سایه تنش در مرز اوکراین بر میز مذاکرات در وین

دیدارنیوز: تنش در روابط آمریکا و روسیه به بیشترین میزان رسیده است. نیروهای نظامی روسیه در مرز اوکراین در حالت آماده‌باش هستند و غرب نگران حمله احتمالی پوتین به اوکراین است. اما این شرایط چه تاثیری بر مذاکرات هسته‌ای در وین دارد؟ مطلب دیوید اندلمن که با ترجمه اختصاصی دیدار منتشر می‌شود، نگاهی دارد به این موضوع با این توضیح که تمام مطالب مندرج در آن مورد تایید دیدار نیست و تنها جهت اطلاع خوانندگان محترم منتشر می‌شود. 

منبع: سی ان ان
نویسنده: "دیوید اندلمن"، مولف، خبرنگار و تحلیلگر سیاسی آمریکایی
مترجم: حمید رضا بابایی

سر و صدای ناشی از کوبیدن روسیه بر طبل جنگ با اوکراین سبب شده است، مساله‌ای مهم‌تر با صدای هشداری رساتر، تقریبا فراموش شود: ضرورت بازگشت ایران به توافق هسته‌ای که آن را از تولید بمب اتمی بازمی دارد؛ و این مساله به شدت پرخطر به نظرمی آید.

موسسه کنترل تسلیحات، پیشتر در همین ماه با اشاره به توافق موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که در سال ۲۰۱۵ میان ایران با بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین، آمریکا و آلمان حاصل شد، اعلام کرد "در حال نزدیک شدن به نقطه‌ای هستیم که تشدید بحران ناشی از برنامه هسته‌ای ایران، ماهیت برجام را از بین خواهد برد. "

سه سال بعد از توافق برجام، "دونالد ترامپ" رئیس جمهور وقت آمریکا از این پیمان خارج شد و مجددا تحریم‌هایی را علیه ایران اِعمال کرد. گرچه سایر امضا کنندگان برجام همچنان آن را به رسمیت می‌شناسند، اما ایران نیز در پاسخ به اقدام ترامپ برنامه غنی سازی اورانیوم خود را افزایش داد، به گونه‌ای که در شرایط کنونی سریع‌تر می‌تواند بمب اتمی تولید کند. (تهران برنامه اتمی خود را کاملا صلح آمیز می‌خواند و گزارشات متعدد نهاد‌های نظارتی از جمله آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز، انحراف در این برنامه را تکذیب کرده اند.)

هرگونه تاخیر در مذاکرات که به تازگی و پس از مدتی کوتاه دورهشتم آن در وین ازسرگرفته شده است، به ایران فرصت می‌دهد تا به سمت این قابلیت (تسلیحاتی) نزدیک‌تر شود؛ و در تئوری هم مذاکرات با یک مسیر خروجی مواجه شده است که بر اساس آن تقریبا تا دو هفته دیگر که شش ماه از مذاکرات گذشت، گفتگو‌ها احتمالا پایان خواهد یافت؛ یعنی فرجامی واقعی و خطرناک.

حتی در همین زمان هم بسیاری معتقدند ایران احتمالا با توانایی تولید بمب اتمی فاصله‌ای اندک دارد.

" گری سیک" مدیر پروژه موسوم به Gulf/۲۰۰۰ در دانشگاه کلمبیا می‌گوید، "ایران احتمالا یک یا دو ماه با تولید مواد مورد نیاز – با غنای بیشتر- برای ساخت بمب فاصله دارد. وی که کارشناس امور ایران در شورای امنیت ملی در دوران ریاست جمهوری جیمی کارتر بود، این سخنان را از طریق مصاحبه‌ای ای-میلی به من منتقل کرد.

سیک افزود، "مهارت و تجربه‌ای که آن‌ها این بار کسب کرده اند، فراموش نخواهد شد؛ لذا حتی اگر ایران به وضعیت اولیه توافق در سال ۲۰۱۵ بازگردد، بهتر است زودتر و در دور بعد مذاکرات به آن شرایط بازگردد، البته اگر دورِ بعدی وجود داشته باشد. "

با این وجود سیک و دیگران معتقدند که ایران هنوز برای گام آخرِ حرکت به سمت تولید "وسیله اتمی قابل آزمایش"، تصمیم نهایی خود را نگرفته است. آیت الله خامنه‌ای پیشتر تولید بمب اتمی را حرام اعلام کرده، که در اسلام ممنوع است. سیک خاطرنشان می‌کند ایران برای تولید وسیله‌ای که بتواند آن را به روی موشک سوار و به سمت کشور همسایه و فراتر پرتاب کند، دستکم یک یا دو سال فاصله دارد.

در همین حال کاخ سفید، خروج ترامپ از برجام را عامل تشدید فعالیت‌های ایران به سمت تولید بمب اتمی می‌نامد. اما حقیقت این است که آمریکا توجه چندانی به این مساله نمی‌کند و بر مذاکرات خود با روسیه برسر اوکراین متمرکز شده است آن هم بدون آن که بداند این دو مساله احتمالا چقدر می‌توانند با هم مرتبط باشند.

از زمان فروپاشی شوروی، مسکو مرز مشترکی با ایران نداشته است، اما وجود یک قدرت دیگر هسته‌ای در آن نزدیکی ها، آخرین چیزی است که روسیه می‌خواهد. چین را هم وارد این معادله کنید، در این صورت شطرنجی سه بُعدی مقابل خود دارید. چین از بروز جنگی گسترده‌تر در خاورمیانه که می‌تواند روند تامین انرژی مورد نیاز آن را مختل کند، نگران است؛ اما با این وجود از نگرانی‌های روسیه درباره ایران هسته ای، چندان دغدغه‌ای ندارد.

چین که از معدود مشتر‌های نفتی ایران در شرایط تحریم هاست، انگیزه چندانی برای لغو تحریم‌های ایران ندارد. کاخ سفید می‌گوید دولت آمریکا توانسته است در چارچوب برجام با چین و روسیه تعامل کند و این تنها ایران است که همچنان تعلل می‌کند.

"آنتونی بلینکن" وزیر خارجه آمریکا و مذاکره کننده ارشدش "وندی شرمن" که معمار اصلی برجام در دولت "باراک اوباما" بود، شدیدا بر مذاکرات روسیه – اوکراین متمرکز شده اند و تلاش می‌کنند کشور‌های اروپایی را متقاعد کنند در صورت تهاجم پوتین به اوکراین، روسیه را تحریم کنند. بلینکن هفته گذشته در مصاحبه‌ای با رادیو ملی آمریکا بیشتر وقتش را صرف گفتگو درباره روسیه و اوکراین کرد؛ و در پایان، در اشاره به ایران، اکثر انرژی خود را صرف آن کرد که از ترامپ انتقاد کند.

بدون تردید تهاجم روسیه به اوکراین، تبعاتی بسیار اسفناک خواهد داشت، اما اقدامات بدون وقفه ایران برای غنی سازی اورانیوم و رویکرد آمریکا که آشکارا مذاکره با روسیه در خصوص اوکراین را در اولویت قرار می‌دهد، از دیدِ رهبری بسیار هوشمند ایران مخفی نخواهد ماند.

مقامات ارشد دولت بایدن به من گفته اند که به نظرشان می‌توانند در خصوص برجام، با روسیه و چین تعامل کنند. مهم‌ترین دلیل این ادعا وضعیت کنونی مذاکرات است که پس از وقفه‌ای کوتاه ازسرگرفته شده است. در حقیقت اکنون عملا هر کسی که در توانایی هسته‌ای ایران سهمی دارد، به دنبال هرگونه وقفه‌ای کوتاه در مذاکرات، جایگاهی جدید برای خود تعریف می‌کند.

در دیدار اخیر وزرای خارجه ایران و چین، دو طرف از آغاز اجرای توافق نامه همکاری ۲۵ ساله خبر دادند که هدف آن تقویت روابط اقتصادی و سیاسی دو کشور است. چین به مشتری بزرگ نفت ایران تبدیل شده و سال گذشته روزانه ۵۹۰ هزار بشکه نفت خام از آن کشور وارد می‌کرد؛ این رقم بیشتر میزان صادرات نفت ایران از زمان اِعمال مجدد تحریم‌های ترامپ بوده است. رفع تحریم‌ها می‌تواند این موقعیت انحصاری را برای چین به خطر بیندازد. در عین حال روسیه و ایران نیز در حال تحکیم روابط هستند...

دیگر بازیگران منطقه‌ای نیز به تدریج خطرپذیری را کنار گذاشته اند. اسرائیل و روسیه از توانایی‌های هسته‌ای ایران به شدت متاثر خواهند شد؛ حتی بیشتر از اروپای غربی یا آمریکا که خارج از بُرد هرگونه از موشک‌های ایران است که تاکنون آزمایش شده اند.

بنا بر اعلام دفتر نخست وزیری اسرائیل، پیشتر در همین ماه "نفتالی بنت" نخست وزیر اسرائیل و پوتین "توافق کردند به همکاری‌های نزدیک خود در این زمینه ادامه دهند. " میان مسکو و تل آویو توافق "پرهیز از جنگ" نیز جاری است که بر اساس آن هواپیما‌های اسرائیلی می‌توانند به پایگاه‌ها و همچنین کاروان‌های تسلیحاتی ایران در سوریه حمله کنند – و اگر قرار باشد اسرائیل قصد حمله هوایی به تجهیزات هسته‌ای ایران را داشته باشد، محدوده قرارداد "پرهیز از جنگ" گسترش خواهد یافت.

از سوی دیگر، عربستان سعودی به تدریج به پکن نزدیک می‌شود. چین در همه چیز از برنامه تولید موشک تا شبکه گسترده نمک زدایی آب، در حال کمک به عربستان است و تا همین جا هم یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری ریاض محسوب می‌شود. اگر ایران سلاح اتمی تولید کند، روابط عربستان-چین نیز به سمت فناوری هسته‌ای پیش خواهد رفت.

به مذاکرات برجام بازگردیم: شرایط اصلی ایران به هیچ وجه تغییر نکرده است. "نورنیوز" سایت خبری وابسته به شورای عالی امنیت ملی ایران به تازگی اعلام کرد "دادن ضمانت و راستی آزمایی – به عبارت دیگر لغو تمام تحریم‌ها که تهران مدام آن را تکرار می‌کند– پیش شرط ایران برای ازسرگیری اجرای برجام است.

اما مسایل دیگری نیز هستند که موفقیت در مذاکرات هسته‌ای ایران به آن‌ها نیز بستگی دارد.

آیا ایران خواهد پذیرفت که به صورت دایم کشوری در آستانه هسته‌ای شدن باقی بماند؟ و این که آیا چنین وضعیتی نیاز‌های امنیتی همسایگان آن و اهداف بالقوه‌ی آن‌ها را تامین خواهد کرد؟ در حال حاضر آمریکا مجبور است از همین دریچه باریک گذر کند. در صورت شکست مذاکرات امنیتی شرق-غرب و به ویژه در صورت هرگونه تهاجم نیرو‌های روسی به اوکراین، دشوار بتوان تصور کرد که برجام چگونه دوام خواهد آورد.

اما دولت بایدن باید به دنبال راهی برای تمرکز بر ایران باشد. در دورِ بعدی مذاکرات وین، باید شاهد پیشرفت واقعی و ملموس باشیم.