هنوز نمی‌دانم که چرا باید یک کودک آن همه تکلیف بر دوشش باشد. سه بار از روی درس تصمیم کبری نوشتن چه دستاورد کبیری برای ما داشت؟ نوشتن اعداد از صفر تا آنجایی که جانمان در بیاید چه حسنی داشت؟ نمی‌خواهم به سراغ فضای نوستالژی مدرسه و مسائل پیرامون آن بروم. خبری در ابتدای سال تحصیلی به گوشمان رسید که اگر آن را در دوران تحصیل می‌شنیدیم قطعا پرواز می‌کردیم. «مشق شب حذف می‌شود».
دیدارنیوز – سمیه قرنی - اولین باری که با ذوق و شوق دلم می‌خواست مشق بنویسم را به خاطر دارم. کلاس اول دبستان. دفتر را باز کردم و از سرمشق‌هایی که معلم صبح آن روز با مداد قرمز گوشه دفترم نوشته بود شروع به نوشتن کردم. آنقدر زیاد بود که همان جا خوابم برد. بعدها نوشتن چند باره از روی یک درس خاص و نوشتن اعداد از یک تا بی نهایت و فراتر از آن کابوس شب‌هایم بود. التماس به اعضای خانواده که تو را با خدا یک نفر به من دیکته بگوید. تلاش برای زودتر نوشتن و تمام کردنش و کنترل بد خطی‌ها. اشتیاق به دیدن تلویزیون و فکر و خیال ماندن مشق‌ها و توبیخ و تنبیه فردای معلم.
تقریبا هم سن و سال‌های من و بزرگتر از من این خاطره ثابت را دارند. شاید هم نسل‌های بعدی هم اینگونه بوده‌اند. انگار در حافظه تاریخی مشترک‌مان نقش بسته. از مدرسه که به خانه می‌رفتیم به جای بازی و انجام کارهای شخصی باید مشغول نوشتن تکالیفی باشیم که آن روز بر دوشمان گذاشته بودند و فردا آن را بررسی می‌کردند و اگر ایرادی در این فرآیند می‌دیدند باید منتظر انواع و اقسام تنبیه و توبیخ می‌بودیم.
هنوز نمی‌دانم که چرا باید یک کودک آن همه تکلیف بر دوشش باشد. سه بار از روی درس تصمیم کبری نوشتن چه دستاورد کبیری برای ما داشت؟ نوشتن اعداد از صفر تا آنجایی که جانمان در بیاید چه حسنی داشت؟ نمی‌خواهم به سراغ فضای نوستالژی مدرسه و مسائل پیرامون آن بروم. خبری در ابتدای سال تحصیلی به گوشمان رسید که اگر آن را در دوران تحصیل می‌شنیدیم قطعا پرواز می‌کردیم. «مشق شب حذف می‌شود».
حذف مشق شب با شرط و شروط
در بسیاری از کشورهای توسعه یافته دنیا - از لحاظ آموزشی - از سالیان پیش دیگر نه خبری از نمره و ارزشیابی‌های خاص بر مبنای امتحان است و نه دیگر خبری از تکالیف خاص و نوشتن مشق و ... . در ایران اما هنوز مشق نوشتن منسوخ نشده و همچنان دانش‌آموزان باید وقت زیادی را صرف این موضوع کنند. امسال با شروع سال تحصیلی، آموزش و پرورش به این نتیجه رسیده است که این بار سنگین را از دوش دانش‌آموزان مقطع ابتدایی بردارد.
محمدرضا سیفی دستیار اجرایی معاونت آموزش ابتدایی آموزش و پرورش در گفت و گو با میزان، گفت: در سال تحصیلی جدید با استفاده از متخصصان کشور در حوزه آموزش و پرورش و استفاده از مدل آموزشی کشورهای مدرن به صورت پایلوت طرح حذف مشق شب در کلاس‌های اول تا سوم به صورت پراکنده در کل کشور آن هم فقط در کلاس‌های 16 تا 25 نفره اجرا می‌شود.
هر چند که این طرح با شرط و شروطی همراه شده است اما شروع آن را باید به فال نیک گرفت. قطعا با این ساختار ناکارآمد در آموزش و پرورش انجام بسیاری از امور نیاز به زمان دارد و باید مرحله به مرحله آن را ایجاد کرد.
در گذشته اگر این اتفاق می‌افتاد چون فعالیت‌های بدنی کودکان و از آن مهم‌تر فعالیت‌های اجتماعی آنها بیشتر بود قطعا نتایج بهتری حاصل می‌شد اما این روزها که خانواده‌ها به خاطر مشغله زیاد و بی حوصلگی‌های فراوان وقت و انرژی لازم برای فرزندان خود را ندارند شاید نگرانی‌های ثانویه‌ای ایجاد شود. این روزها خانواده‌ها فرزندان خود را با گوشی موبایل و تبلت و بازی‌های کامپیوتری سرگرم می‌کنند که استفاده بیش از حد از این وسایل باعث خطرات دیگری می‌شود. یعنی از چاله مشق شب به چاله دیگری می‌افتند.
باید برای این مساله نیز فکری کرد. خانواده‌هایی که از تمکن مالی بهتری برخوردارند فرزندان خود را به کلاس‌های مختلف می‌فرستند و از آنجایی که در اکثر موارد بدون فکر و جهت دهی درست صورت می‌گیرد تقریبا بی فایده است. آموزش و پرورش مدعی است که برای این بخش از کار هم فکر و برنامه مشخصی دارد. رضوان حکیم زاده معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش از جایگزینی تکالیف «مهارت محور» به جای مشق شب خبر می‌دهد.
معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در گفتگو با ایسنا با بیان اینکه ما در دوره ابتدایی تصمیم گرفتیم برای تغییر فضای کلاس از حافظه‌پروری به سمت مهارت محوری در کلاس‌هایی که امکانش وجود دارد تکالیف مهارت محور را جایگزین مشق شب کنیم گفت: قرار است در مرحله اول در مدارسی که تراکم بین ۱۶ تا ۲۵ نفر دارند به جای آنکه در منزل رونویسی انجام دهند و تکرار و تمرین کنند، این کار را در مدرسه انجام دهند و در خارج از مدرسه فعالیت عملی که برای زندگی‌شان ضروری است، انجام بدهند.
حکیم زاده به بیان مصادیق دقیق‌تری از تکالیف مهارت محور پرداخت و گفت: در بسته‌هایی که آماده کردیم به عنوان مثال برای آنکه دانش‌آموزان حفاظت از محیط زیست را یاد بگیرند، تاکید داریم که ابتدا مشاهده گر خوبی باشند و خوب دقت کنند که چه چیزهایی محیط زیست را آلوده می‌کند. یا برای تمرین مسئولیت پذیری از آنها می‌خواهیم مرتب کردن فضای منزل و اتاق خودشان را انجام دهند و یا برای مهارت بهداشت، تمرین عملی مسواک زدن را داشته باشند. برای تثبیت مهارت ریاضی هم آنها می‌توانند با خانواده به خرید بروند و حساب و کتاب خرید را انجام دهند و ضمنا مدیریت منابع را هم فرا بگیرند. مهارت خواندن نیز با قصه خوانی تقویت می‌شود و در سنین کوچکتر اگر خانواده‌ها برایشان قصه بخوانند و آنها آن را تعریف و بازگو کنند مهارت‌های بیانی و ارائه دادنشان تقویت می‌شود. در واقع فعالیت‌های متنوعی وجود دارد.
شاید این مباحث مطرح شده خیلی کلی به نظر برسند و باید بسته‌هایی که آموزش و پرورش در این باره در نظر گرفته است را مورد بررسی قرار داد. اما نفس این عمل که کودک دیگر درگیر نوشتن چیزهایی که فقط به درد حفظ کردن می‌خورد نیست و می‌تواند از وقت خود در راستای مسائلی دیگری استفاده کند بسیار خوب است و این امید را ایجاد می‌کند که دغدغه اصلی مطرح شده در پرسش مهر امسال یعنی مهارت آموزی را به سمت و سوی خوب هدایت کند.
بحث کلان‌تری نیز وجود دارد که آموزش و پرورش ما در زمینه آموزش مهارت‌های گوناگون به شدت ضعیف است و دانش‌آموزان بعد از فارغ‌التحصیلی به جز حجمی از محفوظات چیز دیگری برای ارائه ندارند و یکی از دلایل اصلی بحران اشتغال در کشور نیز در این حوزه ذکر می‌شود که خود نیاز به بحث مفصلی دارد.
مشق شب؛ کیارستمی
عباس کیارستمی هنرمند فقید کشورمان در سال 66 فیلمی می‌سازد که کاملا به این موضوع اختصاص دارد. همانطور که در فیلم هم می‌گوید یک شب متوجه حجم بالای تکالیف فرزندش و مشکلاتی که به عنوان یک پدر با آن روبرو است می‌شود و این ایده به ذهنش می‌آید که در مدرسه‌ای حضور پیدا کند و با بچه‌ها و کادر مدرسه و خانواده‌ها صحبت کند و ابعاد مختلف این مساله را مورد بررسی قرار دهد.
اولین چیزی که به ذهن مخاطب می‌آید این است که پس از 30 سال همچنان مساله مشق شب و مشکلاتی که برای دانش‌آموزان آن هم در سنین پایین ایجاد می‌کند وجود دارد. بچه‌ها در این فیلم از حجم بالای تکالیف خود می‌گویند و از اینکه وقتی آن را انجام ندهند از جانب خانواده و مدرسه تنبیه بدنی می‌شوند. دوگانه تنبیه و تشویق در ذهن بچه‌ها به وجود می‌آید. همه می‌دانند که تنبیه چیست ولی بعضی‌ها حتی واژه تشویق به گوششان نخورده. در آن دوره بسیاری از والدین سواد نداشتند و این مشکلات را بیشتر هم می‌کرد. خانواده‌های شلوغ و پر جمعیت عامل دیگری است که بچه‌ها در نوشتن تکالیفشان با آن روبرو هستند. دوگانه دیگری که کارگردان می‌سازد بین نوشتن مشق و بازی کردن و دیدن کارتون است. بسیاری از بچه‌ها با آنکه کارتون دیدن را دوست دارند اما آن را کتمان می‌کنند چون از کم کردن اهمیت مشق می‌ترسند. بسیاری می‌ترسند که نکند کارتون مانع شود که مشق شان را بنویسند.
فیلم کامل مشق شب را اینجا ببینید
شاید برخی از مسائل جامعه ایران مانند خانواده‌های پر جمعیت و والدین بی سواد امروز دیگر به آن شدت دیده نشود ولی همچنان مساله نوشتن مشق شب در منزل و جلوگیری از بازی کردن و جنب و جوش داشتن بچه‌ها وجود دارد. بریدن از سنت‌های غلط آموزشی نیاز به شجاعت دارد. سی سال پیش یک کارگردان در یک اثر هنری این موضوع را اعلام می‌کند. اما از آن روز تا امروز که این خبر را می‌شنویم 30 سال گذشته است. چندین نسل درگیر یک سنت غلط شده اند و بسیاری از استعدادها در این فرآیند از بین رفته است. بهتر نیست هر چه زودتر باقی این سنت‌های غلط را هم از بین ببریم؟