شانزدهمین شماره ستون «از سعدآباد تا توپکاپی» مروری دارد بر سرنوشت صنعت خودروسازی ترکیه از آبروریزی که در دوران دیکتاتوری ژنرال‌ها به آن دچار بود تا موفقیت‌های عظیمش در سه دهه اخیر!
دیدارنیوز ـ رضا قنبری*: داستان صنعت خودرو سازی ترکیه مانند بسیاری از وقایع عبرت آمیز تاریخ با یک انقلاب آغاز شد!! اتومبیلی که خط تولیدش حدود شش دهه پیش به دستور رییس جمهور جمال گورسل Cemal Gürsel در کارخانه لوکوموتیو سازی اسکی شهیر نصب شد و البته، چون بسیاری از انقلاب‌ها به سرعت موتورش از کار افتاد! گورسل که در کودتای می ۱۹۶۰ دولت قانونی عدنان مندرس Adnan Menderes را ساقط کرده بود، با همان اعتماد به نفس کاذب ژنرال‌ها، قصد خودکفایی کشور در همه عرصه‌ها را داشت.
فایل صوتی این یادداشت را بشنوید
اما ماشین Devrim (به معنای انقلاب) در روز افتتاحیه و درحالی که ده‌ها خبرنگار و عکاس لحظه تاریخی رانندگی رئیس‌جمهور را ثبت می‌کردند، خاموش شد و تلاش مهندسان دست پاچه خط تولید برای راه اندازیش بی نتیجه ماند. اتفاقی که اگر چه به عنوان یک آبروریزی صنعتی در تاریخ ثبت شده، اما با تغییر در استراتژی صنعت خودرو سازی ترکیه، این کشور را به یکی از قطب‌های مونتاژ و قطعه سازی جهان تبدیل کرد. حالا با حضور بزرگترین برند‌های دنیا، از تویوتاو رنو تا مرسدس و فورد، درآمد ۲۰ میلیارد دلاری خودرو سازی سهم اول صادرات کشور را در اختیار دارد.
صنعت خودرو ترکیه از دهه پنجاه میلادی با مونتاژ جیپ توزلا به راه افتاد. در واقع موقعیت کوهستانی و جنگلی بخش‌های بزرگی از کشور و جمعیت اکثرا روستانشین ترکیه احساس نیاز به این نوع ماشین را درکشور بالا برده بود. چه آن که عدنان مندرس نخست وزیر وقت، خود به عنوان یکی از زمین داران بزرگ محلی با انتخاب همین ماشین به عنوان نماد انتخاباتی حزب دموکرات، در دهه پنجاه، سه دوره پیاپی پیروز انتخابات مجلس کبیر شد. اما کودتای ۱۹۶۰ نخست وزیر مندرس را بالای چوبه دار فرستاد و ژنرال گورسل هم پس از شکست در تولید خودرو ملی "دوریم" از این صنعت فاصله گرفت.
در دهه شصت و هفتاد میلادی آرام آرام با شکل گیری صنعت قطعه سازی و مونتاژ، جای پای "فیات" در ترکیه محکم شد و شرکت "اوتوسان" قراردادی بلند مدت با "فورد" امضا کرد. اما دو کودتای خونین در ابتدا و انتهای دهه هفتاد، مشکلات امنیتی و سیاسی با غرب و تورم افسار گسیخته چنان اقتصاد را گرفتار کرده بود که خودروسازان به جز تولیدات محدود برای مصرف داخلی، آورده‌ای برای اقتصاد کشور نداشتند.
دهه هشتاد و نود میلادی سال‌های شکوفایی اقتصاد آزاد به رهبری تورگت اوزال Turgut Özal بود. او که دانش آموخته اقتصاد از آمریکا و عضو بانک جهانی بود، با چرخشی ۱۸۰ درجه در صنعت و شعار "ترکیه آمریکای کوچک" عرصه را برای ورود صنایع بزرگ به سرزمین آناتولی آماده ساخت. توافق نامه گمرکی با اروپا آخرین زنجیر‌های محدودیت را از دست و پای کشور باز کرد و رشد خیره کننده اقتصادی در تمامی زیر ساخت‌های کشور، از جاده و راه آهن تا رسانه و مخابرات ناگهان دنیا را با ترکیه جدید مواجه کرد. حالا شرکت‌های بزرگ دنیا، به سرزمینی پهناور با نیروی کار ارزان و نزدیک به بازار تشنه خاورمیانه دست یافته بودند که اتفاقا ریس جمهورش صنعت و تکنولوژی را تنها راه خروج کشور از بن بست می‌دانست. در واقع آغاز اقبال سرمایه گذاران بزرگ به صنعت خودرو ترکیه را باید به نام اوزال ثبت کرد.
اما تمامی این پیشرفت‌ها در برابر میزان سرمایه گذاری و رشد این صنعت در دو دهه اخیر به صفحه‌ای از یک کتاب می‌ماند. معافیات‌های مالیاتی گسترده، تضمین فروش داخلی و کمک در صادارت منطقه‌ای چنان شرایط وسوسه انگیزی را برای شرکت‌های خودروی در جهان ایجاد کرده که حالا مهمترین برند‌های اتومبیل، بزرگترین کارخانه‌های خارج از کشورشان را به منطقه مرمره Marmara Bölgesi آورده اند. ۵۰۰ هزار نیروی کار مستقیم در کارخانه‌های مونتاژ و قطعه سازی، هزاران نمایندگی فروش و خدمات پس از فروش، توسعه شرکت‌های بیمه‌ای و... تنها بخشی از دستاورد‌های این صنعت برای اقتصاد ترکیه است. حالا فیات و رنو هرکدام حدود ۴۰۰ هزار دستگاه ماشین سواری تولید می‌کنند و مرسدس بنز و مان، تولید ماشین‌های سنگین و کامیون‌ها را در ترکیه انجام می‌دهند.
صنعتی با تولید سالانه ۱.۵ میلیون خودرو که سال گذشته فقط به فرانسه یک میلیارد دلار قطعات صادر کرده است. رشد ۱۸۳ درصدی سهام شرکت‌های خوردروی ترکیه در بازار بورس استانبول شاید بیش از هر چیز شرایط این صنعت در سال‌های اخیر را نشان دهد.
صنعتی که از سال آینده با تولید خودرو برقی توگ TOGG قصد حضور در بازی بزرگان را دارد. اولین خودرو ملی ترکیه که رجب طیب اردوغان در آخرین روز سال ۲۰۱۹ از آن رونمایی کرد و قرار است در صدمین سالگرد جمهوری ترکیه در سال آینده به تولید انبوه برسد. اتفاقی که اردوغان قطعا از آن یک کارت برنده در سیاست داخلی خواهد ساخت. چه آنکه در روز رونمایی از توگ با یادآوری خاموش شدن ماشین ژنرال‌ها در شصت سال پیش از تحقق رویای قدیمی مردم ترکیه سخن گفت.
*روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل ترکیه
