کودتای ۲۸ فوریه ترکیه؛ آتشی که اردوغان از خاکسترش برخاست

دیدارنیوز _ رضا قنبری*: کودتا؟! کلمه‌ای پرکاربرد در فرهنگ سیاسی ترکیه که همه متهم به پی ریزی آن هستند مگر خلافش ثابت شود. اتهامی که به راحتی به دامان هر طایفه‌ای می‌چسبد و البته شهرتش در این سرزمین پر بیراه نیست. چه آنکه اینجا هر ۱۰ سال یکبار ژنرال‌ها فیل شان یاد هندوستان کرده و سری به دفتر نخست وزیر‌ها می‌زنند. به همین خاطر داستان کودتا، قصه هزار و یک شب آناتولی و مهمان دائمی روزنامه‌ها و میزگرد‌های سیاسی کشور است. اما سخن از کودتا در فوریه دو چندان می‌شود. به هر حال در عصر قدرت اسلام گرایان، درباره کودتا علیه نخستین دولت اسلامی ترکیه هر چه سخن بگویند، کم گفته‌اند! آتشی که از خاکسترش اردوغان برخاست. 

فایل صوتی این یادداشت را بشنوید

ترکیه در دهه ۹۰ پس از مرگ تورگوت اوزال به گردباد ائتلاف‌های ناپایدار گرفتار شد. احزاب چپ گرا و ملی محبوبیت نسبی خود را از دست داده و هیچ حزبی حتی ۲۰ درصد از آراء مردمی را در اختیار نداشتند. از سوی دیگر نظامیان که در دهه هشتاد با چپ‌های رادیکال و جنبش‌های دانشجویی حسابی سرشاخ شده بودند، با هدف یافتن شرکای تازه در سیاست و آرام کردن فضای عمومی کشور زمین بازی را برای ورود نیرو‌های اسلامگرا باز کردند. اما از قضا سرکنگبین صفرا فزود.

در انتخابات ۹۶ در میان بهت سیاستمداران، حزب اسلامی رفاه در صدر انتخابات کشور نشست. نخستین پیروزی اسلامگرایان در جمهوری که ۵۰ سال قبل حتی اذان گفتن عربی از مساجدش ممنوع بود.

قطع ارتباط با اسرائیل، خروج از ناتو، نزدیکی به ایران و فلسطین، منع سرو مشروبات الکلی در مکان‌های عمومی و بازگشایی طریقت‌های ممنوعه تنها بخشی از اهداف این حزب نوپای اسلامی اعلام شد. اهدافی که نه "اربکان" Necmettin Erbakan و دوستانش از پشت تریبون، که رسانه‌های سکولار از ذهن آن‌ها نیت خوانی می‌کردند و چه آنکه حزب رفاه با دوری از رویکرد‌های مذهبی با شعار مبارزه با فساد و عدالت اجتماعی اکثریت نسبی مجلس کبیر را به دست آورده بود. اربکان که انتظار پیروزی در انتخابات را نداشت در غیاب یک استراتژی مشخص با "تانسو چیلر"Tansu Çiller از راست سکولار ائتلاف کرد. نتایج قابل پیش‌بینی بود.

دولت از دو سو در منگنه قرار گرفت. سازمان رای او که به امید برآمدن دولتی اسلامگرا اربکان را بر صدر نشانده بود، از عملکرد تانسو چیلر در دولت سرخورده شده و همکاران سکولار اربکان در دولت به او درمورد برنامه‌های اسلام گرایانه هشدار می‌دادند. هر سخن، جلسه و دیدار نخست وزیر به جنجالی در مجلس منجر می‌شد. مثلا از یک‌سو سخنان قذافی در دیدار با اربکان درباره استقلال کردها، ملی‌گرایان را علیه دولت بسیج کرد و از سوی دیگر ایران خواستار قطع روابط ترکیه و اسرائیل طبق شعار‌های اربکان بود. فساد اقتصادی اطرافیان "چیلر" و ناکارآمدی اقتصادی افکار عمومی را علیه دولت بسیج کرد و دست رد اتحادیه اروپا به الحاق ترکیه ضربه آخر را به حزب رفاه زد. ۳۱ ژانویه ۱۹۹۷ در یکی از شهرک‌های کارگر نشین اطراف آنکارا شهردار اسلامگرای منطقه با حضور "محمدرضا باقری" سفیر ایران در ترکیه مراسم روز جهانی قدس را برگزار کرد. همبستگی با فلسطین و درخواست تشکیل دولت اسلامی بخشی از شعار‌های این مراسم بود. ۲۴ ساعت بعد تانک‌های ارتش وارد همان منطقه شده و شهردار دستگیر شد. اما ژنرال‌ها این بار به جای اشغال خیابان‌های آنکارا و استانبول رسانه‌ها را در اختیار گرفتند و لقب این کودتا به همین دلیل "پست مدرن" شد. اربکان در مجلس، روزنامه‌ها و تلویزیون در اقلیت بود و عقب نشینی گام به گام او در برابر ارتش هوادارانش را نیز ناامید کرد. اساتید دانشگاه، روزنامه‌نگاران، فعالان اجتماعی و حتی اصناف علیه دولت بیانیه منتشر کرده و بالاخره ۲۸ فوریه ستاد کل نیرو‌های مسلح اعلام کرد در برابر ارتجاع از قانون اساسی دفاع خواهد کرد. بیانیه‌ای که بعد‌ها به کودتای ۲۸ فوریه معروف شد.

چند ماه بعد دولت ائتلافی اربکان در برابر فشار همه جانبه رسانه‌ای سقوط و سپس دادگاه قانون اساسی، حزب رفاه را به دلیل ضدیت با اصول سکولاریسم منحل کرد. بدین ترتیب داستان اولین دولت اسلام‌گرای ترکیه به سر رسید و ارتش برای مدتی حضور لیبرال‌های میانه‌رو در قدرت را به تاخیر انداخت، اما غافل از آنکه فرزندان اربکان آب دیده‌تر از پیش باز خواهند گشت. آن چنان باشکوه که طی سه دهه هیچ قدرتی دیگر آنان را جابه‌جا نخواهد کرد. حتی کودتا!!

*روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل ترکیه