برجام به سادگی احیا نمی‌شود. تهران در تعلیق دوران انتقال قدرت به مردان سخت‌گیرتری است. واشنگتن عصبی است و سودای توافق جامع را رها نمی‌کند. احیای برجام تنها راه حل ممکن است که حالا غیرممکن می‌شود!
دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‌راد: ادامه روند مذاکرات در خصوص احیای برجام در دولت روحانی به پایان خود رسید. و دولت بعدی سکان دار ادامه روند مذاکرات وین خواهد بود.
یک فعال رسانه‌ای اصولگرا در توئیتر خود نوشته است که قرار بود ۲۶ تیرماه، روحانی نتیجه مذاکرات وین را اعلام کند که در جلساتی گزارش کمیته تطبیق مذاکرات وین بررسی و روند آن به نفع ایران برآورد نشد. علی باقری کنی (نماینده ابراهیم رییسی در کمیته تطبیق) مخالف اصلی روند فعلی است.» چندی پیش نیز حسن روحانی در نشست هیات دولت با اشاره به مذاکرات وین برای احیای برجام گفته است که کار آماده است، اما فرصت دولت دوازدهم را از دستش گرفته اند.
با مطرح شدن چنین سخنانی به نظر می‌رسد دور جدید مذاکرات تا استقرار دولت ابراهیم رئیسی شروع نمی‌شود و پرونده برجام برای دولت روحانی به پایان رسید. قرار است دور هفتم مذاکرات احیای برجام حدود یک ماه دیگر در وین از سر گرفته شود.
تاکنون شش دور از مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا برای احیای پروند برجام، در گراند هتل وین برگزار شده، اما هنوز مقامات دو طرف از اختلافات جدی سخن می‌گویند. به تازگی نیز میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در کمیسیون مشترک برجام مطرح کرده که مسائلی مانند لغو تحریم‌ها علیه رهبر جمهوری اسلامی و نهاد‌های زیرمجموعه بیت رهبری و ارائه تضمینی از سوی آمریکا جهت عدم خروج دوباره از برجام باقی مانده‌اند که باید درباره آن توافق شود. با تمام این تفاسیر شرایط برجام نامشخص‌تر از هر زمانی است و لبه پرتگاه نابودی قرار دارد.
در یکسال گذشته ایران توانایی هسته‌ای خود را ارتقا داده است. از سوی دیگر قدرت در ایران در حال انتقال است و شاید رئیس جمهوری جدید با شروط جدیدی پای میز مذاکره بیاید. همه این مسائل شرایط را برای دولت بایدن و مذاکره کننده‌های غربی سخت کرده است.
در هر صورت شرایط احیای برجام در هاله‌ای از اخبار ضد و نقیض قرار گرفته و در این میان صبر دو طرف نیز کاهش پیدا کرده است. آمریکایی‌ها سعی دارند روند مذاکرات را به سمت ادامه دار بودن ببرند و در خصوص مسائل دیگر اعم از موشکی و حضور منطقه‌ای ایران مذاکرات با ایران به توافقاتی برسند. جالینا پورتر معاون سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در این مورد گفته است: «اگر موفق به انجام این کار (بازگشت به برجام) شویم، قصد داریم با استفاده از ابزار‌های مختلف سیاسی بعنوان بخشی از رویکردی جامع برای پرداختن به مسایل هسته‌ای و سایر موارد نگران کننده، آن را توسعه ببخشیم.»
در حقیقت آمریکا برنامه‌ای جامع برای کنترل ایران در نظر دارد و به نظر نمی‌رسد دولت سیزدهم موافق چنین رویکردی باشد.
ایران اما بر خلاف طرف آمریکایی تمایلی به مذاکرات جامع ندارد. ایران بارها پیش از این اعلام کرده است که در مورد برنامه موشکی دفاعی خود و نیز حضور منطقه‌ایش با طرف آمریکایی مذاکره نخواهد کرد. مذاکره‌کنندگان ایرانی بارها تاکید کرده‌اند که تنها در مورد مسئله هسته‌ای و آن هم در چارچوب بازگشت دو طرف به برجام حاضر به مذاکره هستند.
به نظر می‌رسد با به قدرت رسیدن دولت جدید در تهران، ایران با شدت بیشتری بر این اصل پافشاری کند. عباس عراقچی، رئیس فعلی تیم مذاکره کننده ایران دیروز در اظهاراتی گفته است که دور بعدی مذاکرات وین باید منتظر دولت جدید در تهران بماند و این اقتضای هر دموکراسی است. آمریکا و انگلیس باید این نکته را درک کرده و ایجاد ارتباط بین یک تبادل انسانی - که آماده اجرا می‌باشد - با برجام را متوقف کنند. تبادل (زندانیان) را گروگان اهداف سیاسی قرار دادن، باعث از دست دادن هم تبادل و هم توافق می‌شود.
ند پرایس سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا اظهارات عراقچی را تلاشی حیرت آور برای سرزنش دیگران به دلیل بن بست فعلی در مذاکرات دانسته است. بار دیگر هم اعلام کرده است: «ما کماکان آماده بازگشت به وین برای تکمیل مذاکرات درخصوص بازگشت دوجانبه به برجام در صورتی هستیم که ایران تصمیمات لازم خود را اتخاذ کند.»
تاکید عراقچی بر این موضوع که تبادل زندانیان دو طرف می‌تواند خارج از مذاکرات برجام انجام شود، نمونه دیگری از تلاش ایران برای تجزیه مذاکرات و منوط نکردن سرنوشت هر بخش از مذاکرات با یکدیگر است. به نظر می‌رسد که تیم فعلی مذاکره کننده هسته‌ای تنها در زمینه تبادل زندانیان دارای اختیارات لازم برای توافق است و باقی قضایا به دولت بعدی سپرده خواهد شد.
غرب نگران گسترش توانایی هسته‌ای ایران است و ایران نگران ادامه روند تحریم‌ها به این شکل که اقتصاد کشور را به شدت ضعیف کرده است. با چنین شرایطی هر دو طرف نیاز به احیای برجام دارند. پیشتر نیز ایران و آمریکا گفته بودند که به حضور خود در وین و مذاکرات تا زمانی که امیدی برای رسیدن به توافق باشد، ادامه می‌دهند.
آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان در دیدار با جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرد، باید همه تلاش‌ها را به کار بست تا مذاکرات احیای برجام با ایران به نتیجه‌ای موفقیت آمیز بیانجامد. از سوی دیگر ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری منتخب نیز بر ضرورت حتمی برداشته شدن تحریم ها، احیای برجام و انجام تعهدات ایران در صورت پایبندی طرف مقابل به تعهدات خود سخن گفته است.
روشن است که هر دو طرف خواهان احیای برجام هستند. ابراهیم رئیسی حتی در مناظره‌های انتخاباتی خود تاکید کرد که برجام باید توسط یک دولت مقتدر اجرا شود و این امر را می‌توان نشانه‌ای از تمایل دولت او به تداوم برجام دانست. آمریکا هم می‌داند که برای متوقف کردن برنامه هسته‌ای ایران چاره‌ای جز بازگشت به برجام ندارد.
اما همان قدر که طرفین به احیای برجام علاقه دارند، خطوط قرمز پررنگ دیگری هم دارند. ایران قصد مذاکره دنباله دار با واشنگتن را ندارد و دولت بایدن هم حاضر نیست که از مذاکره بر سر برنامه موشکی و حضور منطقه‌ای ایران بگذرد.
در این شرایط در مقطعی از زمان به نظر می‌رسید که راه حل میانی برای هر دو طرف رفع تعدادی از تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای است. در این شرایط آمریکا با حفظ تعدادی از تحریم‌ها سعی می‌کرد که ایران را به پای میز مذاکره بیاورد و ایران هم با رفع تعدادی از تحریم‌ها، فرصتی برای بهبود نسبی شرایط اقتصادی می‌یافت و این فرصت را پیدا می‌کرد که در مورد سایر مسائل تصمیم بگیرد؛ یا راه مقاومت را در پیش بگیرد و یا آن که شرایطی برای حضور پای میز مذاکره فراهم نماید.
با این حال این ارزیابی خوش بینانه بود. در تهران دولت تغییر کرده است و به نظر مردان سیاست خارجی سخت‌گیرتر از تیم فعلی مذاکره‌کننده هستند و احتمالا حتی برای توافق برای بازگشت به برجام طلب امتیازات بیشتری خواهند کرد. امری که بعید است مذاکره کنندگان آمریکایی به راحتی به آن تن دهند.
همه این شرایط احیای برجام را که تنها راه حل ممکن است به امری غیرممکن مبدل کرده است. در این شرایط به نظر تنها تعلیق است که ادامه می‌یابد و پرونده هسته‌ای ایران و فرآیند مذاکره و منازعه ایران و غرب سالهاست که بیش از هر چیز در همین یک کلمه خلاصه می‌شود.