اقدامی معمولی در درون یک خانواده تلقی شود و جای ذکر تحلیلهای دیگر را تنگ می‌کند.
ایجاد یک فرصت خوب
در طول تاریخ تشیع میان حوزه‌های علمیه ایران و عراق، مراودات دائمی جریان داشته است و ما شاهد حضور گسترده روحانیون ایرانی در نجف و کربلا بوده‌ایم و غالبا کفه مراجع تقلید نجف با علما و روحانیون بزرگوار ایرانی سنگین شده است. از سویی جایگاه حوزه علمیه نجف در سنت فقهی شیعه هنوز هم بسیار بارز است و نمی‌توان تاثیر آن را بر کل جهان تشیع نادیده گرفت. بسیاری معتقدند نجف هنوز هم به صورت پایه‌ای و اساسی از حوزه‌های علمیه دیگر کشورهای شیعه (ایران و لبنان و افغانستان و شبه قاره و ...) قدرتمندتر است و حضور در این شهر و حوزه علمیه آن و در کنار مراجع بزرگ تقلید، یک فرصت بزرگ برای کسب علم و تاثیرگذاری وسیع بر عالم تشیع است.
سیدعلی خمینی با هجرت به نجف – خواه برای مدتی معین باشد و خواه برای همیشه – یک فرصت بزرگ برای خود فراهم کرده است تا در کنار مراجع بزرگ تقلید نجف، سنت فقهی نجف را درک کند و برای آینده امکان اثرگذاری بیشتری داشته باشد. خاندان خمینی با علمای ملا و باسوادی که اکنون در آن حضور دارند، قطعا در آینده علمی و فقهی و فرهنگی حوزه‌های علمیه تشیع، تاثیرگذارند و چه بهتر که برخی هم در نجف حضور یابند و بتوانند بر غنای علمی و فقهی خود بیفزایند و از اکنون برای آینده‌ای که به نام و نسب آنان در مسائل مهم جامعه اسلامی و شیعیان نیاز است، برنامه‌ریزی کنند. نیازی نیست که این اقدام سیدعلی خمینی را به انگیزه‌های اختلافی نسبت بدهیم بلکه از منظر طراحی و برنامه‌ریزی برای آینده هم می‌توان به این اقدام نگاه کرد، بگذریم که در نهایت یک تصمیم خانوادگی هم می‌تواند تفسیر شود.