مرجان زهرانی
دیدارنیوز ـ بعد از فیلتر تلگرام اخبار غیررسمی از استعفای وزیر ارتباطات شنیده شد. روز گذشته هم رییس‌جمهوری نسبت به این موضوع واکنش نشان داد. شما در دوران مسوولیت از وزرایی بودید که با مقاومت‌هایی اینچنینی مواجه بوده‌اید. از این تجربه بگویید.
سابقه تاریخی نشان می‌دهد که وقتی مدرنیزم و تکنولوژی به ایران وارد شد با گرفتاری‌های بسیار زیادی مواجه بوده و همیشه به محض اینکه یک مسیر راحت‌تر برای زندگی به کشور عرضه شده با مقاومت‌های بسیار زیاد سیاسی، اداری، گمرکی، هزینه‌ای و... رو به رو بوده است و هنوز هم ادامه دارد. پدران و اجداد من در اصفهان نساج بوده‌اند. آن زمان نساجی ایرانی بسیار مقبول بود، اما در دوران مشروطه که با نساجی مدرن روبه‌رو و یکباره پارچه‌های مل‌مل هندی وارد بازار شد، پارچه‌های تولید ایران بازار را از دست داد. چه غوغایی که در صدر مشروطه بر سر این موضوع به‌پا نشد. پیرو این اتفاقات در آن زمان این بحث مطرح شد که نباید کفن مردم مسلمان را اجنبی ببافد و اگر مسلمانی، باید پارچه ایرانی بخری. در واقع می‌خواستند با موضوعات و مسائل اعتقادی جلوی آن را بگیرند، در حالی که آن پارچه ارزان‌تر بود و بازار ایران را گرفته‌بود. مثال تاریخی دیگر اتومبیل است. نمونه خارجی آن بعضا ارزان‌تر و با‌کیفیت‌تر است، اما اصراری وجود دارد که اتومبیل ایرانی تولید شود و هر بار ٢٠ تا ٢٥ میلیارد دلار باید به ایران‌خودرو و دوستانش داده شود تا این تولید ناقص و گران و بی‌کیفیت انجام گیرد. در تمام زمینه‌ها همین‌طور است. همواره به دلیل کسادی محصولی خاص در جامعه تکنولوژی وارد شده است.
در دهه ٦٠ با چه محدودیت‌هایی مواجه بودید و چطور آن را حل می‌کردید؟
در دهه ٦٠ وزیر نفت بودم و برای گازسوز کردن اتومبیل‌ها با مقاومت‌های بسیار زیادی روبه‌رو شدم.
علت مقاومت چه بود؟
عدم تشخیص تکنیکی مبنی بر اینکه یک سوخت ارزان‌قیمت‌تر می‌تواند جایگزین سوخت گرانقیمت شود. من بودجه‌ای هم نمی‌خواستم فقط می‌خواستم اتومبیل‌ساز‌ها به جای انژکتور‌های بنزینی گازوییلی، انژکتور گازی نصب کنند. همین دعوا و جنگ زیادی ایجاد کرد.
در وزارت پست و تلگراف و تلفن که بیشتر با تکنولوژی روز در ارتباط بودید، چطور؟
نمی‌خواهم از کسانی نام ببرم، اما در مجلس و دولت با توسعه تلفن با سیم مخالفت‌های بسیاری صورت می‌گرفت.
توجیه و ادله‌شان چه بود؟ چقدر با ادله موافقان فیلترینگ تلگرام شباهت داشت؟
در مجلس، بزرگی علیه مخابرات و تلفن صحبت کرد و بعد هم برای اینکه گردن‌شکستگی گردن من بگذارد گفت: فلانی، اگر تلفن بدهی فقط برای این خوب است که خبر بدهند به رحمت خدا رفته‌ای و آمبولانس برای بردنت به بهشت زهرا خبر کنند.
عدم فهم تکنیکی، انسان را از منافع اجتماعی دور می‌کند. وقتی مطلب فنی فهم نمی‌شود به اینجا می‌رسیم. من در آن زمان رایزنی‌های زیادی کردم و در نهایت بودجه‌ای که دولت تصویب نکرده‌بود برای این موضوع در مجلس مصوب شد.
آقایان توجیه می‌آوردند که جنگ است، به جای تلفن دادن جنگ را اداره کنیم. من ساعت‌ها صحبت کردم که اگر ما جنگ تکنولوژیکی کنیم بهتر از جنگ فیزیکی است. شما باید سربازتان تکنوکرات باشد و بتواند از ابزار فنی استفاده کند. اینکه فکر کنیم کسانی که برای جنگ آمدند باید بدون تکنولوژی بجنگند که انگار آن‌ها را به قتلگاه فرستادیم.
بعد از آن هم حوالی سال ٦٧ در مجلس راجع به این صحبت کردم که ماهواره زهره برای جمهوری اسلامی واجب است. گرچه مخالفت‌هایی صورت گرفت، اما به تصویب رسید. ماهواره زهره طراحی و سپس به مناقصه گذاشته‌شد. خدا روز بد نصیب‌تان نکند آنچنان با این روند مخالفت شد که کار متوقف شد. می‌گفتند ماهواره لازم نیست و اجاره می‌کنیم.
نگاه امنیتی به موضوع وجود داشت؟
از نگاه امنیتی بدتر بود. من با اداره امنیت به‌شدت درگیر بودم. وقتی شبکه اینترنت طراحی شد به قدری به من فشار می‌آوردند که نفسم بند می‌آمد. می‌دانستم که این شبکه مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد. در نهایت توانستم موبایل وارد کنم. نمایندگان مجلس به‌شدت به من ناسزا گفتند. اولین انیمیشن‌های طنزی که در دهه ٧٠ صداوسیما ساخته شد انیمیشن من در مورد وارد کردن موبایل بود. آن زمان آقای هاشمی برای بازدید به صداوسیما رفته‌بود. این انیمیشن را به او نشان داده‌بودند و آقای هاشمی به آن‌ها گفته بود خدا به شما انصاف بدهد.
مجلس سوم چپ بود و مجلس چهارم راست و هردو مجلس پوست من را کندند. سال ٧٤، نمایندگان مجلس در یک سال ٢٢ سوال از من پرسیدند. البته بدنه مجلس آگاه بود، اما ستاد مجلس گرفتار.
الان مساله تلگرام هم این است که تکنولوژی در اختیار آن طرف آبی‌ها و از تکنولوژی ما پیشرفته‌تر است. هر ابزار پیشرفته‌ای بر ابزار سیاسی حاکم می‌شود، قدرت سیاسی هم عکس‌العمل نشان می‌دهد. وقتی خود، صاحب تکنولوژی نباشید و خریداری کنید روشن است که صاحب تکنولوژی از ابزار صنعتی رشد‌یافته استفاده کرده در این میان قدرت سیاسی بیشتری دارد که قدرت سیاسی طرف مقابل را تحت تاثیر قرار می‌دهد. قدرت سیاسی می‌گوید تمام منویاتی که سال‌ها پنبه کردیم این‌ها رشته می‌کنند.
آن زمان از چه ابزاری برای چانه‌زنی استفاده می‌کردید؟ با چه مقاماتی دیدار می‌کردید؟
مدرنیزم اگر از طریق تکنولوژی وارد کشور شود به مراتب تاثیر بیشتری دارد تا زمانی که از طریق فلسفه سیاسی. در زمان وزارت که رده کاری‌ام از سطح اداری به سیاسی تبدیل شده‌بود با احزاب و گروه‌ها از چپ و راست درگیر بودم، اما بدنه اجتماعی و تکنوکرات‌ها و برخی در مجلس از من حمایت کردند. بدون اینکه کوچک‌ترین دریافتی از دولت داشته‌باشم تمام این کار‌ها را با کمک مردم انجام دادم.
بالاخره شما رایزنی‌هایی داشتید. در چه سطحی این رایزنی‌ها اتفاق افتاد؟
همه رایزنی‌ها با درگیری بود. با مجلس، قدرت سیاسی و... درگیر بودم. برای تلفن یک بحر طویل درست کرده‌بود که مثلا یک تلفن داشتن، بهتر از یک پیکان داشتن است. نزدیک ٥ سال درگیر بودم و بالاخره موضوع جا افتاد تا جایی که نقدینگی شرکت مخابرات از بانک مرکزی بیشتر شد.
وارد گفت‌وگو با عالی‌ترین سطوح نظام هم شدید؟
با همه گفت‌وگو کردم. سال ٦٦-٦٥ درگیری‌هایی در مورد فکس وجود داشت. بزرگی به من می‌گفت: این همه بیکار داریم، فکس به چه درد می‌خورد؟ خیلی هم فرد معتبری بود. وقتی صحبت می‌کردم و توضیح می‌دادم سکوت می‌کردند، اما درگیری ادامه داشت. مثلا در مورد موبایل وقتی توضیح می‌دادم نفعش بیشتر از ضرر بود، اما خیلی بی‌منطقی وجود داشت. در نهایت هم بحث شد که حالا چنین کار‌هایی بماند برای دوره‌های دیگر.
رهبری انقلاب چه واکنش‌هایی داشتند؟
بسیار بسیار استقبال می‌کردند. ایشان از اولین کسانی بودند که فکس داشتند و فعالیت می‌کردند. انتظار نداشتم ایشان مساله‌ای فنی را تصدیق کنند، اما ارایه توضیحات در این زمینه بسیار مفید بود.
آنقدر در مجامع، نماز جمعه، جلسات و... از این مسائل صحبت کردم تا توانستم بگویم این موضوع را جا بیندازم که تکنولوژی، امری دو سویه است. هم ارزشمندی اجتماعی دارد و هم ضرر اجتماعی. بعضی فکر می‌کنند وقتی خدمت آقا می‌رسیدم و مسائل را بازگو می‌کردم ایشان استقبال نمی‌کردند، اما رهبری بسیار استقبال می‌کردند.
چقدر رییس دولت از شما حمایت می‌کرد؟
معمولا به کسی تکیه نمی‌کردم. رییس دولت به اندازه کافی گرفتاری دارد. احتیاجی هم نبود. به اندازه کافی نیروی انسانی داشتم و خودم مسوولیت را به عهده می‌گرفتم. بعضی مواقع رییس دولت از فشار بر من ابا نداشت و حتی بودجه من را تصویب نمی‌کردند.
بدن من از سر تا پا زخمی است. هیچ‌وقت کاری را به راحتی انجام ندادم. باورتان نمی‌شود زمانی که به مردم تلفن می‌دادیم و مبلغی را دریافت می‌کردیم این پول در حساب بود تا اینکه دیدم در یکی از دولت‌ها پول در حساب نیست. این طرف و آن طرف گشتم متوجه شدم که مقامی این پول را برده. پرسیدم این پول برای خلق‌الله است، پرداخت کرده‌اند تا تلفن به آن‌ها بدهیم. گفتند فعلا نیاز داریم و نمی‌خواهد تلفن بدهید. نمی‌خواهم شکایت کنم یا از اختلافات داخلی بگویم، اما معتقدم توسعه با گرفتاری‌های بسیار زیادی رو به رو است بعد‌ها هم این مشکلات بیشتر خواهد شد.
آن زمان بیشترین درگیری‌ها با چه نهادی بود؟ نهاد‌های امنیتی، مجلس یا حتی درون دولت؟
عدم رشد و توسعه تکنولوژیکی مهم‌ترین مشکل بود. وقتی تکنولوژی توسعه پیدا نمی‌کند تمام سطوح درگیر می‌شوند. دولت، مجلس، قوه قضاییه نهاد‌های امنیتی و...
وقتی به شهرک غرب تلفن می‌دادیم قیمت هر تلفن ٥٠ هزار تومان بود. در بازار آزاد ١٥٠ هزار تومان معامله می‌شد. آن زمان حقوقدانی از من به قوه قضاییه شکایت کرده‌بود که من این تلفن را ٤٥٠ هزار تومان خریدم و غرضی آنقدر به مردم تلفن داده که من نمی‌توانم این تلفن را ١٥٠ تومان هم بفروشم و باید پول ضرر و زیان من را بدهد. دادگاه هم او را محق می‌دانست. وقتی یک نفر از وزارتخانه برای توضیح رفت، گفته بود تلفن ٥٠ هزار تومان است ایشان به اختیار خودش ٤٥٠ هزا تومان خریده ولی اگر حوصله می‌کرد ٥٠ هزار تومان می‌خرید. مقصود این است که این عدم درک صحیح همه را در همه سطوح درگیر می‌کند. اما نباید نادیده گرفت تکنولوژی نباشد قدرت سیاسی مصون نمی‌ماند.
مواجهه دولت و وزیر ارتباطات را با فیلترینگ با توجه به تجربه این دست اتفاقات چگونه ارزیابی می‌کنید؟
شاید حرف‌های من برای خیلی‌ها خوشایند نباشد، اما اتفاق این بود که من حمایت حضرت امام را داشتم و می‌توانستم برخی مسائل را پیش ببرم. بدون حمایت خیلی سخت است و تاکنون ممکن بود چندین بار سرنگون شده باشم. حمایت امام به من کمک کرد.
در مجلس و دولت با توسعه تلفن با سیم مخالفت‌های بسیاری صورت می‌گرفت. می‌گفتند تلفن فقط برای خبر مرگ و گرفتن آمبولانس خوب است.من حمایت حضرت امام را داشتم و می‌توانستم برخی مسائل را پیش ببرم.
منبع: روزنامه اعتماد/ ۱۶ اردیبهشت ۹۷