سفر مهم در هفته جاری که این بار مبدا آن تهران و مقصد روسیه است را باید حضور سیدعباس عراقچی در روسیه دانست؛ سفری که برای بسیاری یادآور سفر پیش از حضور در مسقط، استیو ویتکاف بود. ایرانی‌ها حالا برای بار چندم چشم امید به مذاکرات پیش رو دوخته‌اند و شنبه‌ها را انتظار می‌کشند و تیم مذاکره‌کننده ایران نیز لازم است از همه توان خود حتی رایزنی با روس‌ها بهره ببرد، اما در همین حال برای گذاشتن تخم مرغ‌ها در سبد روس‌ها باید کمی محتاط بود؛ هر چند شاید روسوفیل‌های درون دولت و حکومت به جای منافع ملی به فکر منافع مسکو باشند، اما وزیر خارجه ایران باید در جای درست بایستد چرا که در نهایت اوست که در پیشگاه تاریخ مورد قضاوت قرار می‌گیرد و نه روسوفیل‌های وطنی!
دیدارنیوز: ایرانیان شاید یکی از عجیب‌ترین فروردین‌های سال‌های اخیر خود را تجربه می‌کنند؛ آن قدر عجیب که تقریبا پس از پایان تعطیلات نوروز ۱۴۰۴، برخلاف روال معمول هر هفته منتظر شنبه هستند، شنبه‌هایی که حالا شاید از پس آن نور امیدی هر چند کم رمق برای عادی‌سازی روابط با جهان برای شهروندان ایرانی پیدا باشد.
دور اول مذاکره میان ایران و آمریکا در شرایطی روز ۲۳ فروردین سال جاری در مسقط به میزبانی عمان برگزار شد که حالا گفته می‌شود دور دوم نیز ۳۰ فروردین‌ماه بار دیگر با میزبانی عمان، اما در کشوری اروپایی برگزار خواهد شد و هر چند که دیروز سخنگوی وزارت خارجه ایران تاکید داشت که هنوز مکان این مذاکرات، مشخص نیست، اما دستکم از چندین منبع خبری و مقام سیاسی مختلف نام رم پایتخت ایتالیا به عنوان محل دور دوم مذاکرات مطرح شد.
مطلب مرتبط:
دور دوم مذاکرات؛ رم نه، همان مسقط
ابتدا خبرگزاری آکسیون از قول دو منبع آگاه نوشت: «دور دوم مذاکرات هسته‌ای بین آمریکا و ایران قرار است روز شنبه در رم ایتالیا برگزار شود.» این پایان ماجرا نبود و کمی بعدتر وزیر امور خارجه ایتالیا نیز خبر داد که «پس از دریافت سیگنال‌های مثبت، ما با میزبانی مذاکرات آمریکا و ایران موافقت کردیم.»
وزیر امور خارجه ایتالیا تصریح کرد: «ما درخواست را از طرف‌های ذی‌نفع، از جمله عمان که نقش میانجی را ایفا می‌کند، دریافت کردیم و پاسخ مثبتی دادیم. ما همیشه آماده‌ایم تا میزبان دیدار‌هایی باشیم که می‌توانند نتایج مثبتی بههمراه داشته باشند، در این مورد مشخص، در خصوص مسئله هسته‌ای.»
در ادامه این روند وزیر امور خارجه هلند در پی گمانه‌زنی‌ها درباره برگزاری دومین دور مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در رم، صحت آن را تایید کرد. ولدکمپ پیش از نشست وزرای امور خارجه اتحادیه اروپا در بروکسل گفت: این مذاکرات روز شنبه (۳۰ فروردین) ادامه خواهد یافت. خبرنگار‌ها از من بار‌ها سوال کرده‌اند که آیا این مذاکرات در هلند خواهد بود یا خیر. نه این مذاکرات در رم برگزار خواهد شد. در این بین، اما سخنگوی وزارت خارجه تنها به گفتن این نکته بسنده کرد که «ممکن است مکان مذاکرات تغییر کند، اما همچنان عمان مسئول وساطت مذاکرات است.»
فارغ از توجه جدی جهانی به مساله مذاکرات ایران و آمریکا که دستکم دو وزیر خارجه اروپایی را نیز ناچار به پاسخگویی در این باره کرده، دو نکته دیگر نیز در این میان حائز اهمیت است؛ نخست آن که حتی با تغییر مکان مذاکرات نیز همچنان عمان میزبان خواهد بود و این موضوع با توجه به درخواست عمان از دولت ایتالیا برای مکان مذاکرات و تاکید سخنگوی وزارت خارجه ایران که میانجی مذاکرات عمان است به نظر بسیار روشن است.
اما نکته دوم همچنان عدم اطلاع‌رسانی به موقع وزارت خارجه ایران است.
پیک سفر‌های سیاسیون به تهران
در این بین، اما مساله مورد توجه دیگر شدت گرفتن سفر‌های منطقه‌ای و البته حضور شخصیت‌های سیاسی در ایران است و به خصوص شاید یکی از مهم‌ترین این موارد را باید سفر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به ایران دانست. سفری که هر چند به بهانه نهمین نشست شورای‌عالی همکاری‌های ایران و ترکیه است، اما در شرایط فعلی هر دو کشور از شرایط ویژه‌ای برخوردار خواهد بود. اردوغان پس از تصدی پست ریاست‌جمهوری در سال ۲۰۱۴ تنها چهار بار به ایران سفر کرده است.
شاید مهمتر از سفر این رئیس جمهور جنجالی ترکیه را باید سفر رافائل گروسی دانست. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر داده که در هفته جاری به تهران سفر می‌کند و البته تاکید داشته تمایل دارد که سفرش پیش از نشست روز شنبه ۳۰ فروردین میان ایران و آمریکا باشد. در همین حال کاظم غریب‌آبادی، معاون امور حقوقی و بین المللی وزیر امور خارجه نیز با تایید خبر گفته که گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، چهارشنبه غروب وارد تهران می‌شود و با وزیر امور خارجه و رئیس سازمان انرژی اتمی دیدار و گفت‌و‌گو خواهد کرد.
گروسی نیز درباره سفر خود به تهران گفته است: «راه‌حل‌های دیپلماتیک به فوریت مورد نیاز است.» او در پستی در ایکس نوشت: «تداوم تعامل و همکاری با آژانس در زمانی که به راه‌حل‌های دیپلماتیک نیاز فوری است، ضروری است».
عراقچی در مسیر مسکو
سفر مهم دیگر در هفته جاری که این بار مبدا آن تهران و مقصد روسیه است را باید حضور سیدعباس عراقچی در روسیه دانست؛ سفری که برای بسیاری یادآور سفر پیش از حضور در مسقط، استیو ویتکاف بود.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز روز دوشنبه با تایید این خبر که عراقچی به مسکو خواهد رفت، گفت که این سفر از قبل برنامه‌ریزی شده بود. او همچنین تاکید کرد که «بر اساس برنامه‌ریزی که از قبل انجام شده است در اواخر این هفته وزیر خارجه به روسیه سفر می‌کند و در این سفر مسائل مختلف از جمله آخرین تحولات مسقط مورد بررسی قرار می‌گیرد.»
ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه نیز اعلام کرد که قرار است عراقچی با همتای روس خود سرگئی لاوروف و دیگر مقامات این کشور دیدار کند.
این سفر در شرایطی انجام می‌شود که ایران و ایالات متحده، به طور جداگانه گفت‌و‌گو‌های روز شنبه را «سازنده» توصیف کردند و مسکو نیز از گفت‌و‌گو‌های ایران و آمریکا استقبال کرده و ضمن تاکید بر یک راه‌حل دیپلماتیک، هشدار داده که هرگونه رویارویی نظامی یک «فاجعه جهانی» رقم خواهد زد.
در همین حال، اما دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین نیز دیروز در پاسخ به این پرسش که آیا دیدار با وزیر امور خارجه ایران در برنامه‌های رئیس‌جمهور روسیه گنجانده شده است؟ گفت: در صورت برگزاری چنین دیداری، کرملین اطلاع‌رسانی می‌شود. آنچه که تاکنون مشخص است، عراقچی به مسکو سفر خواهد کرد.
نکته جالب شاید این باشد که استیو ویتکاف نیز در شرایطی از روسیه راهی عمان شده بود که در ابتدا درباره امکان دیدار وی با پوتین هیچ اطلاع‌رسانی نشده بود و در نهایت مشخص شد که ملاقات بین پوتین و ویتکاف بیش از چهار ساعت به درازا کشید و بعدتر گفته شد بر «جنبه‌های حل و فصل اوکراین» متمرکز بود، اما بسیاری از منابع مدعی بودند که بدون تردید مساله مذاکره با ایران نیز در این دیدار مطرح شده است.
اکنون نیز در شرایطی که قرار است عراقچی با همتای روس خود دیدار کند و نامی از رئیس جمهور روسیه برده نشده، اما تاکید نیز شده که یکی از موارد مورد بحث، آخرین تحولات مذاکرات عمان خواهد بود و هم چنین با لحاظ کردن رفتار نماینده آمریکا در سفر به مسکو، سفر وزیر خارجه ایران به روسیه اهمیت دوچندان یافته و پیچیدگی‌های احتمالی گفت‌و‌گو‌های آینده می‌تواند بر ابعاد پیدا و پنهان این سفر صحه بگذارد.
روسیه بازیگری پنهان در پس پرده یا بازی‌سازی در میان میدان؟
مذاکرات میان ایران و آمریکا، به‌ویژه در زمینه برنامه هسته‌ای ایران، سال‌هاست که یکی از موضوعات محوری سیاست بین‌الملل بوده و قدرت‌های جهانی از جمله روسیه را به بازیگرانی کلیدی در این عرصه تبدیل کرده و حال نیز مذاکرات تهران-واشنگتن در شرایطی وارد راند دوم خود می‌شود که تحولات جنگ روسیه و اوکراین نیز به یکی از مهم‌ترین دوران‌های خود نزدیک شده است.
هم چنین با توجه به بحران اوکراین و رویکرد‌های سه کشور اروپایی در مناسبات اخیرشان با تهران و اختلافات جدی ترامپ با اروپا و در مقابل نزدیکی رئیس جمهور آمریکا به نظر می‌رسد که مسکو می‌تواند در گفت‌و‌گو‌ها بر خلاف اروپایی‌ها نقش موثرتری داشته باشد، اما سوال اینجاست آیا روسیه برای ایران نقشی مثبت را این بار برعهده خواهد گرفت؟ خاطرات جمعی و تاریخی ایرانیان چندان جای خوش بینی نسبت به روس‌ها باقی نمی‌گذارد. چنان که حالا به نظر می‌رسد کرملین‌نشینان انتظار دارند که شریک راهبردی آنها در موضوعات اساسی آنان را در جریان امور بگذارند تا به طرف مقابل مذاکرات، عمق این روابط اثبات شود، اما آیا بهره این رابطه این بار دو سویه خواهد بود یا روسیه باز در لحظه حساس ایران را به حال خود رها خواهد کرد؟
آیا روسیه این بار برای ایران دوستی می‌کند؟
روابط ایران و روسیه از زمان امضای معاهده دوستی در سال ۱۲۹۹ شمسی تاکنون، فرازونشیب‌های بسیاری را تجربه کرده و در دهه‌های اخیر، این رابطه به‌ویژه در زمینه مسائل هسته‌ای و مقابله با فشار‌های غرب، عمیق‌تر شد.
روسیه یکی از امضاکنندگان توافق هسته‌ای برجام در سال ۱۳۹۴ بود و در مذاکرات منتهی به آن، نقشی فعال داشت. اما پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷ و بازگشت تحریم‌ها، مواضع مسکو پیچیده‌تر شد. مسکو از یک طرف خواستار احیای توافق شد و از طرف دیگر، از افزایش همکاری‌های اقتصادی و نظامی با ایران به‌عنوان اهرمی در برابر غرب بهره برد و در حقیقت او بازی را به نفع خود طراحی می‌کرد و پیش می‌برد.
روسیه به‌طور مداوم از گفت‌و‌گو‌های ایران و آمریکا حمایت کرده است. اظهارات مقامات این کشور نشان می‌دهد که مسکو مذاکرات را راهی برای کاهش تنش‌ها و حفظ ثبات منطقه‌ای می‌بیند.
برخی کارشناسان سیاسی معتقدند این موضع، تلاشی برای حفظ نفوذ مسکو در خاورمیانه است. اظهارات رودنکو در سمت معاون وزیر امور خارجه روسیه نیز که بر عدم تعهد نظامی این کشور به ایران تأکید دارد، نشان‌دهنده احتیاط مسکو در برابر درگیری مستقیم با واشنگتن است. این موضع با توجه به تجربه جنگ اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه قابل درک است و مسکو نمی‌خواهد در جنگی دیگر با آمریکا درگیر شود، به‌ویژه در شرایطی که منابعش در اوکراین متمرکز شده است.
در واقع اگر مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا به نتیجه برسد، روسیه آن را موفقیتی برای دیپلماسی خود قلمداد کند و، اما اگر تنش‌ها به درگیری نظامی منجر شود، مسکو احتمالاً به نقش ناظر بی‌طرف بازخواهد گشت و در واقع می‌توان گفت که مواضع روسیه در برابر مذاکرات ایران و آمریکا ترکیبی از حمایت دیپلماتیک، احتیاط استراتژیک در زمان حساس و پیگیری منافع بلندمدت در شرایط متعادل ایران است.
در واقع روسیه همواره نشان داده، آماده است رولت روسی (نوعی شرط‌بندی بر زندگی یا مرگ است که طی آن، شرکت‌کنندگان یک گلوله در هفت‌تیری قرار می‌دهند و بقیه را خالی می‌گذارند) را روی هر میزی و در هر مذاکره‌ای به نفع خود به کار ببرد و در چنین شرایطی که مسکو در رابطه با ایران به شدت محتاط است و تلاش می‌کند در هر شرایطی به عنوان برنده در جدل‌ها حاضر باشد و البته سابقه تاریخی رفتار روس‌ها در برابر ایرانیان شاید لازم باشد دیپلماتی برجسته، چون عراقچی که حالا وزیر خارجه ایران است نیز با دقت بیشتری در برابر روس‌ها حاضر و ظاهر شود.
ایرانی‌ها حالا برای بار چندم چشم امید به مذاکرات پیش رو دوخته‌اند و شنبه‌ها را انتظار می‌کشند و تیم مذاکره‌کننده ایران نیز لازم است از همه توان خود حتی رایزنی با روس‌ها بهره ببرد، اما در همین حال برای گذاشتن تخم مرغ‌ها در سبد روس‌ها باید کمی محتاط بود؛ هر چند شاید روسوفیل‌های درون دولت و حکومت به جای منافع ملی به فکر منافع مسکو باشند، اما وزیر خارجه ایران باید در جای درست بایستد چرا که در نهایت اوست که در پیشگاه تاریخ مورد قضاوت قرار می‌گیرد و نه روسوفیل‌های وطنی!
میرا قربانی فر - توسعه ایرانی
