دیدارنیوز: حمله سه‌شنبه هفته گذشته اسرائیل به دوحه، نه‌تنها به تشدید تنش‌های امنیتی در منطقه خلیج فارس و غرب آسیا منجر شده، بلکه قطر را به کانون دیپلماسی منطقه‌ای تبدیل کرده است. این رویداد، قطر را در موقعیتی استراتژیک قرار داده که می‌تواند نقش میانجی و محور گفت‌و‌گو‌های کشور‌های عربی و اسلامی را پررنگ‌تر کند.
هم‌زمان این حمله فرصتی نادر برای ایران فراهم آورده تا ضمن استفاده از این «پاس گل» استراتژیک، نفوذ و جایگاه خود در سطح منطقه را افزایش دهد و زمینه هم‌گرایی بیشتر میان تهران و کشور‌های عربی و اسلامی را تقویت کند. تهران با حضور فعال در این نشست‌ها، می‌تواند جبهه‌ای متحد در مقابله با سیاست‌های اسرائیل شکل دهد و به بازتعریف معادلات منطقه‌ای علیه تل‌آویو کمک کند. موفقیت ایران در این عرصه، نه‌تنها موقعیت نتانیاهو را در داخل و خارج محدود می‌کند، بلکه فشار‌های بین‌المللی علیه اسرائیل را نیز افزایش می‌دهد. ایران در این شرایط با اتخاذ دیپلماسی فعال، می‌تواند ابتکار عمل را در دست بگیرد و نشان دهد که هم‌گرایی مسلمانان و کشور‌های منطقه، برخلاف تلاش‌های اسرائیل برای ایجاد شکاف، همچنان ممکن و عملی است. در چنین فضایی، نشست‌های قطر به بستری برای ارتقای همکاری‌های منطقه‌ای و هماهنگی اقدامات سیاسی، امنیتی و حتی اقتصادی تبدیل شده‌اند.
حضور مقامات عالی‌رتبه ایرانی، ازجمله مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، نمادی از جدیت تهران در استفاده از این فرصت برای تقویت وحدت اسلامی و مقابله با تهدید‌های اسرائیل است. اکنون سؤال اساسی این است که ایران چگونه می‌تواند از این فرصت استراتژیک استفاده کند و چه نقش فعالی در بازسازی معادلات امنیتی و سیاسی منطقه داشته باشد؟ پاسخ به این پرسش، پیامد‌های مهمی برای آینده تعاملات منطقه‌ای، امنیت خلیج فارس و سیاست‌های اسرائیل خواهد داشت.
پزشکیان در دوحه
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، به منظور شرکت در نشست‌های اضطراری کشور‌های عربی و اسلامی، عازم دوحه شدند. عباس عراقچی روز یکشنبه برای حضور در اجلاس وزرای امور خارجه راهی قطر شد و روز بعد، مسعود پزشکیان نیز برای شرکت در نشست سران این کشور‌ها به دوحه سفر کرد. این نشست‌ها به دعوت قطر و به‌منظور بررسی تجاوز اسرائیل به خاک این کشور برگزار شد و محور اصلی گفت‌وگوها، هماهنگی مواضع کشور‌های اسلامی و عربی در مقابله با تجاوزات رژیم صهیونیستی بود. رئیس‌جمهور ایران پیش از سفر خود به قطر در فرودگاه مهرآباد تهران، در اظهاراتی تأکید کرد که «اجلاس اضطراری سران کشور‌های اسلامی در دوحه با هدف بررسی تجاوز اسرائیل به قطر برگزار می‌شود و این اقدام اسرائیل نقض آشکار قوانین بین‌المللی است». پزشکیان خاطرنشان کرد که «اسرائیل بدون هیچ چارچوب قانونی، اقدام به حمله به کشور‌های اسلامی ازجمله لبنان، سوریه، قطر، ایران و یمن کرده و حمایت آمریکا و برخی کشور‌های اروپایی از این اقدامات، وضعیت را وخیم‌تر کرده است».
رئیس‌جمهور کشورمان ابراز امیدواری کرد که «نشست سران کشور‌های اسلامی به افزایش وحدت و انسجام مسلمانان در مقابله با تجاوزات اسرائیل منجر شود و کشور‌های اسلامی بتوانند اقدامات عملی ازجمله قطع روابط با رژیم صهیونیستی را مورد بررسی قرار دهند». پزشکیان در عین حال تصریح کرد «اگر مسلمانان متحد باشند، اسرائیل دیگر جرئت حمله به کشور‌های اسلامی را نخواهد داشت». پس از ورود به دوحه، مسعود پزشکیان با «تمیم بن‌حمد آل‌ثانی»، امیر قطر، دیدار و درباره راهکار‌های مقابله با تجاوز اسرائیل تبادل نظر کرد. رئیس‌جمهور کشورمان در دومین دیدار خود با «محمد الشیاع السودانی»، نخست‌وزیر عراق، دیدار داشت و دو طرف بر ضرورت توقف جنایات اسرائیل و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای تأکید کردند. این دیدار‌ها نشان‌دهنده اهمیت دیپلماسی مستقیم تهران با کشور‌های کلیدی منطقه برای ایجاد جبهه‌ای متحد علیه تجاوزات اسرائیل است.
دیدار‌ها و رایزنی‌های عراقچی
یک روز پیش از سفر مسعود پزشکیان، عباس عراقچی وارد دوحه شد تا در نشست وزرای امور خارجه کشور‌های عربی و اسلامی شرکت کند. عراقچی در نخستین دیدار خود با «محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی»، نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه قطر، بر همبستگی ایران با قطر در پی حمله اسرائیل تأکید و درباره تقویت همکاری‌های منطقه‌ای گفت‌و‌گو کرد. در ادامه، وزیر امور خارجه ایران با همتایان خود از لبنان، پاکستان، سومالی، مصر و عراق دیدار و درباره روابط دوجانبه و تحولات منطقه‌ای بحث و تبادل نظر کرد. محور این مذاکرات، مقابله با نسل‌کشی در فلسطین، توقف تجاوزات اسرائیل و نقش جامعه جهانی در اعمال فشار علیه تل‌آویو بود. شایان ذکر است که فؤاد حسین، وزیر خارجه عراق، در رایزنی خود با عراقچی، ابتکاری برای برگزاری نشست مشترک ایران، عراق و کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک مطرح کرد تا هماهنگی و گفت‌وگوی منطقه‌ای تقویت شود. گفتنی است عباس عراقچی هم در جریان سفرش به قطر، در صفحه رسمی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «من در دوحه هستم با پیامی روشن از طرف مردم ایران؛ ایران در کنار قطر و در حقیقت در کنار تمامی برادران و خواهران مسلمان ایستاده است، به‌ویژه در مقابله با بلایی که کل منطقه را تهدید می‌کند».
برگزاری نشست وزرای خارجه کشور‌های عربی و اسلامی
براساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، نشست وزرای خارجه کشور‌های عربی و اسلامی روز یکشنبه در دوحه برگزار شد و شرکت‌کنندگان تأکید کردند که امنیت قطر «بخش جدایی‌ناپذیر از امنیت ملی کشور‌های عربی و اسلامی» است. در جلسه غیرعلنی این نشست، وزرا حمله اسرائیل به قطر را نقض قوانین بین‌المللی دانستند و اعلام کردند که این اقدام، امنیت و ثبات منطقه‌ای و بین‌المللی را تهدید می‌کند. سخنگوی وزارت خارجه قطر اعلام کرد که برگزاری این اجلاس نشان‌دهنده همبستگی گسترده کشور‌های عربی و اسلامی با قطر و رد تروریسم دولتی اسرائیل است. همچنین دبیرکل اتحادیه عرب گفت اجلاس پیام همبستگی کامل با قطر را در مواجهه با حمله اسرائیل منتقل می‌کند. بیانیه پایانی این نشست در حاشیه اجلاس سران بررسی شد و قرار است نتایج آن از طریق کنفرانس مطبوعاتی اعلام شود.
پیش‌نویس نشست دوحه و انتقاد‌ها به آن
نشست دوحه اگرچه قطر را به محور دیپلماسی منطقه در روز‌های اخیر بدل کرد، اما به نظر می‌رسد قطری‌ها پتانسیل چندانی برای تقابل در برابر تجاوزات اسرائیل از خود نشان نداده‌اند. در همین زمینه، پیش‌نویس نشست سران عربی و اسلامی که دوشنبه در دوحه منتشر شد، حمله اسرائیل به قطر را تهدیدی برای روند عادی‌سازی روابط میان تل‌آویو و کشور‌های عربی دانسته و تأکید کرده است که اقدامات اسرائیل، ازجمله نسل‌کشی، محاصره و شهرک‌سازی، چشم‌انداز صلح و همزیستی در منطقه را به خطر می‌اندازد. این پیش‌نویس همچنین بر پایبندی کشور‌ها به حاکمیت، استقلال و امنیت اعضای اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی تأکید کرده و مخالفت قاطع خود را با تهدید‌های اسرائیل علیه قطر یا دیگر کشور‌های عربی و اسلامی اعلام کرده است. کشور‌های عضو، حمایت خود را از تلاش‌های میانجیگرانه، به‌ویژه نقش قطر، مصر و آمریکا برای توقف تجاوزات علیه غزه ابراز کردند. بااینحال، پیش‌نویس مصوبه با انتقاد‌های گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی مواجه شد. فعالان معتقدند متن منتشرشده، بازتابی از خشم عمومی در برابر حمله اسرائیل نیست و سطح محکومیت آن ضعیف و محافظه‌کارانه است. کاربران تأکید کردند که مردم انتظار اقدامات عملی و تصمیمات قاطع دارند، نه صرفا بیانیه‌های کلی. آنها همچنین خاطرنشان کردند که این نوع بیانیه‌ها، تاکنون نتوانسته‌اند مانع اقدامات تجاوزکارانه اسرائیل شوند و از ناکارآمدی لفاظی‌های سنتی در برابر این بحران انتقاد کردند.
نشست دوحه؛ آغاز فصل جدید یا مانور تبلیغاتی؟
پیرو انتقاد‌های مطرح‌شده، برخی تحلیلگران معتقدند نشست اضطراری دوحه، هرچند با مواضع و شعار‌های تند علیه اسرائیل همراه بود، در عمل بعید است به تغییرات بنیادین در روابط کشور‌های عربی با تل‌آویو یا حتی واشنگتن منجر شود. تجربه بحران‌های گذشته در منطقه، از جنگ‌های مکرر غزه تا درگیری‌های سوریه، یمن، لبنان و تجاوز به ایران نشان می‌دهد که کشور‌های عربی در آغاز بحران‌ها معمولا مواضع بسیار سخت‌گیرانه و تندی اتخاذ می‌کنند، اما با گذشت زمان و کاهش فشار افکار عمومی، این مواضع به‌تدریج فروکش کرده و روابط دوباره به مسیر عادی بازمی‌گردد. علت اصلی این چرخه رفتاری نیز به شبکه پیچیده منافع اقتصادی، نظامی و امنیتی میان ایالات متحده، اسرائیل و بسیاری از دولت‌های عربی بازمی‌گردد. قرارداد‌های کلان فروش تسلیحات آمریکایی به کشور‌های عربی، همکاری‌های اطلاعاتی مشترک و حتی پروژه‌های بزرگ انرژی و فناوری، به‌گونه‌ای این کشور‌ها را در یک چارچوب به‌هم‌پیوسته قرار داده که امکان فاصله‌گیری کامل از واشنگتن و تل‌آویو را عملا محدود می‌کند. بسیاری از دولت‌های عربی نگران‌اند که هرگونه گسست رادیکال در روابط، می‌تواند امنیت داخلی و حتی ثبات اقتصادی آنها را به خطر بیندازد. از این منظر، نشست دوحه را می‌توان بیشتر یک مانور دیپلماتیک دانست تا یک نقطه‌عطف واقعی در سیاست منطقه‌ای. این نشست فرصتی برای دولت‌های عربی فراهم کرد تا ضمن نشان‌دادن خشم و نارضایتی خود از حمله اخیر اسرائیل به قطر، پیام هشدارآمیزی هم به واشنگتن بفرستند و بر این نکته تأکید کنند که ادامه حمایت بی‌قید‌و‌شرط از اسرائیل می‌تواند فشار افکار عمومی جهان عرب را علیه دولت‌هایشان تشدید کند. بااینحال، به باور تحلیلگران، بعید است این هشدار‌ها به تغییرات جدی در ساختار روابط منجر شود؛ روابطی که بیش از حد به منافع اقتصادی و امنیتی درهم‌تنیده وابسته است و گذشت زمان معمولا به بازگشت آرام اوضاع به وضعیت پیشین منجر می‌شود.
