برگزاری نشست مخاطرات خبرنگاری علمی با یاد دو خبرنگار از دست رفته

دیدارنیوز: نشست بررسی مخاطرات خبرنگاری علمی با نگاه به حادثه سقوط اتوبوس خبرنگاران در بازدید از پروژه‌های احیا دریاچه ارومیه با سخنرانی پروانه پیشنمازی پژوهشگر و مدرس ارتباطات بحران و مهدی زارع به عنوان دبیر نشست در فضای مجازی برگزار شد.

زارع در سخنانی در ابتدا با اشاره به حادثه اتوبوس خبرنگاران و با ابراز تاسف نسبت به درگذشت دو خبرنگار ایرنا و ایسنا و تسلیت به خانواده‌های داغ دیده و با اشاره به جراحت عده‌ای دیگر از خبرنگاران گفت: مهم‌ترین آسیب تا آنجایی که ما می‌دانیم آسیب روانی است که به همه‌ی خانواده رسانه وارد شده و متاسفانه ادامه دار هم بوده؛ یک جراحت روانی است که بعضا با اظهارنظراتی که در مصاحبه‌ها می‌بینیم همچون زخمی شده است که به آن نمک پاشیده می‌شود.

وی در زمینه ارتباطات علم و مسئله محیط زیستی ادامه داد: مسئله اول این است که در کار رسانه، زمینه‌های مختلف علمی و محیط زیست و طرح موضوع آن از سوی رسانه‌ها چندسالی است که اتفاق افتاده و خیلی خوب و مهم است. اما با توجه به شرایط خاص در ایران و آسیب‌هایی که وارد شده و به آن وارد می‌شود، مسئله نگران کننده‌ای است که در رسانه‌ها به آن‌ها توجه می‌شود. یکی از این مسائل ملی دریاچه ارومیه و خشک شدن آن بود که در دهه اخیر و حتی بیشتر خیلی به آن پرداخته شد. در اغلب حوزه‌های علمی و به طور خاص حوزه محیط زیست سفر کردن در آن مطرح است. ایمنی افرادی که این فعالیت را انجام می‌دهند، یکی از اصول اولیه است. به دلیل سوانحی که در دنیا برای افراد در حال فعالیت اتفاق افتاده، ایمنی خیلی مهم شده است.

در ادامه پیشنمازی درباره‌ی ایمنی سفر گفت: بحث ایمنی و رعایت قواعد ایمنی در کار، فقط مختص به خبرنگاران و روزنامه‌نگاران نیست. رعایت اصول و استاندارد‌های ایمنی در هر هر کاری از اصول و حقوق اساسی است که لازم است هر انسانی از آن برخوردار باشد. بحث خبرنگاران و ایمنی خبرنگاران هم از اهمیت مضاعفی برخوردار است. روزنامه‌نگاری به خودی خود یک عرصه پر مخاطره است و در دنیا هم خبرنگاری را به عنوان یک شغل سخت، زیان‌آور و پرمخاطره به رسمیت شناخته‌اند و در این زمینه تدابیری هم اندیشیده شده و همه این‌ها به هر حال خیلی می‌تواند کمک کننده باشد. خود روزنامه‌نگاری علمی گرایش جدیدی است که در کل دنیا جزو رشته‌های جوان و میان‌رشته‌ای به حساب می‌آید. تقریبا از بعد از جنگ جهانی دوم و مقارن شدن پیشرفت‌های علمی و فناوری و تکنولوژیکی، فعالیت‌های فضایی و مسائل مربوط به پیشرفت‌های تکنولوژیک باعث شده در حیطه روزنامه نگاری و خبرنگاری یک فیلد جدیدی تحت عنوان روزنامه نگاری علم یا روزنامه نگاری علمی به وجود آید و به تبع آن جوان بودن، این زمینه فعالیت خبری در کشور ماهم نوپاست و می‌دانیم در خیلی از رسانه‌های حال حاضرمان حتی این بخش متاسفانه جزو اولویت‌هایشان حساب نمیشود. با توجه به اینکه عرصه خبری کشورمان بسیار بسیار با موضوعات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی عجین شده است، بحث علم و روزنامه‌نگاری علمی در اغلب رسانه‌های ما جزو اولویت‌های دسته دوم و سوم قرار دارد. اما به هر جهت دادن اولویت پایین‌تر یا عدم اولویت نمی‌تواند دلیلی بر این باشد که اصول ایمنی را برای شاخه روزنامه‌نگاری فراهم نکنند. به هر جهت با آن چیزی که در گرایش جدید روزنامه‌نگاری و خبرنگاری وجود دارد، کم چالش نداریم.

وی با اشاره مشکلات عدیده خبرنگاران و روزنامه‌نگاران، گفت: روزنامه نگاری و خبرنگاری متاسفانه در کشور ما از آسیب پذیرترین حرفه‌ها و شغل‌ها به حساب می‌آید و علیرغم اینکه می‌بینیم روزنامه نگاران طلایه داران عرصه اطلاع رسانی و آگاهی رسانی به مردم هستند و در سطح عمومی تلاش می‌کنند، اما متاسفانه از کمترین توجه و کمترین حقوق و مزایا برخوردارند و منظور از این حقوق صرفا حقوق مالی و مادی نیست بلکه حقوق و مزایای معنوی را هم شامل می‌شود.

در ادامه آسیه اسحاقی از خبرنگاران حاضر در حادثه اتوبوس حامل خبرنگاران در بازدید از دریاچه ارومیه، از تجربیات خود به عنوان شاهد عینی حاضر در وقوع این سانحه سخن گفت.

وی در سخنانی گفت: اتفاق، تلخ و ناگوار و دردناک بود. به خانواده دوستانم مهشاد کریمی و ریحانه یاسینی تسلیت می‌گویم که از دست دادنشان با هیچ چیزی قابل جبران نیست و خیلی تلخ است. امشب می‌توانست جشن عروسی مهشاد باشد، اما حالا خانواده او در خانه جدیدش مراسمش ختمش را برگزار کردند. این اتفاق برای ما خیلی دردناک بود.

این خبرنگار در پاسخ به این پرسش که آیا در این سفر از خبرنگاران دعوت به عمل آمده بود؟ توضیح داد: دو سال پیش نیز همین پروژه دریاچه را برای بازدید رفتیم و تا ابتدای تونل رفتیم و اجازه نداشتیم داخل آن برویم؛ به هر دلیلی که در آن سال مطرح شد؛ و امسال قرار شد از پروژه‌ای که ۸۰۰ متر آن باقی مانده بود و پروژه سنگینی است بازدید کنیم. در گذشته با سازمان محیط زیست هم خیلی سفر رفتم، ولی اغلب سفر‌ها یک روزه بود، اما نکته اینجاست که واقعا وسیله حمل و نقل استاندارد در اختیار خبرنگاران نمی‌دهند و خبرنگاران محیط زیست از خبرنگاران مظلوم رسانه هستند که از جان خود برای این حرفه می‌گذرند. اگر زنده‌یاد مهشاد کریمی تعهد نداشت هیچ‌گاه چندروز مانده به برگزاری مراسم عروسی‌اش به تعهدش عمل نمی‌کرد. اگر در این سفر وسیله نقلیه ایمن‌تر و استانداردتری در اختیار ما می‌گذاشتند این اتفاق نمی‌افتاد؛ گرچه وقتی پلیس راهور در بیمارستان بالای سرما آمد اذعان کرد که این جاده جاده اتوبوس نیست، جاده آفرود و سواری است که ماشین سواری هم با دنده سنگین باید حرکت کند. اما آن‌ها ۲۴ نفر از خبرنگاران رسانه‌های مطرح کشور را به آنجا کشاندند و این بلا‌ها بر سرشان آمد. دو همکار را از دست دادیم آسیب روحی و جسمی دیدیم و اثرات آن همچنان ادامه دارد.

در ادامه سخنان آسیه اسحاقی، پیشنمازی ضمن تسلیت به‌خاطر درگذشت دو خبرنگار ایسنا و ایرنا، ضایعه دردناکی که در آن با لحظات دشواری هم روبرو بوده اند، برای مجروحان این حادثه و همچنین این خبرنگار آرزوی سلامتی کرد.

او گفت: در بحث ایمنی، فرقی نمی‌کند در هر حوزه‌ای که خبرنگاران فعالیت می‌کنند اعم از سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و … متاسفانه هیچ استاندارد خاصی وجود ندارد و خود این با توجه به ذات حرفه خبرنگاری که با انواع مخاطرات آمیخته شده در تضاد است. چطور ممکن است در یک زمینه شغلی با چنین میزان ریسکی هیچ استانداردی تعریف نشده باشد. این استاندارد کم و بیش در کشور‌های توسعه‌یافته وجود دارد. حتی در سال ۲۰۱۵ تعدادی از آژانس‌های خبری پروتکلی را در رابطه با رعایت معیار‌های ایمنی برای خبرنگاران با تاکید بر خبرنگاران آزاد و مستقل تنظیم کردند؛ بنابراین این ایمنی در رسانه‌های بزرگ خبری کامل وجود دارد. اما در کشورمان خلاء محسوسی را در این زمینه داریم و تا جایی که اطلاع دارم در نظام قانون‌گذاری مربوط به بحث روزنامه‌نگاری و خبرنگاری چیزی نه وجود دارد نه تدوین شده و نه کسی به آن توجه کرده است؛ بنابراین تا اینجای کار ما با یک خلاء قانونی مواجه هستیم و کاملا آن را حس می‌کنیم.

پیشنمازی گفت: متاسفانه نه مهارت‌های لازم برای مقابله با مخاطرات را آموزش می‌دهند و نه اینکه کانون قانونگذاری یا انجمن‌های صنفی دنبال آن هستند. آنقدر مشکلات در حیطه خبرنگاری زیاد است که بحث ایمنی آنطور که باید و شاید به آن پرداخته نشده است. ما کم حوادث برای خبرنگاران نداشتیم؛ سال ۸۴ هواپیمای C ۱۳۰ سقوط کرد و ما آنجا ۶۹ خبرنگار را از دست دادیم. قبل‌تر از آن شهید صارمی را در مزارشریف افغانستان داشتیم و به هر حال درخصوص ایمنی خبرنگاران حادثه کم نداشتیم. اما علی رغم اینکه این حوادث تکرار می‌شوند، اما در این حوزه رعایت ایمنی همچنان مهجور مانده و به آن توجهی نمی‌شود و حتی خود خبرنگاران هم آنطور که باید و شاید حساسیت نشان نمی‌دهند. خبرنگاران دائما دنبال احقاق حق اقشار مختلف در سطح جامعه هستند، اما دنبال احقاق حق خودشان نیستند، در صورتی که ما می‌دانیم حفاظت از جان جزو اولین و بزرگترین مسئولیتی است که هر انسانی بر عهده دارد. هم جزو حقوق طبیعی است، هم بشری و هم جزو حقوق اساسی. ما در نظام قانونگذاری کشورمان و در قوانین تخصصی مربوط به این حوزه کاملا این خلاء را احساس می‌کنیم و این توجه ویژه خبرنگاران را می‌طلبد که روی آن تمرکز کنند و این بار برای خودشان احقاق حق کنند نه برای اقشار دیگری از جامعه.

این پژوهشگر و مدرس ارتباطات بحران در پایان گفت: در این تعهدنامه‌ای که در سال ۲۰۱۵ برای نیرو‌های مستقل روزنامه نگاران آزاد، سرویس‌های خبری و آژانس‌های بزرگ دنیا طراحی شده بود، به غیر از دادن آموزش‌های لازم یکسری وظایف بر عهده آن آژانس‌های خبری بود از جمله اینکه قبل از اینکه بخواهند نیرو‌های خود را به آن منطقه مورد نظر اعزام کنند حتما بررسی کنند که آیا موضوعی که قرار است پوشش خبری داده شود این میزان ارزش دارد که این میزان نیرو را اعزام کنیم یا خیر. در این پروژه احیای دریاچه ارومیه نمی‌خواهم بگویم طرح کم اهمیتی بود، طبیعتا طرح مهمی بود، اما نکته اینجاست که در شرایط کرونا چه لزومی داشت این میزان نیرو از تهران به شهرستان برای پوشش خبری بروند. آیا ما در شهرستان و آذربایجان غربی روزنامه نگاران و خبرنگاران محلی نداریم؟ چرا از پنانسیل آن‌ها استفاده نمی‌شود؟ می‌خواهم بگویم خود همین کار در شرایطی که به سر می‌بریم خطا بوده است. بدون اینکه کوچکترین ایمنی برای آن‌ها فراهم شود. دنبال مقصر نیستیم، اما باید بگویم همه عوامل دست به دست هم دادند تا این حادثه تلخ رقم بخورد. در حالی که اگر هر کدام از این زنجیره وظایف و مسئولیت‌هایی که به عهده‌شان گذاشته می‌شود را به درستی عمل کنند ما کمتر شاهد وقوع چنین وقایعی خواهیم بود. سازمان عریض و طویل محیط زیست، کمترین کاری که روابط عمومی‌اش می‌تواند انجام دهد این است که اولین‌ها و حداقل‌های مورد نیاز را برای مدعوین فراهم کند. خود خبرنگاران نباید موضوعات را کم اهمیت بدانند و سوار ماشین فرسوده شوند و با وجود اینکه می‌دانند ماشین نقص فنی دارد، سفر را ادامه می‌دهند؟ اینجا خود خبرنگار‌ها هم می‌توانستند از حق خودشان دفاع کنند.

اسحاقی در ادامه درباره‌ی پرسش‌های پیشنمازی مبنی بر حضور خبرنگاران محلی در منطقه مورد نظر و احقاق حق خبرنگاران، گفت: در ارتبارط با پروژه‌های ملی همواره این درخواست بوده که خبرنگاران در تهران نسبت به این پروژه‌ها بازدید داشته باشند و این بازدید‌ها فقط به پروژه‌های مربوط به تهران خلاصه نشود. یکی از این پروژه‌ها هم ستاد احیای دریاچه ارومیه بود که به منظور پیشرفت کار بازید دوباره داشتیم و البته در شرایط کرونا چندین بار سفر لغو شد. اما در نهایت به صورت فشرده این اتفاق افتاد و البته باید وسیله ایمن تری در اختیارمان قرار می‌گرفت.

زارع نیز در ادامه با تاکید بر اینکه این حادثه مسئوولیت حقوقی میزبان را از بین نمی‌برد، توضیح داد: مر قانون حتی در محیط کار باید رعایت می‌شده است.

پیشنمازی نیز در این زمینه گفت: تاکید من بر این است که خود روزنامه نگاران و خبرنگاران روی این موضوع باید پررنگ پیگیری‌هایی داشته باشند و تمامی سازمان‌هایی که خواهان پوشش خبری برنامه هایشان هستند به وظایف خود در این زمینه به درستی عمل کنند و در ارتباط با حادثه واژگونی اتوبوس صد درصد سازمان محیط زیست مقصر بوده است.

زارعی درباره‌ی جزئیات عملکرد محیط زیست برای بازدید خبرنگاران به منظور احیاء دریاچه ارومیه گفت: صدر درصد این شیوه بازدید که در طول یک روز و تا ۵ بعد از ظهر، با این فرص زمانی ادامه داشته غلط بوده و روش درستی نبوده است. به طور کلی ما مشکلات زیادی در ایران در این زمینه و به ویژه فراهم کردن تجهیزات و به‌روز بودن داریم. آقای رئیس سازمان محیط زیست می‌گفتند این اتفاق طبیعی است. آیا به نظر شما این حادثه غیرقابل اجتناب بوده؟

اسحاقی نیز درباره‌ی جزئیات میزبانی برنامه مربوط به بازدید خبرنگاران از تونل دریاچه ارومیه، توضیح داد: میزبان این بازدید، سازمان حفاظت از محیط زیست نبود بلکه خود ستاد احیاء دریاچه ارومیه میزبان این برنامه و مسئول اصلی برنامه بود و حالا گفته می‌شود محیط زیست آذربایجان غربی این اتوبوس خراب را در اختیار خبرنگاران قرار داده است. اما در مجموع بی برنامگی در این بازدید مشخص بود. روز اول ۶ و نیم صبح پرواز داشتیم. ساعت ۷ و ۴۰ دقیقه به فرودگاه ارومیه رسیدیم و حدودا ساعت ۱۱ بود که به سد رسیدیم که از ارومیه به سمت پیرانشهر رسیده بودیم بعد از آن به سمت تونل حرکت کردیم. حتی دو تا از برنامه‌ها را هم جا ماندیم به دلیل فشرده بودن این برنامه. نکته‌ای که در بازدید از تونل وجود داشت، این بود که درست است برای بازدید لباس مخصوص پوشیدیم و کلاه ایمنی داشتیم، اما ۱۵۰ متر در عمق زمین بودیم و آب‌های زیرزمینی داخل آن می‌آمد و من خودم به شخصه احساس ریسک کردم؛ چراکه این بخش برای بازدید خبرنگاران مناسب نبود، اما به هر حال از آنجا جان سالم به در بردیم و ساعت ۵ و نیم به سمت اتوبوس حرکت کردیم تا برای صرف ناهار برویم که این اتفاق افتاد؛ بنابراین بی برنامگی در این بازدید کاملا قابل مشاهده بود و ما فقط توانستیم دو برنامه را پوشش دهیم و بقیه نیمه کاره ماند.

زارعی در ادامه تاکید کرد: خبرنگاران به عنوان رسالت حرفه‌ای خود نباید این موضوع را رها کنند. بسیاری از این بازدید‌ها در کشور انجام می‌شود و در طول روز در جاده‌ها اتوبوس‌های مختلفی به سمت مقاصد مختلفی در حال تردد هستند.

پیشنمازی نیز گفت: با توجه به این حادثه و حادثه‌ای که روز بعد از آن برای سربازان افتاد که به سمت شیراز می‌رفتند، واقعا زنگ خطری را برای ما دوباره به صدا درمی‌آورد که این حوادث چقدر قربانی می‌گیرد. اما وقعا این حادثه‌ی خبرنگاری چیزی است که باید از مجاری قانون پیگیری شود. قانون مطبوعات کشور را که بررسی می‌کنیم تا دلتان بخواهد برای خبرنگار مسئولیت‌های خبری و اینکه چه جرایمی را می‌توانند مرتکب شوند وجود دارد، در صورتی که در همین قانون نمی‌بینیم که از چه حقوقی در کنار این مسئولیت‌ها برخوردارند.

اسحاقی در پایان گفت: نکته‌ای که باید در حادثه اتوبوس خبرنگاران به آن توجه کنیم این است که مسوولان کمی باید پای عواقب و مسئولیت اتفاقی که افتاده بایستند. اگر استعفا نمیدهند حداقل می‌توانند عذرخواهی کنند. داغ این بازمانده‌ها با هیچ چیزی قابل جبران نیست. مسئولان حداقل اشتباهات خودشان را بپذیرند. اینکه بیایند و عکس یادگاری‌شان را بگیرند و تاسف بخورند که این اتفاق افتاده فایده‌ای ندارد. واقعا مسوولیت‌ها را بپذیرند که دیگر شاهد این حوادث ناگوار و تلخ نباشیم.

پیشنمازی هم در پایان در تکمیل صحبت‌های خبرنگار حاضر در حادثه واژگونی اتوبوس گفت: این بحث، نکته کلیدی ماجراست. حداقل در کشور ما که از عقبه‌ی تاریخی و فرهنگ غنی برخورداریم و همیشه حفظ کرامت انسانی را در سرلوحه کار و زندگی داشته ایم، بحت حفظ کرامت انسانی و لزوم حفظ آن ضروری است. این کرامت انسانی ضمانت اجرایی لازم دارد و در همه‌ی عملکرد مسوولان و مدیران لازم است. معیار‌ها و استاندارد‌های کار خبری هم باید به شکل جدی دنبال شود.