طالبان بر کابل مسلط شده است. امرالله صالح و پسر احمد شاه مسعود در پنجشیر آماده جنگ شده‌اند. عبدالله عبدالله، حامد کرزی و یونس قانونی و سایر سیاستمداران افغان در تکاپو هستند و اشرف غنی به امارات گریخته است!
دیدارنیوز ـ سرویس بین‌الملل: افغانستان بعد از ۲۰ سال به شرایط روز نخست خود برگشته و طالبان بار دیگر قدرت را در دست گرفته است. طالبان به قدری به سرعت در شهر‌های افغانستان پیشروی کرد که اگر سفر توریستی می‌خواست انجام دهد، با این زمان کم نمی‌توانست به همه شهرها برود. این روزها جمله‌ای به طنز در محافل مطبوعاتی جهان شنیده می‌شود: «اگر به جای ارتش ۳۵۰ هزار نفری در جاده‌های افغانستان سرعت‌گیر ساخته بودند، کابل با سرعت کمتری سقوط می‌کرد!». طنزی که البته به نظر یک واقعیت تلخ است.
در وضعیتی کابل در حالت اشغال قرار گرفته بود، خبر آمد که اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان از این کشور گریخته است. چندی بعد نیکیتا ایشنکو، سخنگوی نمایندگی دیپلماتیک روسیه گفته است: «اشرف غنی، رئیس جمهوری مستعفی افغانستان هنگام خروج از کاخ ریاست‌جمهوری با ۴ خودرو پر از پول اسکورت می‌شد. آن‌ها سعی کردند این پول‌ها را در هلیکوپتر بگذارند، اما همه چی درست پیش نرفت؛ و بخشی از پول‌ها در باند فرودگاه باقی ماند.»
این روزها بسیاری اشرف غنی را خائن به افغانستان معرفی می‌کنند که با آمریکا و طالبان بر سر قدرت گرفتن طالبان معامله کرده است. ساعاتی قبل خبر رسید که اشرف غنی که بعد از خروج از افغانستان کسی از او خبر نداشت، به امارات متحده عربی رفته است. امری که شائبه تبانی میان او و تیمش با طالبان برای سقوط کشور را تقویت می‌کند. طالبان از قدیمی‌ترین حامیان طالبان است که البته حالا مدعی است به دلایل بشردوستانه اشرف غنی را پذیرفته است.
در پی طرح این موضوع در فضای مجازی افغانستان خبرنگار الجزیره گفته است که: «بر اساس آنچه یک مقام دولتی در افغانستان و منابعی در طالبان گفته‌اند، تصرف استان‌ها به دست طالبان، تصرف ارگ ریاست جمهوری، استیلاء بر تجهیزات نظامی و... همه و همه بر اساس توافقی بود که از شش ماه پیش میان دولت آمریکا، دولت افغانستان و طالبان انجام شده است. رئیس جمهوری مستعفی افغانستان هم بر تمامی اتفاقات در ولایت‌ها (استان‌ها) اشراف داشت و از آن‌ها آگاه بود.»
در واقع به نظر می‌رسد خروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان و سرعت بالای پیشروی طالبان در شهر‌های مختلف با هماهنگی قبلی صورت گرفته است.
تصاویر تکان دهنده‌ای از مردم افغانستان این روزها مخابره می‌شود. بسیاری خروج آمریکایی‌ها را عامل اصلی این روز‌های افغانستان می‌دانند. مردم در فرودگاه کابل سعی داشته اند به هر شکلی از کشور خارج شوند و در این بین چندین نفر به دلیل تیراندازی نیرو‌های آمریکایی کشته شده اند. در واقع دولت بایدن را می‌توان متهم اصلی شرایط امروز افغانستان معرفی کرد.
با این حال جو بایدن، رئیس جمهوری که دستور خروج نیرو‌های آمریکا را داده و حتی زمان این خروج را سرعت بخشیده است، بار دیگر شب گذشته از دستور خود دفاع کرد و گفت: «من کاملاً پشت تصمیم خود ایستاده‌ام. منافع ملی ایالات متحده آمریکا در افغانستان همیشه جلوگیری از حمله تروریستی به سرزمین اصلی آمریکایی بوده است و هدف ایالات متحده قبلاً محقق شده است.» او در آخر هم مقصر شرایط امروز را دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق آمریکا خواند که با طالبان برای خروج نیرو‌های آمریکایی تا اول ماه مه ۲۰۲۱ کنار آمده بود.
بعدی از این سخنرانی نیز بایدن بلافاصله به کمپ دیوید بازگشت؛ جایی که تعطیلات آخر هفته‌اش را در آنجا گذرانده بود. این سخنان در حالی زده می‌شود که آمریکا ۲۰ سال پیش به نام جنگ و نابودی طالبان وارد افغانستان شده بود و سال‌ها مردم این کشور را درگیر جنگ و مشکلات آن کرده بود.
بسیاری معتقد هستند که این بار افغانستان با طالبان جدید روبرو است. طالبان نیز سعی کرده است که تصویر جدید از خود ارائه دهد. در گذشته طالبان وارد هر شهری می‌شد دست به غارت و تجاوز می‌زد که این بار شاهد کاهش چنین جنایت‌هایی بوده اند
امروز هم طبق گزارش آریانا نیوز افغانستان، عبدالسلامه حنفی، نایب رئیس دفتر سیاسی طالبان در قطر گفت: «کارمندان هیئت‌های دیپلماتیک، پایگاه‌های نظامی، ادارات مدنی می‌توانند به کارشان بی‌هیچ نگرانی ادامه دهند. زنان می‌توانند با داشتن حجاب به محل کارشان بازگردند.» این در صورتی است که در گذشته طالبان به سرعت گردن افراد مخالف خود را می‌زد.
نشست خبری ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان در مرکز رسانه‌های حکومت کابل هم از نظر برخی نشانه‌ای از میانه‌روی طالبان است. مجاهد در مورد مسائلی مانند حقوق زنان و آزادی‌های مدنی و سیاسی با جمله مبهم همه این آزادی‌ها در چارچوب شریعت اسلامی وجود خواهد داشت، پاسخ گفت. او تاکید کرد که هنوز شکل نظام سیاسی مشخص نشده است و طالبان به تنهایی شکل نظام سیاسی را تعیین نمی‌کند. او در جریان بودن مذاکرات با دکتر عبدالله را تایید کرد. امروز هم خبر رسید که نمایندگان با حامد کرزی و گلبدین حکمتیار دیدار کرده‌اند.
در مورد تحولات طالبان در میان تحلیلگران دیدگاه یکسانی وجود ندارد. برخی این اظهارات و عدم برخورد خشن طالبان در شهرها را به تغییر این گروه نسبت می‌دهند. برخی دیگر اما این امر را یک نرمش موقتی می‌دانند. نرمشی که خاص مرحله استقرار است و برای از کار انداختن مقاومت‌های باقی مانده است.
این روزها فیلم‌ها و تصاویری از احمد مسعود، فرزند احمد شاه مسعود، قهرمان ملی افغانستان در فضای مجازی دست به دست می‌شود. بسیاری او را منجی افغانستان معرفی می‌کنند.
با پیشروی‌های طالبان و تسلط آن‌ها بر قسمت اعظم کابل، پایتخت، تنها ولایت افغانستان که هنوز تحت کنترل طالبان در نیامده، پنجشیر است. احمد مسعود نیز به پنجشیر رفته است و می‌گوید حاضر است به خاطر صلح در افغانستان خون پدرش را فراموش کند و در مقابل، ثبات و امنیت را در کشورش ببیند. وی در گفتگو با شورای آتلانتیک تاکید می‌کند که افغان‌ها نمی‌خواهند خود را تسلیم خواست تروریسم کنند، اما آماده‌اند تا دولتی جامع با طالبان از طریق مذاکرات سیاسی داشته باشند.
در واقع در این روز‌های سیاه افغانستان مردم این کشور چشمشان به پنجشیر است. نیرو‌های دولتی افغانستان و گروه‌های مسلح مخالف طالبان در طول خط مرزی پنجشیر مستقر شده‌اند و ممکن است این ولایت بار دیگر دژ مقاومت در برابر طالبان شود. در سپتامبر ۱۹۹۶ بعد از تسلط افراد مسلح بر کابل نیرو‌های دولتی و برهان‌الدین ربانی، رئیس جمهوری اسبق در پنجشیر پناه گرفتند، جایی که نیرو‌های مقاومت در برابر طالبان اجازه تسلط بر این ولایت را ندادند.
روز گذشته خبری منتشر شد که در آن ادعا شده بود احمد مسعود ولایت پنجشیر را به مقصد نامعلومی ترک کرده است. همین موضوع باعث شایعاتی در خصوص فرار او از افغانستان شد. احمد مسعود در ویدئویی که منتشر شده با تکذیب شایعات، تاکید می‌کند که در کنار مردم خود و در پنجشیر است.
امر الله صالح معاون اول اشرف غنی که خود اصالت پنجشیری دارد و از دشمنان بزرگ طالبان محسوب می‌شود هم به پنجشیر رفته است. او در توییتی اعلام کرد که مطابق قانون او اکنون سرپرست مقام ریاست جمهوری افغانستان است.
هیئتی از سیاستمداران افغانستانی هم اکنون در اسلام آباد با مقامات پاکستان (بزرگترین حامی طالبان) در حال مذاکره هستند. در میان این افراد برادر احمد شاه مسعود و نیز محمد یونس قانونی از سیاستمداران برجسته افغان حضور دارند. از اظهارنظرهای آن‌ها می‌توان حداقلی از هماهنگی را میان مبارزان پنجشیر با سیاستمداران میانه‌رو کابل را برداشت کرد. البته برای تایید صحت چنین تحلیلی باید بیشتر منتظر ماند.
افغانستان بار دیگر با آینده‌ای سیاسی‌ای مبهم مواجه است. رنج مردمان همزبان و همسایه ما ادامه دارد. «افغانستان سرزمین دره‌ها»* بار دیگر در چشم‌اندازی مه‌آلود فرو رفته است.
* عنوان کتابی از شهاب الدین فرخ یار پژوهشگر ایرانی