کودکان محروم از «اوراق هویت» بازتولید می‌شوند

دیدارنیوز ـ طبق آمارهای منتشر شده و اظهارات نمایندگان استان سیستان وبلوچستان تعداد افرادی که نسل اندر نسل از اوراق هویت و شناسنامه محروم بوده اند ۴۵۰۰ الی ۵۰۰۰ نفر تخمین زده شده است . رضا شفاخواه وکیل پایه یک دادگستری، کارشناس ارشد جزا وجرم شناسی وعضو داوطلب جمعیت امداد دانشجویی مردمی امام علی (ع) در گفت‌وگو با « آرمان» عنوان کرد :از آنجا که بسیاری از این کودکان به دلیل نداشتن شناسنامه از تحصیل بازمانده و محروم از حقوق اجتماعی و اولیه خود می‌‎گردند و با رسیدن به سن ازدواج و تولید فرزند این چرخه (محرومیت از اوراق هویت) باز تولید می‌شود نیاز به اقدام عاجل و اتخاذ رویکرد اساسی از سوی نهادهای مسئول بیش از هر چیز احساس می‌شود.آنچه در پی می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی «آرمان» با رضا شفاخواه وکیل پایه یک دادگستری است:

کمیته حقوقی جمعیت امام علی (ع ) برای اخذ اوراق هویتی کودکان زابل چه اقداماتی انجام داده است ودر حال حاضر مهم ترین موانع قانونی بر سر راه اخذ اوراق هویتی کودکان زابل چیست ؟

طبق آمارهای منتشر شده و براساس اظهارات نمایندگان استان سیستان و بلوچستان تعداد افرادی که نسل اندر نسل محروم از اوراق هویت و شناسنامه هستند در حدود 4500 الی 5000 نفر می‌باشد. این افراد که عموما در حاشیه شهرها و در روستاها زندگی می‌کنند عمدتا به دلیل عدم دسترسی به مراکز دولتی و ادارات ثبت احوال، زایمان در منازل، کوچ نشینی و فقر مالی و آگاهی‌های لازم، عدم نظارت صحیح دولت و مراجع ثبتی، از برخورداری از یکی از اولین حقوق خود به نام «هویت» محروم بوده‌اند.

گرفتن اوراق هویتی برای کودکان زابل تا به حال چه پیشرفتی داشته است ؟

متاسفانه در خصوص کودکانی که پدر و مادر آنها نیز بدون شناسنامه و اوراق هویت هستند روند اخذ شناسنامه با مشکلات و موانع بسیاری مواجه است و حتی اغلب غیرممکن می‌باشد. چراکه آنچه که در ابتدا از سوی مرجع ذیصلاح مورد تشکیک و تردید قرار می‌گیرد اصل تابعیت این کودکان و والدین آنهاست. لذا این افراد پیش از هر چیز باید از فیلتر نهادهای امنیتی و اطلاعاتی عبور کرده و اصل تابعیت ایرانی ایشان مورد احراز و تائید قرار گیرد که با توجه به اینکه این گروه از سالیان بسیار دور فاقد هر گونه اوراق هویتی هستند این امر عملا ناممکن و یا با صعوبت بسیار روبه‌روست. از این رو به‌نظر می‎رسد تصمیم گیری در این خصوص نیازمند اقدام اساسی و شایسته از سوی دستگاه‌های متولی و نهادهای مسئول در امر صدور شناسنامه است.

دادستانی زابل و نماینده‌های آن در مجلس شورای اسلامی تا چه اندازه در پیگیری این موضوع کمک کرده اند ؟

این امر بیش از آنکه مربوط به شرح وظایف دادستانی باشد بیشتر ناظر به وظایف و مسئولیت‌های اداره ثبت احوال زابل و سازمان ثبت احوال کل کشور است. و از آنجا که بسیاری از این کودکان بدلیل نداشتن شناسنامه از تحصیل بازمانده و محروم از حقوق اجتماعی و اولیه خود می‌‎گردند و با رسیدن به سن ازدواج و تولید فرزند این چرخه (محرومیت از اوراق هویت) باز تولید می‌شود نیاز به اقدام عاجل و اتخاذ رویکرد اساسی از سوی نهادهای مسئول بیش از هر چیز احساس می‌شود.

نداشتن اوراق هویتی کودکان زابل در ایران چه مغایرتی با پیمان نامه جهانی حقوق کودک دارد ؟

ماده 8 پیمان نامه حقوق کودک صریحا برخورداری از حق هویت را یکی از اساسی ترین حقوق اولیه هر کودک بر می‌شمرد و کلیه دولت‌های عضو پیمان نامه را که ایران نیز یکی از این کشورها می‌باشد موظف و مکلف نموده  « در مواردی‌ كه‌ كودك‌ به‌ طور غیرقانونی‌ از تمام‌ یا برخی‌ از حقوق‌ مربوط‌ به‌ هویت‌ خود محروم‌ شود،حمایت‌ و مساعدتهای‌ لازم‌ را برای‌ استیفای‌ سریع‌ حقوق‌ فوق‌ به‌ عمل‌ آورند.» از این رو نداشتن اوراق هویتی کودکان سیستان و بلوچستان در تعارض و مغایرت صریح با مواد پیمان نامه حقوق کودک است و بر دولت ایران وا جب و ضروریست در این جهت حمایت‌ها و مساعدت‌ها و اقدامات لازم را عملی سازد.

از آنجا که پدر و مادرهای این کودکان فاقد اوراق هویتی هستند کودک پس از رسیدن به 18سالگی می‌تواند شناسنامه بگیرد ؟

بطور کلی برای اخذ شناسنامه فرزندان حاصل از پدر و مادری که خود فاقد اوراق هویت هستند در ابتدا نیازمند مشخص شدن وضعیت هویتی خود والدین هستیم. یعنی پس از گذراندن مراحل امنیتی جهت احراز تابعیت و پس از اثبات نسب فی مابین این والدین و فرزندان آنها باید در خصوص وضعیت هویتی این والدین تعیین تکلیف شده و در ابتدا ایشان برخوردار از اوراق هویتی شوند که متعاقب آن کودکان حاصل از آنان نیز از این امکان بهره مند گردند. در غیر اینصورت با رسیدن به سن 18 سالگی نیز این مشکلات به قوت خود باقی بوده و رسیدن به این سن گره‌ای از مشکل ایشان باز نخواهد کرد. و شایسته هم نخواهد بود فردی که در اصل از آحاد شریف ملت محسوب می‌شود پس از رسیدن به سن 18 سال به فرض اثبات محل تولد و سکونت درخواست اعطای تابعیت ایرانی را بنماید.

از آنجا که این کودکان اوراق هویتی ندارند چه مشکلاتی برسر راه مسائل حقوقی شان در آینده وجود دارد ؟ مثل خرید ملک ، حق شکایت ،بیمه ،یارانه و...

مهمترین مشکل بر سر نداشتن اوراق هویت، محرومیت از تحصیل کودکان می‌باشد. هیچ شخصی بدون داشتن شناسنامه و اوراق هویتی قادر به تحصیل در مدارس رسمی آموزش و پرورش نمی‌باشد و در صورت تحصیل نیز امکان اخذ مدرک تحصیلی برای وی وجود ندارد. بازماندن از تحصیل نیز مهمترین عامل در پیدایش و شیوع کار کودک بوده و شخصی که از فضای مدرسه و تحصیل محروم می‌گردد به ناچار جذب بازار کار و کسب درآمد خواهد شد. در مورد ثبت شکایت و طرح دعوی حقوقی نیز شخصی که فاقد اوراق هویتی است عملا امکان طرح دعوی را نخواهد داشت. خصوصا اینکه با راه‌اندازی سامانه ثنا و الزام در ثبت نام افراد در این سامانه(درگاه خدمات الکترونیک قضائی که بدون آن امکان ثبت دعوی حقوقی و کیفری وجود نخواهد داشت) اشخاص بدون شناسنامه و اوراق هویت عاجز از این امر خواهند بود چرا که عملا ثبت شکایت و یا دادخواست حقوقی مستلزم ثبت نام در سامانه ثنایی است که یکی از لوازم اساسی آن داشتن نام و نام خانوادگی، کارت و کد ملی و شناسنامه می‌باشد. این افراد همچنین از دریافت یارانه و داشتن حق بیمه و سایر حقوق مالی و معنوی از جمله حق مالکیت، اشتغال به بسیاری از مشاغل رسمی، رای دادن و بسیاری دیگر از حقوق و فعالیت‌ها محروم می‌باشند.

کمیته حقوقی جمعیت امام علی (ع ) و دیگر نهادهای مدنی برای برخورداری کودکان زابلی از حق آموزش چه فعالیت‌هایی انجام داده اند ؟

در جمعیت امام علی اقدامات اولیه جهت شناسایی و تهیه آمار از تعداد این افراد در شهرستان قصرقند در دست اقدام است که بعد از این مراحل امکان اخذ اوراق هویت و پیگیری‌های حقوقی توسط وکلای داوطلب ضمن طرح موضوع با نهادهای ذیصلاح و رایزنی با ایشان مورد بررسی و اقدام لازم قرار خواهد گرفت.

در قانون اساسی ایران افرادی که در سیستم ملی ایران اوراق هویتی ندارند در صورت ارتکاب جرم با آنها چطور برخورد می‌شود ؟

با اینکه طبق قوانین داخلی طرح دعوی حقوقی و کیفری مستلزم داشتن اوراق هویت است ولی مورد تعقیب کیفری قرار گرفتن و اعمال مجازات نیازی به داشتن اوراق هویت نمی‌باشد و کلیه اشخاصی که مرتکب جرم شوند بدون توجه به تابعیت و اوراق هویت مورد تعقیب و مجازات قرار می‌گیرند. با اینحال امکان برخورداری ایشان از خدمات وکیل بدلیل نداشتن اوراق هویت و عدم امکان احراز هویت با مشکلات و موانع بسیاری روبرو می‌باشد.

منبع: آرمان/فرشته اثنی عشری/۹ اسفند ۹۷