فرزندان مادران ایرانی در انتظار حقوق شهروندی

دیدارنیوزـ روژیا یکتا: موافقت مجلس با کلیات طرح اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زن ایرانی با همسر غیرایرانی با وجود آنکه هنوز سرنوشت نهایی آن در مجلس و شورای نگهبان مشخص نیست، اما در این دوران هجوم خبر‌های بد، حالمان را خوب کرد.

فرزندان حاصل از ازدواج زن ایرانی با مرد غیر ایرانی براساس قانون فعلی نمی‌توانند تابعیت و شناسنامه ایرانی داشته باشند و فاقد حقوق شهروندی اتباع ایران هستند، برهمین‌اساس محدودیت تحصیلی و کاری برای گروهی که در داخل زندگی می‌کنند یا محدودیت ورود به سرزمین مادری و نیاز به گرفتن روادید برای آن‌هایی که در خارج هستند، ازجمله مشکلات این افراد به حساب می‌آید.

مشکل مهم‌تر زمانی خود را نشان می دهد که این افراد به خصوص در داخل کشور، حاصل ازدواج یک مادر ایرانی با پدری که از کشور‌های دیگر از جمله افغانستان یا عراق به ایران مهاجرت کرده‌است، هستند و در برخی مواقع روی داده که پدر به سرزمین آبا و اجدادی خود بازگشته و مادر با فرزندانی در ایران بدون هیچ حقی (تحصیل، کار یا...) بلاتکلیف مانده است، حتی در صورتی که این افراد با خانواده خود هم زندگی کنند باز هم مشکلات فراوانی خواهند داشت که در آینده آن‌ها تاثیرگذاراست.

مسئله فوق برای اولین بار نیست که در مجلس مطرح می‌شود بلکه چندین بار مطرح شده است. به طور نمونه مجلس هفتم به این بحث ورود پیدا کرد و در نهایت نمایندگان با ۸۴ رأی مخالف، ۷۴ رأی موافق و ۱۲ رأی ممتنع به کلیات آن رای مثبت ندادند. مخالفان در رابطه با عدم موافقت خود نسبت به این طرح براین اعتقاد بودند که تصویب آن، مهاجرت غیرقانونی به ایران را تشویق می‌کند که در نتیجه به مخاطرات مرزی و اختلافات قومی، مذهبی و نژادی دامن می‌زند و به یک عمل غیرقانونی مشروعیت می‌دهد. در همان مقطع هم نماینده وزارت کشور به همین دلیل با آن مخالفت کرد و گفت که تصویب آن باعث تشویق مهاجرت به ایران می‌شود و برای دولت بار مالی زیادی به همراه می‌آورد.

این‌بار هم با وجود آنکه تلاش نمایندگان مجلس برای به ثمر رساندن حرکتی که سبب تعیین تکلیف برای کسانی که مادرانی ایرانی دارند و از پدرانی غیر ایران متولد شده‌اند، قابل‌توجه است و حتی می‌توان گفت که درصورت تصویب نهایی، از کار‌های پسندیده مجلس دهم بوده و در کارنامه نمایندگان به ثبت خواهد رسید، اما به نظر نمی‌رسد که همان آرامشی که در زمان طرح کلیات آن وجود داشت و منجر به رای مثبت نمایندگان شد، در ادامه کار وجود داشته باشد و این طرح، مراحل پایانی خود را بدون دردسر به اتمام برساند، زیرا در ظاهر بند ۴ ماده ۹۷۶ قانون مدنی در این خصوص جای سوال و تردید باقی می‌گذارد.

در بخش‌هایی از کلیات طرح اعطای تابعیت به فرزندان ایرانی حاصل از ازدواج زن ایرانی با مرد غیرایرانی آمده است:

ماده واحده – فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی که قبل یا بعد از تصویب این قانون متولد شده یا می‌شود، قبل از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام شمسی به درخواست مادر ایرانی به تابعیت ایران در می‌آید. فرزندان مذکور پس از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام شمسی، در صورت عدم تقاضای مادر ایرانی می‌توانند تابعیت ایران را تقاضا کنند که در صورت نداشتن مشکل امنیتی (به تشخیص وزارت اطلاعات) به تابعیت ایران پذیرفته می‌شوند.

تبصره ۱: در صورتی که پدر یا مادر متقاضی در قید حیات نبوده و یا در دسترس نباشند، در صورت ابهام در احراز نسب متقاضی، احراز نسب با دادگاه صالح می‌باشد.

براساس بند ۴ ماده ۹۷۶ قانون مدنی کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آن‌ها در ایران متولد شده، به وجود آمده‌اند ایرانی تلقی خواهند شد. بند چهارم ماده مرقوم، به عنوان یک استثنا (مقید به شروط معین) ضمن پذیرش سیستم خاک در لحظه تولد، فقط نسبت به اطفالی قابل تسری است که در ایران به دنیا آمده‌اند.

همان‌گونه که مشاهده می‌شود قانونگذار از اصلِ اعمالِ سیستم خون (تابعیت نسبی) عدول کرده و به طور مشروط آن هم در پاره‌ای از موارد و به طور کاملاً استثنایی، سیستم خاک یا سیستم ارضی را در لحظه تولد، فقط برای تعدادی از اطفال مورد پذیرش قرار داده است.

عبدالرضا مصری از نمایندگانی که ضمن موافقت با این طرح، بر این اعتقاد است که باید سیستم ارضی مدنظر قرار گیرد در گفتگو با دیدارنیوز گفت: فرزندی که در سرزمین ما از مادری ایرانی متولد می‌شود، باید به او هویت ایرانی داد.

وی در خصوص تکلیف مادران ایرانی که درکشور دیگری ساکن هستند، ابراز کرد: با این حال در رابطه با فرزندانی که دارای مادری ایرانی و پدری غیر ایرانی‌اند و در خارج از کشور ساکن هستند و به ایران هم نمی‌آیند، ارائه تابعیت لزومی ندارد.

این نماینده مجلس در ادامه یادآور شد: روز بررسی این طرح تنها در مورد زنانی که در ایران با مرد خارجی ازدواج کرده‌اند و در داخل کشور صاحب فرزند شدند، بحث شد که فرزند آن‌ها باید هویت ایرانی داشته باشد.

مصری در این رابطه اظهار داشت: طرح مورد تصویب مجلس اجرای بند ۴ ماده ۹۷۶ قانون مدنی را تسهیل می‌کند، زیرا از این طریق به بچه متولد شده، هویت ایرانی داده می‌شود و بخش مهم آن، این است که در کشور ما از مادری ایرانی متولد شده است.

وی پیش بینی خود را در خصوص موافقت شورای نگهبان چنین بیان کرد: از آنجا که پیش از این، قانون مدنی در همین رابطه داشته‌ایم، از نظر قانون‌اساسی منعی برای این کار وجود ندارد و باید منتظر نظر شورای محترم نگهبان ماند.

این نماینده مجلس در ادامه افزود: درصورت عدم ایراد، جزئیات ادامه این طرح به زودی وارد صحن علنی مجلس می‌شود و امیدوار هستیم تا با تائید آن، مشکلات این مادران و فرزندان هرچه زودتر برطرف شود.

روشن است که این گروه از افرادی که در نتیجه ازدواج مادر خود با مردی خارجی متولد شده‌اند، به دلیل نداشتن مدارک هویتی از زندگی ساقط و از دریافت بسیاری از خدمات محروم هستند، بنابراین نیاز است تا مخالفان این لایحه، توجه لازم را نسبت به آینده این طیف از جامعه داشته باشند تا آن‌ها از ابتدایی‌ترین حقوق خود (تحصیل، بهداشت و شغل) محروم باقی نمانند.

براساس قانون، مرد ایرانی می‌تواند با هر زنی از هر ملیتی ازدواج کند و مشکلی برای اخذ تابعیت فرزندان خود ندارد، این موضوع را برای زنان ایرانی هم می‌توان تعمیم داد و ابجاد تفاوت بین این دو در این خصوص منصفانه نیست، حتی اگر آن زن در ایران زندگی نکند.