یادتان هست" توجه توجه علامتی که می‌شنوید اعلام خطر یا وضعیت قرمز است. " این صدا بار‌ها در زمان جنگ در شهر‌هاپخش می‌شد حالا هم وضعیت قرمز است، قرمز خشکسالی، قرمز بی‌آبی، قرمز مردن...
دیدارنیوزـ نسرین نیکنام: هشدار‌های مکرر برای بروز پدیده تنش آبی حرف امروز و دیروز کارشناسان و محققان محیط زیست نیست، آنها سال هاست که نسبت به برداشت بی رویه از آب‌های زیر زمینی و حفر چاه‌های غیر مجاز و از همه مهمتر سدسازی‌های غیر کارشناسی هشدار داده و می‌دهند، اما کو گوش شنوا.
بحران آب که بیشتر گریبان استان‌های جنوبی را گرفته از خشک شدن تالاب‌ها شروع شد، بختگان، هامون، شادگان و حالا هم هورالعظیم؛ هورالعظیمی که زنده ماندن او یعنی زنده ماندن کشاورزان و دامدارانی که طناب زندگی شان وصل است به گاومیشها، اما حالا گاومیشها یکی یکی از گرما و تشنگی می‌میرند و برای دامداران تنها ریسه باریکی از آن طناب وصل شده باقی مانده است که اگر هر چه زودتر اقدامی از سوی مسئولان دولتی و استانی انجام نشود همین ریسه باریک هم پاره خواهد شد و تبعات اجتماعی خطرناکی در استان خوزستان بروز خواهد کرد.
بیشتر بخوانید:هورالعظیم، «گور العظیم» شد؛ حقابه کجاست؟
شرایط بحرانی کم آبی در خوزستان بعد از اینکه ماهی‌های هورالعظیم را کشت و گاومیشها را سوزاند و سبب شد آنها دچار زایمان زودرس شوند حالا زندگی مردم شهر‌های این استان را با تهدید جدی مواجه کرده است و همین تهدید در چند روز گذشته برخی از مردم را به خیابان کشانده تا شاید بتوانند به خواسته شان برسند.
در حمیدیه، شادگان، سوسنگرد و منطقه زرگان اهواز تعدادی از اهالی با اعلام نارضایتی از وضعیت موجود، نسبت به عدم تامین حق‌آبه تالاب‌ها و رودخانه‌ها وهمچنین پروژه‌های انتقال آب کارون ابراز نگرانی کردند. همچنین بر مبنای برخی گزارش‌ها در برخی از جاده‌ها در ماهشهر، کوت عبدالله، خرمشهر و ملاثانی اقدام به آتش زدن لاستیک و بستن جاده کردند که عبور و مرور خودرو‌ها برای دقایقی مختل شد، اما با حضور نیرو‌های انتظامی بدون هر گونه درگیری اکنون ترافیک در همه جاده‌ها روان شده است.
در شرایطی که حدود ۱۱ شهر استان خوزستان در بحران خشکسالی و بی‌آبی قرار دارند، ۶۶۰ روستا فاقد لوله‌کشی آب و کل روستا‌های استان با ۷۸ تانکــر سیار آبرسانی می‌شوند! در این میان صــادق حقیقی‌پور، مدیرعامل آب و فاضلاب سابـق خوزستان، روستا‌های دارای مشکل تامین و توزیع آب را حدود ۷۰۰ روستا اعلام کرده بود.
روزگاری نه‌چندان دور،در رودخانه کارون به عنوان شریان اصلی حیات در خوزستان و تامین کننده آب اهواز، کشتی‌ها در حال رفت و آمد بودند، اما حالا این رودخانه به دلیل سد سازی‌های در بالا دست رودخانه کرخه، در شرف خشک شدن است. کارشناسان آب نیز این موضوع را تایید می‌کنند و تاثیر سدسازی‌های بی‌رویه و طرح‌های انتقال آب از سرشاخه رودخانه‌های این استان را مهمترین عامل بروز خشکسالی در این استان می‌دانند. مثلا بخش نیسان با ۲۵روستا، حدود ۱۰هزار نفر جمعیت دارد و رودخانه‌های کرخه و نیسان (از انشعابات کرخه) در منتهی‌الیه مصب هورالعظیم از این بخش می‌گذرند. شمال خوزستان نیز در محاصره سد‌های بزرگ است، بخش دهدز در شهرستان ایذه با ۱۰۰روستا در فاصله پنج کیلومتری در میان سد‌های کارون ۳ و کارون ۴ قرار دارد؛ این بخش که همیشه با مشکل آب مواجه بوده، با آمدن خشکسالی اکنون در شرایط دشوارتری قرار دارد.
بیشتر بخوانید:حلقه مفقوده‌ای بنام مدیریت استراتژیکِ در اوضاع بغرنج!
اتفاق‌هایی که در هفته‌های اخیر در خوزستان افتاده را همه می‌دانند و نیاز به تکرار نیست، اما احمد جعفری ماجد یکی از فعالان اجتماعی و فرهنگی استان خوزستان شروع این اتفاق‌ها را از سال‌های قبل می‌داند و می‌گوید: چند سالی است که در تابستان در کل استان آب خیلی کم می‌شود خیلی از روستاییان و کشاورزان برای کشت مشکل پیدا می‌کنند و حالا امسال آب شرب هم ندارند.
او با تاکید بر اینکه این بی آبی دامن خیلی از روستا‌ها را گرفته می‌افزاید: مردم روستا‌ها مجبورند برای خودشان اب بخرند، اما مشکل اینجاست که آنها برای تامین آب دام هایشان چاه کندند، اما شوری بیش از حد آب سبب شد که این چاه‌ها دردی از آنها دوا نکند.
به گفته جعفری ماجد حیات گاومیشها خیلی زیاد وابسته به آب است، زیرا آنها باید تمام مدت آب تنی کنند تا حرارت بدنشان با محیط سازگار شود، اما با بحرانی که بوجود آمده گاومیشها در حال تلف شدن هستند؛ البته این معضل گریبان همه حیوانات دامدان را گرفته است.
او کمبود آب در سفره‌های زیر زمینی را یکی دیگر از مشکلات کشاورزان می‌داند و می‌گوید: آبی که قبلا در کشاورزی قابل استفاده بود دیگر شور شده و نمی‌توان از آن برای کشت استفاده کرد و همین مساله سبب شده کشاورزان ضرر زیادی را متحمل شوند.
ماهی‌هایی که در هورالعظیم هستند یک نوع آبزی نادرند که در جهان کمیاب هستند، جعفری درباره مرگ ماهی‌های این تالاب هم می‌گوید: با از بین رفتن ماهی‌های هورالعظیم بزرگترین بانک ماهی جهان با خطر انقراض مواجه است و البته این معضل گریبان سایر جانوران و گیاهان خاصی که در اطراف این تالاب زندگی می‌کردند را گرفته است و به خاطر همین بی آبی خیلی از آنها از بین رفتند.
او لاک پشت فراتی را یکی دیگر از جانوران خاص و منحصر به فرد تالاب هور العظیم می‌داند و می‌گوید: با بی آب شدن کرخه و کارون و حتی دجله در بخش عراقی هور العظیم خطر انقراض آن نیز دور از ذهن نیست، این روز‌ها این حیوانات به دلیل نبود آب مسیر خود را تغییر دادند و وارد جاده‌های اطراف تالاب می‌شوند و همین مساله سبب شده که بسیاری از این لاک پشت‌ها یا زیر ماشین کشته شوند یا مردم به دلیل ترس از آنها، این حیوان را بکشند.
این فعال اجتماعی معتقد است: میراث طبیعی، میراث فرهنگی یک اقلیم است و کمبود آب باعث شده بسیاری از موجوداتی که با چشم دیده نمی‌شوند هم بمیرند و سایر حیوانات و گیاهان منطقه هم در حال انقراض هستند.
به گفته او وجود آب شور و رهاسازی این آب به سمت زمین‌های کشاورزی و مسیر‌هایی که حیوانات از آن استفاده می‌کنند خیلی بدتر از نبود و کمبود آب است.
همانطور که پیش‌تر هم اشاره شد، سد سازی روی مهمترین رودخانه‌های استان خوزستان وضعیتی که این روز‌ها شاهد آن هستیم را رقم زده است، اسماعیل کهرم بوم شناس و فعال محیط زیست نقد جدی به ساخت و ساز سد روی رودخانه‌های استان خوزستان دارد، او می‌گوید: سد‌ها باعث خشکی رودخانه‌های استان خوزستان شده است. سد‌ها را ما در جا‌هایی احداث کردیم که نیاز نبود و الان نتیجه آن کمبود آب است. وقتی سد ایجاد می‌شود در یک طرف آن دریاچه درست می‌شود و این دریاچه تماس آب را با هوا زیاد می‌کند و تبخیر می‌شود. به اندازه‌ای تبخیر به دلیل ایجاد سد‌ها زیاد شده است که حدود یک چهارم آبی که ما مصرف می‌کنیم تبخیر می‌شود.
او تاکید می‌کند: در کشور ما ۹۰ درصد از آب صرف کشاورزی،۶ درصد صرف صنعت و حدود ۴ درصد صرف مصارف خانگی می‌شود. دریاچه سد باعث از دست دادن حدود ۲۵ درصد از منابع آب کشور می‌شود. مسلم است که سوء مدیریت‌ها باعث کمبود آب در این استان شده است.
این فعال محیط زیست تاکید می‌کند: متاسفانه مسئولان به فکر ایران نیستند که امروز در حال سوختن در بی‌آبی است. برخی از مسئولین تنها در فکر بی‌آبی استان خود بودند و هیچگاه دلیل این کارهایشان مشخص نشد.
بیشتر بخوانید:تراژدی دریاچه ارومیه؛ احتضار طولانی و دردناک!
رویکرد توسعه ای در کشور از قبل و حتی بعد از انقلاب نگاه مناسب و مطلوبی در سطح کلان نبود این جمله را مهدی مکارمی، مدیرکل سابق دفتر برنامه ریزی و نوسازی و تحول استانداری خوزستان در رابطه با اتفاق‌های اخیر در خوزستان به دیدار می‌گوید:مساله خوزستان را باید در چند بخش بررسی کرد؛ خیلی صنایع بزرگ که عمدتا آب بر هستند در مناطقی احداث شدند که از آب بی بهره بودند مانند اصفهان که بخش عمده‌ای تولید فولاد به این شهر منتقل شد و بعد‌ها برای تامین آب مجبور شدند اکوسیستم را بهم بزنند و آب را به مناطق دیگر منتقل کنند.
او یکی دیگر از مشکلات این روز‌های خوزستان را توقع بیش از اندازه از ظرفیت‌های استان می‌داند و می‌گوید: مسئولان دولتی بیش از اندازه روی رشد کشاورزی و اقتصادی حساب باز کرده بودند غافل از اینکه رشد و توسعه اقتصادی کشاورزی با صنعت قابل قیاس نیست آن هم با کشاورزی سنتی و در کنار آن سدسازی‌هایی که اتفاق افتاد.
به گفته او متخصصان و کارشناسان محیط زیست بهتر می‌توانند در مورد معایب و مزایای سد سازی صخبت کنند، اما واقعیت این است که در سطح کلان توسعه کشور دچار مشکل است.
مکارمی می‌افزاید: مشکل محیط زیستی که در خوزستان و در پایین دست اتفاق افتاد طبیعی است، زیرا رویکرد توسعه‌ای در کشور از اساس مشکل داشته و حالا با گذر زمان خود را نشان می‌دهد.
او مدیریت استانی را هم در بروز وضعیت این روز‌های استان بی تاثیر نمی‌داند و می‌گوید: استان خوزستان در تولید ناخالص ملی سهم بالایی دارد و با وجود کاهش فروش نفت، رتبه دوم در تولید ناخالص ملی را دارد اما عجیب‌تر اینکه این استان در معضل بیکاری رتبه بالایی دارد و با مشکلات بسیار دیگری دست و پنجه نرم می کند.
او به کنترل بحران خوزستان در سیل سال ۹۸ هم اشاره می‌کند و می‌افزاید: در آن زمان استاندار با استفاده از نیرو‌هایی که در حوزه‌های مختلف داشت توانست آن بحران را کنترل کند و خوشبختانه تلفات جانی نداشت البته این را هم باید گفت که بروز شرایط کنونی در استان خیلی هم نگاه‌ها را متوجه مدیریت استان نکرده بلکه مشکل نگاه متفاوت در سطح ملی به استان است.
مدیرکل سابق دفتر برنامه ریزی و نوسازی و تحول استانداری خوزستان معتقد است: استان خوزستان در ازای خدماتی که به کشور و دولت می‌دهد خدمات در خور و مناسبی دریافت نمی‌کند و همین وضعیت باعث می‌شود مردم نیاز‌ها و خواسته‌های خود را به شکل اعتراض بیان کنند.
او تاکید می‌کند: همه می‌دانند خشکسالی است و ذخیره سد‌ها در پایین‌تر سطح ممکن قرار دارد، اما نباید این را فراموش کنیم که زندگی مردم به آب وابسته است و این نابلدی‌ها در مدیریت می‌تواند اتفاق‌های بدتری را به همراه داشته باشد.
به گفته این مدیر سابق استانداری استان خوزستان، استاندار کنونی نتوانست اوضاع را مدیریت کند، زیرا او از وضعیت اجتماعی اقتصادی، فرهنگی و محیط زیست استان اطلاعی ندارند؛ او با یک تصمیم ضرب العجل به خوزستان آمد و بعد هم برای مدیریت بهتر به دستگاه‌های تخصصی اعتماد کردند که هر کسی کار خودش را بکند.
او یاد آور می‌شود: می توان گفت شرایط کنونی تا حدودی به دلیل عدم اشراف مدیریتی در سطح استانی روی داده است، در شرایط بغرنج و بحرانی نیاز هست مدیریت کلان همه دستگاه‌ها را دور هم جمع کند تصمیم جامع اتخاذ کند که همه تصمیم‌ها دخیل باشد.